1392/10/19 ۱۶:۳۴
شيخ‌العارفين سيدصفي‌الدين اردبيلي خلف صالح حمزه بن امام موسي كاظم (ع) موسس ايران جديد پس از اسلام، در ادامه طريق انبيا و اوصيا نهضتي بنيان نهاد كه امروز به ما رسيده است.
شيخ‌العارفين سيدصفي‌الدين اردبيلي خلف صالح حمزه بن امام موسي كاظم (ع) موسس ايران جديد پس از اسلام، در ادامه طريق انبيا و اوصيا نهضتي بنيان نهاد كه امروز به ما رسيده است. از اين رو درك رهبر امروز نهضت اسلامي ايران پيرامون ميراث معنوي، سياسي و اجتماعي شيخ با روش علمي از اهميت تام برخوردار است. در اين جستار تعابير دقيق و عالمانه مقام معظم رهبري از جنبش عرفاني شيخ صفي الدين (650-735 ق.) و ديدگاه علمي ايشان تحليل مي‌شود.
مقام معظم رهبري علاوه بر فقاهت و رهبري انقلاب اسلامي، به عنوان يك استاد برجسته تاريخ، ديدگاه تحليلي عميق و همه‌جانبه‌يي درباره تاريخ اسلام و ايران دارند، لذا نظرات ايشان درباره نهضت حضرت شيخ صفي‌الدين و اخلاف او از جهت علمي شايان توجه است. جنبش عرفاني - اجتماعي شيخ صفي الدين از آغاز تا تاسيس حكومت مقتدر صفويه توسط شاه اسماعيل سلف غيور شيخ دويست سال به درازا كشيد و در اين جهاد پرفراز و نشيب شيخ جنيد و شيخ حيدر از نوادگان شيخ صفي‌الدين و جد و پدر شاه اسماعيل قهرمانانه در راه سرافرازي اسلام و ايران به شهادت رسيدند. در اين جستار سعي بر اين است تا با روش مطالعه تطبيقي اين بحث را ادامه داد. مطالعه تطبيقي كه يكي از روش‌هاي پژوهش كمي و كيفي است كه دو يا چند متغير يا فرآيند همگون با هدف شناسايي پديدارها از طريق توصيف و تبيين اشتراك‌ها و تفاوت‌ها و همچنين دستيابي به تفسيرها و احتمالا تعميم‌هاي نوين بررسي مي‌شوند. مطالعات تطبيقي عموما مشتمل بر سه فرآيند توصيف، مقايسه، و نتيجه‌گيري است. در روش مطالعه تطبيقي رابطه ظريفي بين پژوهش تطبيقي و مقوله ارزشيابي وجود دارد. مقايسه معمولا متضمن ارزشيابي است و غالب پژوهش‌هاي تطبيقي ماهيت هنجاري دارند، يعني با هدف تبيين و تفسير هنجارها و ارزش‌ها صورت مي‌گيرند و حاصل آنها نيز سنجش پديدارهاست. پديدارهاي مورد مطالعه در اين روش معمولا غيرمادي است، از اين رو غالبا از پژوهش‌هاي كيفي استفاده مي‌شود. آگاهي تاريخي بخش ضروري در هر مطالعه است و اين ضرورت در مطالعات تطبيقي چشمگير‌تر و مهم‌تر است.
مقام معظم رهبري با مقايسه وضع ايران در دوران قبل از صفويه و پس از آن مي‌گويند: «در تاريخ گذشته در دوران طلوع صفويه، سرزمين اردبيل توانست دو خدمت بزرگ به اين كشور بكند. اول اينكه توانست از كشوري كه بخش‌هاي آن از هم جدا و با هم در حال اختلاف و درگيري بودند، يك كشور متحد، بزرگ و مقتدر به وجود آورد. قبل از طلوع صفويه و بعد از دوران سلجوقيان ايران كشوري بود كه هر بخش آن آهنگ جداگانه‌يي مي‌نواخت و از عزت و عظمت ايران در آن دوران خبري نبود. اين عزت را صفويه دادند. صفويه از اردبيل طلوع كردند و خاندان عرفاي مجاهد و مبارز - يعني اولاد شيخ صفي‌الدين اردبيلي - توانستند اين زمينه را به وجود آورند تا فرزندان آنها ايران را به همه عالميان در دنياي آن روز، متحد، مقتدر، عزيز، سربلند و پيشرفته معرفي كنند.»ايشان از سوي ديگر با مقايسه شيخ صفي الدين با فحول علماي شيعه نظير سيد بن طاووس، ابن فهد حلي و علامه حلي، شيخ را هم تراز و همگرا با آنها ارزيابي مي‌كنند: «(شيخ صفي الدين) يك عالم، يك عارف، يك مفسر و يك محدث بود. آن‌گونه كه مرحوم علامه مجلسي - بنا بر آنچه از او نقل كرده‌اند - ذكر مي‌كند شيخ صفي الدين اردبيلي در رديف سيدبن طاووس و ابن فهد حلي - علماي فقيه و درعين حال عارف - قرار داشت و كسي بود كه در كنار علامه حلي - در دستگاه شاه خدا بنده - توانستند جوانه‌هاي شيعه را در قرن هفتم و هشتم در اين كشور به وجود آورند و پايه فقهي و متين و استدلالي آن را در حوزه‌هاي علميه رايج كنند.»اين كلام ايشان در جامعيت علمي شيخ صفي‌الدين در كتاب كهن و معتبر «صفوه الصفا» تاليف ابن بزاز اردبيلي نيز مستند شده است. اين كتاب شرح احوالات و مقامات برجسته معنوي شيخ صفي الدين و تفاسير او برگزيده مهم‌ترين آيات قرآني و روايات نبوي است. تعاليم شيخ صفي‌الدين كه مبتني بر تعاليم قرآن كريم و سنت است، در كتاب «عرفان ثقلين، مباني نظري و عملي عرفان و طريقت صفويه» تبيين شده است. شيخ صفي الدين منادي جمع بين شريعت و طريقت و حقيقت، در تحقيق شريعت و طريقت و حقيقت مي‌فرمايد: «شريعت وضع محمدي است (صلوات‌الله عليه)، به قول خداي تعالي و محمد مصطفي (صلوات‌الله عليه) و طريقت فعل محمدي است و حقيقت حال محمدي است. شريعت اوامر و نواهي و تكاليفي است كه بر صورت واقع مي‌شود و عمل طريقت متابعت سنت و فعل رسول است (صلوات‌الله عليه)، و طريقت راه راست است «و أنّ هذا صراطِي مُسْتقِيماً فاتّبِعُوهُ» (انعام، 153) ? است. عمل اهل طريقت عملي است كه هرچه در واجبات شرع و منسوبات اشد و اشق باشد بدان قيام كنند و راه حقيقت يكي است كه به حق مي‌رود و منت‌هاي راه چندان است كه عالم كون است.
از حضرت شيخ سوال ?كردند پس معني اين چون باشد كه «الطُرُق اِلي‌الله بِعددِ انفاسِ الخلايق»؟ شيخ فرمود: طريق تا انتهاي مكونات يكي است، آن گاه از هر دلي به حضرت، راهي ديگر است و اين راهِ دل راهِ اهل حقيقت است. صد هزاران راه با درگاه خود بگشاد، از آنك هر دلي را مشرع ??رازي به راهي ديگر است.
پس اهل سلوك را به صفت معراجي است همچنان كه پيامبر را (صلوات‌ا لله عليه) را به صورت بود و حقيقت، معرفت و مشاهد حق تعالي است و دريافتن آن و عارف شدن بدان. پس شريعت همچنان است كه گوشت و جرم ميوه و حقيقت همچنان كه مغزِ ميوه. اگر مغزِ ميوه را گوشت نباشد پرورده نشود و بي‌اصل باشد، ولي اگر گوشت ميوه را آن پوست و صوان نباشد آن ميوه نرسد و به حال كمال نيايد، بلكه ضايع شود. پس طريقت بي‌‌شريعت و حقيقت بي‌طريقت راست نيايد. تكليف شريعت، اوامر و نواهي شرع است و تكليف طريقت زهد و ورع و تقوي و امثال اين، و تكليف حقيقت، تجرد دل از ماسِوي‌الله ??و تكليف كردن جان و دل به محض اشتغال به حق تعالي. هر يكي از ساغري مستند و ما سوداييان از شراب صرف عشق روي جانان، سرخوشيم»
سيد بن طاووس شخصيت مورد اشاره مقام رهبري در بين علما از احترام خاص معنوي برخوردار است. وي فقيهي نام آور، اديبي گرانقدر و شاعري توانا بود، اما شهرت اصلي او به خاطر روح بلند معنوي و مقام شامخ وي درعرفان است. اكثر تاليفات وي در موضوعات عرفاني، ادعيه و زيارات است. سيد در زمان غيبت كبري به ملاقات حضرت حجت بن الحسن (عج) امام دوازدهم شيعيان نايل آمد. پس از سقوط خلافت عباسيان در بغداد به دست هلاكوخان مغول، در سال 661 هجري قمري در دوره حكومت ايلخانان مغول، سيد بن طاووس نقابت علويان را پذيرفت. نقيب بزرگ‌ترين شخصيت علمي و ديني سادات بود كه كليه امور مربوط به سادات را بر عهده داشت. اين وظايف شامل قضاوت مشاجرات، رسيدگي به مساكين و مستمندان، سرپرستي ايتام و... مي‌شد. وي تاكيد داشت كه تنها به خاطر حفظ جان دوستان و شيعياني كه در معرض قتل و غارت مغول بودند اين منصب را پذيرفته است. علامه حلي (726- 648 ق.) شاگرد برجسته سيد بود. »
پس از مرگ محقق حلي مرجع شيعيان در سال ??? هجري قمري، شاگردان او و دانشمندان حله پس از جست‌وجوي فردي با شايستگي زعامت و مرجعيت شيعيان، علامه حلي را در سن ?? سالگي براي زعامت و مرجعيت شيعيان برگزيدند. تاريخ دقيق ورود علامه حلي به ايران مشخص نيست اما احتمالا پس از سال 705 هجري قمري بوده است. علامه به دعوت اولجايتو از پادشاهان سلسله ايلخانيان به ايران دعوت شد و در مناظره با دانشمندان مذاهب فقهي چهارگانه اهل سنت از جمله خواجه نظام‌الدين عبدالملك مراغه‌يي موفق به شكست آنها شد. پس از اين جلسات و اثبات ولايت و امامت حضرت علي بن ابي طالب (ع) و مذهب شيعه در حضور اولجايتو، وي با انتخاب مذهب شيعه نام خود را به سلطان محمد خدابنده تغيير داد و مذهب تشيع را در ايران گسترش داد. ابوالعباس جمال‌الدين احمد بن شمس الدين محمد بن فهد حلي اسدي مشهور به ابن فهد حلي (متولد 757 ه. ق. در شهر حله و درگذشته در 841 ه. ق. در كربلا)، عارف فقيه و محدث شيعي قرون هشتم و نهم قمري كه در اخلاق و عرفان از بزرگان شيعه است و در دوره خود از بزرگان فقه شيعه بود. ابن فهد حلي در سال 840 ه. ق. از جانب اسپند ميرزا حكمران بغداد براي مناظره با علماي اهل سنت به بغداد دعوت شد. در مجلس مناظره ابن فهد و عالمان شيعه در يك سمت و بزرگان اهل سنت در سمت ديگر به بحث نشستند و ابن فهد حلي موفق شد با اثبات حقانيت تشيع، حكمران بغداد را اقناع كند. بدين‌ترتيب حاكم بغداد با اختيار كردن مذهب شيعه، به نام دوازده امام سكــه زد و مذهب شيعه را مذهب رسمي حوزه حكمراني خويش قرار داد.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید