اخبار

خطبه اردشیر در متن عربی از سه بخش تشکیل شده است: بخش نخست بر ستایش خداوند متمرکز شده است و با اندرز اردشیر به سردار سپاه در دومین آیین اردشیر کاملاً هماهنگ است: «هنگام پیروزی روی سوی خدا کن؛ زیرا که بی‌گمان اوست که تو را هدایت می‌کند.» فردوسی این‌گونه روحیه شاهانه را اساسی تلقی می‌کرده و از اینجاست که گناه جمشید را غرور او و اینکه پیروزی را محصول کار خود دانسته، قلمداد کرده است. از دیدگاه سیاسی نیز این روحیه از آن پادشاهانی بوده است که پیروزی را نشانه تأیید الهی می‌دانسته‌اند.

اندرزنامه، صورت اولیه كتابهای اخلاقی در زبان فارسی است. البته «اولیه» از لحاظ زمانی؛ زیرا كه آثار بازمانده همگی متعلق به قرن چهارم هجری/ دهم میلادی و به ویژه قرن پنجم/ یازدهم هستند كه دوره قدیم ادبیات فارسی است. در اینجا اندرزنامه‌های متأخر فارسی كه ترجمه و یا شرح متون قدیم‌تر عربی است، مطمح نظر قرار نگرفته‌اند. به هر حال، این آثار در چارچوب نوع بسیار قدیم ادبیات شرقی قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، این صورت ادبی را می‌توان «اولیه» انگاشت؛ زیرا مبتنی بر اندیشه‌ای نظری نیست، بلكه مبتنی بر واكنشی اخلاقی است در برابر وقایع كلیی كه زندگی اجتماعی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. تفكر همین كه اولین گزینشهای خود را انجام داد و نتیجتاً متمایل به طبقه‌بندی مضامین اخلاقی شد، در واقع مدیون توفیق اندرزنامه‌ها بود و كوشش ما در اینجا اثبات همین موضوع است. تفكر از اندرزها بهره می‌گیرد و صورت ادبی مجموعه علت وجودی خود را از دست می‌دهد.