مولانا‌خوانی را با مثنوی آغاز كنید / بهاءالدین خرمشاهی

1394/8/5 ۰۹:۲۰

جوانان امروز برای مطالعه كمتر سراغ ادبیات كهن می‌روند به‌این دلیل كه آنها فكر نمی‌كنند این مطالعات برای‌شان فایده‌خاصی داشته‌باشد. مثلا جوانی كه در رشته مهندسی كامپیوتر یا مدیریت یا اقتصاد تحصیل می‌كند، فكر می‌كند حتما باید به لغات و اصطلاحات تخصصی رشته‌خود اشراف پیدا كند و در این زمینه مطالعه می‌كند. در حالی كه مطالعه ادبیات كهن می‌تواند به باسواد شدن یك فرد كمك كند و در بالندگی دانش او كمك‌رسان خوبی باشد. با همه‌اینها ما می‌بینیم در میان دانشجویان امروزی جز دانشجویان رشته‌های ادبیات عرب و ادبیات فارسی باقی دانشجویان سروكار مستقیمی با ادب گذشته ندارند. یك روز یكی از فرزندان من از من پرسید سواد به‌چه‌می‌گویند؟

جوانان امروز برای مطالعه كمتر سراغ ادبیات كهن می‌روند به‌این دلیل كه آنها فكر نمی‌كنند این مطالعات برای‌شان فایده‌خاصی داشته‌باشد. مثلا جوانی كه در رشته مهندسی كامپیوتر یا مدیریت یا اقتصاد تحصیل می‌كند، فكر می‌كند حتما باید به لغات و اصطلاحات تخصصی رشته‌خود اشراف پیدا كند و در این زمینه مطالعه می‌كند. در حالی كه مطالعه ادبیات كهن می‌تواند به باسواد شدن یك فرد كمك كند و در بالندگی دانش او كمك‌رسان خوبی باشد. با همه‌اینها ما می‌بینیم در میان دانشجویان امروزی جز دانشجویان رشته‌های ادبیات عرب و ادبیات فارسی باقی دانشجویان سروكار مستقیمی با ادب گذشته ندارند. یك روز یكی از فرزندان من از من پرسید سواد به‌چه‌می‌گویند؟ به ‌او گفتم سواد به رشته تخصصی هر فردی می‌گویند به ‌اضافه فرهنگی كه آن ‌فرد آموخته است. گفت آن فرهنگ شامل چه‌چیزهایی می‌شود؟ به‌او گفتم قرآن، حدیث، شعر گذشتگان و نقل‌قول‌های حكمت‌آمیز ‌و ‌ضرب‌المثل ‌است. برای همین بود كه من برای با سواد شدن فرزندانم به‌همراه یكدیگر متن‌خوانی می‌كردیم و اول قرآن، بعد از آن حافظ و بعد كلیله‌و دمنه را كه بسیار متن سختی دارد با هم متن‌خوانی كردیم. اگرچه در نگاه اول، كسی كه رشته مدیریت یا اقتصاد می‌خواند نیازی به ادبیات كهن ندارد اما باید یادآور شد در ادبیات داستانی كهن ما صدها متن تراز اول وجود دارد كه می‌تواند چراغ‌راهی برای باسواد شدن و بالابردن سطح دانش افراد باشد. برای مثال ما در ادبیات‌فارسی كتابی مثل كیمیای سعادت غزالی داریم كه در سال‌های قبل از ٥٠٠ هجری نوشته‌شده‌كه تقریبا ٩٠٠ سال از نگارش آن می‌گذرد. كتاب اصلی آن احیاءالعلوم است و در چهار جلد نوشته شده و یك ترجمه قدیمی هم دارد كه فوق‌العاده دلنشین و قابل فهم است. یا اشعار مولانا. مولانا ٣٤٠٠ غزل دارد. چند تن از نخبگان ادبیات‌فارسی برگزیده غزلیات مولانا را جمع‌آوری كرده‌اند. دكتر شفیعی‌كدكنی برگزیده غزلیات مولانا را منتشر كرده‌و چند استاد دیگر هم این‌كار را كرده‌اند. بنده‌هم در كتابی تحت‌عنوان «انسانم آرزوست» همه غزل‌های ایشان را خواندم و ٤٠٠ غزل را برای علاقه‌مندان انتخاب كردم. در این كتاب یك صفحه غزل و یك صفحه توضیحات غزل آمده است. توضیحات غزل شامل لغوی و معنایی می‌شود كه كسی كه غزل‌ها را مطالعه‌می‌كند با مشكل مواجه نشود. اگر كسی می‌خواهد اشعار مولانا را بخواند، بهتر است ابتدا با خواندن مثنوی شروع‌كند، مثنوی ادبیات آسان‌تری دارد، البته خواندن مثنوی هم دانش قرآنی می‌خواهد. من و تعدادی از دوستانم چندین سال پیش روی واژگان عربی به‌كار رفته در زبان ‌فارسی تحقیق مفصلی كردیم. برای این كار تحقیقی، متون هزار سال پیش تا قرن حاضر را مطالعه ‌كردیم و نتیجه‌ای كه به دست آوردیم این ‌بود كه بین ٦٠ تا ٦٥ درصد واژگانی كه از هزار سال پیش تا ‌امروز در زبان‌فارسی به‌كار رفته‌، عربی ‌است. این واژگان شامل مفردات و تركیبات می‌شود، مفردات به همان واژگان عربی می‌گویند كه وارد زبان فارسی شده است و تركیبات به عباراتی مثل خداحافظ گفته می‌شود كه تركیبی از دو كلمه فارسی و عربی است. خدا فارسی و حافظ عربی‌است. حتی در شاخه‌های فقه، حقوق و عرفان ما ضرب‌المثل عربی به‌كار می‌رود. در ادبیات فارسی اصطلاحات عربی زیادی وجود دارد. من كتابی با عنوان فرهنگ كالا گردآوری كردم كه بعد از انتشار آن به من انتقاد شد كه چرا در این كتاب از اصطلاحات عربی استفاده كرده‌ام. به هر حال من اعتدالی هستم و سروكارم با نثر معیار است و نثر معیار ما هم اصطلاحات عربی دارد. عربی وارد ساخت و بافت زبان‌فارسی شده است. این اتفاقی ‌است كه از سال‌ها پیش رخ داده و به‌تازگی كمتر شده است.

منبع: روزنامه اعتماد