اخبار

عطار، “پرده بازی” ، “خیال بازی” و “بازی خیال” را تقریبن به یک معنی به کار می بَرَد و این معنا ظاهرن برابر است با آن چه در زبان عربی به آن “خیالُ الظّل” می گفته اند. از این بیت خاقانی (دیوان، برگ ۲۲۷)

هفته گذشته فایل صوتی سخنان دكتر شفیعی‌كدكنی درباره زبان فارسی در فضای مجازی منتشر شدو بازتاب گسترده‌ای داشت. به دلیل استقبال مخاطبان سخن این استاد زبان فارسی را بیرون نویس كردیم كه می‌توانید آن را بخوانید. در ادامه نیز متنی از سعید رضادوست، پژوهشگر و فعال حقوق شهروندی را خواهید خواند.

به‌گفته محمدرضا شفیعی کدکنی «مهم‌ترین نشانه سقوط اخلاقی یک جامعه این است که در آن جامعه حقوقِ انسان‌ها پاس داشته نمی‌شود و افراد، بدون کمترین عذاب وجدان و بلکه با غرور و افتخار، به حقوق هم تجاوز می‌کنند. با کمال دریغ باید گفت که جامعه ما در چنین وضعیتی قرار دارد. بهترین نشانه این سقوط اخلاقی را در رفتار ایرانیان با محصولات فرهنگی و آثار علمی می‌توان دید.»

آثار پر برگ و بار استاد شفیعی کدکنی از جهات گوناگون آموزنده و دیده‌گشاست و از میان آنها، کتاب ارجمند «با چراغ و آینه» (انتشارات سخن) که در حکم تاریخ ادبیات فارسی معاصر است، چندان پر و پیمان است که به حق فراتر از تاریخ ادبیات، درسهایی از تاریخ سیاسی، اجتماعی، دینی، فرهنگی و در مواردی اقتصادی ایران نیز می‌آموزیم.

امروز در عرصۀ مطالعات تاریخی فرهنگ ها و به ویژه در قلمرو نقد متنی (نصّی) و متن شناسی یکی از شاخه های در حال رشد مطالعه دربارۀ تحولات متن هاست که از خلال آنها می توان به تحولات ایدئولوژیک جامعه پرداخت.

بر اساس تاملات فرمالیست های روس و دانشمندانی چون لوی اشتروس در باب مفهوم ساخت و ویژگی های آن، هرگونه تغییر در درون یک ساخت، مجموعه عناصر سازنده آن ساخت را تحت تاثیر قرار می دهد. این تحولات مربوط به ساختار ساختارهای هر دوره است. هرگاه ساختار ساختارها در اوج باشد، ساختارهای دیگر نمی توانند در انحطاط مطلق باشند و برعکس. وقتی از این دیدگاه به تاریخ فرهنگ ایران عصر اسلامی نگاه کنیم، حدود قرن چهارم عصری است که ساختار ساختارها در اوج است و بنابراین همه ساختارهای کوچک تر چون شعر، نثر، موسیقی، عرفان، طب و معماری نیز در جایگاه بلندی قرار دارند.

موضوع این مقاله دربارهء یکى از شیوه هاى بلاغى یا ساختارهایى است که در متون ادبى و هنرى به چشم مى خورد. در این شیوه، هماهنگى و توازن آوایى مرجود در میان کلمات، معنى تازه مى آفریند, بدین معنى که موسیقى ایجاد شده از رهگذر وحدت یا تضاد صامتها و مصوتهاى کلمات با مفهو م مورد نظر شاعر هماهنگى و مطابقت دارد. بنابراین در این ساختار هنرى، موسیقى کلمات موجب تقویت معنى مى گردد، معانى متضادو دور از هم را بهیکدیگر نزدیک ساخته وحدت مى بخشد، گاهى با ایجاد ابزار بلاغى تازه معناى نو مى آفریند.

یکی از عمده‌ترین مسائل عاطفی، که حوزۀ گسترده‌ای از تأملات انسان را در دوران ما به‌ خود مشغول داشته، مسالۀ وطن است. دسته‌ای با شیدایی تمام از مفهوم وطن سخن‌ می‌گویند و جمعی نیز بر آنند که وطن حقیقتی ندارد. زمین است و آدمیان، همه‌جا وطن‌ انسان است و جهان را وطن انسان می‌شمارند.

در هنر سعدی چیزی وجود دارد که دیگر بزرگان ما کمتر از آن بهره داشته اند و آن آزمونگری و تجربه گرایی سعدی است در آفاق پهناور حیات و ساحت های مختلف زندگی اجتماعی و فردی. او از سفرهای گوناگون خود و تجربه پیشه های مختلف یاد می کند که ما از آنها آگاهیم و به چگونگی آنها پرداخته ایم، اما برخی از تجارب وی همچنان بر ما پوشیده مانده است.

این گونه نگاه به وطن را در شعر ادیب‌الممالک، ادیب پیشاوری و چند شاعر دیگر نیز با اندک تفاوت‌هایی می‌توان دید. به نظرم می‌‌رسد که آخرین شاعر بزرگی که در عصر ما هنوز بازمانده چنین برداشتی از مفهوم وطن بود، شهریار بود که در یک گفتگوی خصوصی با نویسنده این یادداشت، حضرت رسول(ص) را نیز ایرانی و اهل این وطن می‌دانست.۱