خبر«حضور» روحانیون درموزه ملک

1394/9/28 ۰۹:۵۹

لیلی زندی: پیشینه عکاسی، به ذهنیت ثبت تصویر بازمی گردد. به نقاشی‌های غارها که چندین دست یا پا برای حیوانی که در حال دویدن است ترسیم می‌کرده‌اند برای خلق تصویری واقعی. در دوران‌های بعدی، صحنه‌های شکار و جنگ در نقش برجسته ها، تصویرگری‌ها با بازنمایی‌ها و شبیه سازی‌ها و... شاید خالق آنها در آرزوی نمایش تصویری به شکل عکس بوده و نگرش آنها در خلق، بر حقیقت لحظه استوار بوده.

 گزارشی از نمایشگاه عکس‌های روحانیون دوره قاجار

لیلی زندی: پیشینه عکاسی، به ذهنیت ثبت تصویر بازمی گردد. به نقاشی‌های غارها که چندین دست یا پا برای حیوانی که در حال دویدن است ترسیم می‌کرده‌اند برای خلق تصویری واقعی. در دوران‌های بعدی، صحنه‌های شکار و جنگ در نقش برجسته ها، تصویرگری‌ها با بازنمایی‌ها و شبیه سازی‌ها و... شاید خالق آنها در آرزوی نمایش تصویری به شکل عکس بوده و نگرش آنها در خلق، بر حقیقت لحظه استوار بوده. از بعد دانش و فن هم که عکاسی با تکیه بر علم فیزیک و شیمی شکل گرفته به منجمان و کیمیاگران می‌رسیم. از آنجا که استادان باستان به تبدیلات شیمیایی زیادی دست یافته‌ بودند لذا به این نتیجه رسیدند که در برابر هنر ایشان هیچ چیزی محال نیست. حتی گاهی شیمی را فنی هنرمندانه ولی کثیف می‌شمردند که امکانات جادوگرانه زیادی را در برداشت. دانش‌ها و تجربه‌ها اندوخته می‌شود تا اختراعی ثبت ‌شود. اختراع عکاسی سال 1839 میلادی به شکل رسمی در آکادمی علوم فرانسه به ثبت می‌رسد و سه سال پس از آن، آغاز عکاسی در ایران دوره قاجار است، نخستین عکس‌ها در ایران در دسامبر 1842 میلادی برداشته می‌شود. ویژگی‌هایی که عکاسی در بازنمایی دقیق داشت سبب رواج آن شد و باور همگانی نسبت به سندیت این پدیده به‌وجود آمد. آنچه عکس ارائه می‌کرد، تصویری واقعی از افراد و جهان پیرامون آنها بود. 

عکاسی یعنی نوشتن با نور و سه چیز برای ایجاد آن لازم بوده: 1-نور، 2-ماده‌ای شیمیایی که تحت تأثیر نور تغییر کند، 3-ابزاری که این تغییر را ثبت کرده و حفظ کند. عکس از نظر فیزیکی، روی یک صفحه حساس شکل می‌گیرد و همیشه هم یک صفحه حساس باقی می‌ماند چون هم آسیب پذیر است، هم اهمیت دارد. اهمیت عکس‌ها را جامعه شناسان، مورخان و... و مردم عادی هم می‌دانند و نظرات خود را دارند اما وقتی که «حضور»، عکس <بقا اصفهانی> را با قرآن دستنویس این خوشنویس در یک فضا به نمایش می‌گذارد - یعنی وقتی که موزه ملک از گنجینه ارزشمند خود نسخه‌ای را مرتبط با عکس‌ها ارائه می‌دهد -  بیش از هر چیز دیگری مرا شگفت زده می‌کند، زیرا من یک موزه دار هستم و از اهمیت این همنشینی در این نمایشگاه آگاهم.

امیررضا محمدی: مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، میراث بی‌بدیل فرهنگی ایران، این بار میزبان یک اتفاق ویژه است. موقوفه آستان قدس رضوی، گنجینه‌ای از تصاویر روحانیون دوره قاجار در مناصب مختلف را با عنوان «حضور» و به مناسبت 25 آذر ماه؛ روز عکس‌های تاریخی، از آرشیو خود بیرون کشیده و برای علاقه‌مندان به نمایش گذاشته است. برای رسیدن به ساختمان موزه و تدارک گزارشی میدانی از آن، از سر در باشکوه باغ ملی تهران عبور کردم که نماد طهران قدیم است و گویای تاریخ پرهیاهوی تهران. آن سوی دروازه، یعنی در میدان مشق سابق که امروز به نام خیابان ملل متحد مشهور است، فضایی فرهنگی و دیپلماتیک حاکم است! بواسطه تلاقی ساختمان‌های دیرپایی که هر کدام سهم مؤسسه کتابخانه و موزه ملک و وزارت امور خارجه شده است، پیاده راه باغ ملی محل رفت و آمد فرهنگیان و دیپلمات‌ها شده است که شاید این هم برای خود پیامی داشته باشد!

وارد ساختمان موزه شدم و با اشاره راهنما از تالار اصلی به طبقه زیر همکف رفتم. در بین شکوه این موزه، حاج آقا حسین ملک، بزرگترین واقف ایران و خدمات عظیم او به فرهنگ ایران به یادم آمد. ابتدای گالری، مقدمه‌ای برای اطلاع از محتویات و مقصود نمایشگاه نگارش شده است. نخستین تصویری که در این نمایشگاه جلب توجه می‌کند، تصویر مرحوم آقا سید جواد امامی، فرزند آقا سید زین العابدین امام جمعه و مشهور به ظهیر الاسلام است که صاحب خیابانی هم در مرکز تهران است که امروز به راسته کاغذ فروشان پایتخت بدل شده است. تصاویر از اصالت خاصی برخوردارند و این بر اهمیت نمایشگاه می‌افزاید. میرزا غلامرضا کاتب اصفهانی (خوشنویس)، عکس دیگری است که بی‌شک نگاه اهل هنر را به خود جلب می‌کند. پدر خوشنویسی نستعلیق ایران و هنرمند صاحب سبک که خوشنویسان هنوز از مکتب او بهره می‌برند. تا قبل از این او را با چنین هیبتی ندیده بودم! تصاویری از مراجع بزرگ، فقهای عالم و صاحبِ نام و کلام در عرصه‌های مختلف علمی و سیاسی، از جمله آیت‌الله العظمی آقا سید ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله‌العظمی علامه محمدحسین کاشف الغطاء معروف به شیخ اکبر، آیت‌الله العظمی میرزا محمدحسین نایینی صاحب کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله به همراه آیت‌الله العظمی سید محمدکاظم یزدی صاحب کتاب عروئ الوثقی که به مخالفت با مشروطیت مشهور بود، عارف بزرگ مرحوم آیت‌الله آقا سید ابوالحسن جلوه، آیت‌الله حاج آقا حسین نجم آبادی و نایب الفقه میرزای شیرازی بزرگ، آیت‌الله العظمی فاضل شربیانی که بخصوص این سه عکس آخر از نادیده‌ها بودند و دیدنشان بسیار هیجان انگیز است، در این نمایشگاه بیش از سایر تصاویر خودنمایی می‌کند.

مبارزان عصر مشروطه هم از این مجموعه بی‌نصیب نبودند و عکس مشهور شیخ فضل‌الله نوری، روحانی مشروطه مشروعه خواه در کتابخانه شخصی اش، آیت‌الله سید عبدالله بهبهانی، مرحوم سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی و تصویر با شوکت خطیب مشروطه؛ میرزا نصرالله بهشتی اصفهانی مشهور به ملک المتکلمین که در جریان به توپ بسته شدن مجلس در باغ شاه به همراه صوراسرافیل شهید شد هم در این نمایشگاه به چشم می‌خورد. دو تصویر جالب در این نمایشگاه نظرم را به خود جلب کرد؛ اول، عکس دسته جمعی که مرحوم میرزا ابراهیم خان معتمد السلطنه خراسانی، پدر برادران سیاستمدار و نخست‌وزیر ایران، احمد قوام السلطنه و حسن وثوق الدوله در آن حضور داشت و دوم، تصویر میرزا محمد کاظم صبوری، ملک الشعرای آستان قدس رضوی و پدر استاد محمد تقی بهار و وارث لقب ملک الشعرا که هر سه در تاریخ ایران مشهورند و مؤثر. اما این تنها سهم ادیبان از این مجموعه نیست. تصویری از شاعر و ادیب بزرگ معاصر، سید احمد ادیب پیشاوری که در زبان و ادبیات فارسی یکه تازی می‌کرد، هم وجود دارد. بخشی از تصاویر را عکس‌های دسته جمعی علمای خراسان و مازندران در منازل و مدارس و حتی بر پشت بام حرم امام رضا علیه السلام و با ساقه گنبد تشکیل می‌دهد. تصویر مرحوم آقا سید زین العابدین امام جمعه، که مزار او و پدرش در خیابان مولوی تهران، به نام سرقبر آقا مشهور است، با آن چهره درهم و هیکل درشتش، در میان دو مرد سیه چرده و لاغر اندام که فراشان حرم سیدالشهداء علیه السلام بودند هم بسیار جالب بود. وی علاوه بر امامت جمعه تهران، در کسوت دامادی ناصر‌الدین شاه، امامت جماعت مسجد شاه و تولیت موقوفات دولتی نیز بوده است.

اما آخرین عکسی که در این نمایشگاه خودنمایی می‌کند، تصویر مشهور نماز جماعت آیت‌الله العظمی میرزای شیرازی، بزرگترین مرجع یکصد سال پیش شیعیان جهان و صاحب فتوای تحریم تنباکو و بنیانگذار نهضت‌های اسلامی مردم ایران در سامرا است که تنها تصویر موجود از این فقیه متعالی است و در کنار آن هم عکس آیت‌الله میرزای آشتیانی، وکیل میرزای شیرازی در تهران است که با قلیانی در دست، در کنار آیت‌الله سید احمد طباطبایی سنگلجی، برادر آیت‌الله سید محمد طباطبایی از رهبران انقلاب مشروطه نشسته است.

هر روز تعدادی از مشتاقان و استادان بزرگ تاریخ و فرهنگ ایران به این نمایشگاه می‌آیند و بالطبع هر عکس، واکنش خاصی را در آنها به دنبال می‌آورد. ضمناً در حاشیه این نمایشگاه، ویترین‌هایی از اسناد خطی مربوط به برخی صاحبان عکس‌ها قرار دارد که عرصه را برای پژوهشگران این حوزه بخوبی مهیا کرده است. 

نمایشگاه «حضور؛ عکس‌های روحانیون دوره قاجار» تا پنجشنبه 3 دی، از ساعت 8:30 تا 16:15 (پنجشنبه‌ها تا ساعت 15: 15) در مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک واقع در خیابان امام خمینی، سردر باغ ملی برقرار است.

منبع: روزنامه ایران