علی هجویری نامه یا داتا گنج بخش‌نامه/ محمد حسین تسبیحی ـ قسمت دوم و پایانی

1392/9/26 ۱۱:۱۲

سفر به لاهور بازهم دقیقاً نمی‌توان گفت علی هجویری چه وقت به لاهور (لهاوور) وارد گردید. مورخان نوشته‌اند که سلطان محمود غزنوی (متوفی 421ه‍ ق) هفده بار هندوستان را میدان تاخت و تاز قرار داد و بعد از آن سلطان مسعود غزنوی (مقتول 432 ه‍ ق) و دیگر سلاطین غزنوی به هندوستان وارد گردیدند. به همراه این فاتحان و حاکمان، شاعران و عارفان نیز هم‌سفر بودند. مرحوم دکتر غلام سرو استاد و رئیس بخش فارسی دانشگاه کراچی می‌گفت: «سلاطین غزنوی در قرن 4 و 5 و 6 ه‍ ق سرزمین هندوستان را میدان‌تاخت و تاز خود قرار دادند و با شمشیر‌ها و نیزه‌ها و تیر و کمان‌ها و سُم اسبان خود، این سرزمین را شخم زدند و رفتند، اما دانه‌های علم و عرفان و شعر ادب اسلامی را، عارفان و شاعران کاشتند و آب‌یاری کردند، و به ثمر محبت و دوستی رساندند و این کشت و کار ادامه یافت».

 

 

سفر به لاهور

بازهم دقیقاً نمی‌توان گفت علی هجویری چه وقت به لاهور (لهاوور) وارد گردید. مورخان نوشته‌اند که سلطان محمود غزنوی (متوفی 421ه‍ ق) هفده بار هندوستان را میدان تاخت و تاز قرار داد و بعد از آن سلطان مسعود غزنوی (مقتول 432 ه‍ ق) و دیگر سلاطین غزنوی به هندوستان وارد گردیدند. به همراه این فاتحان و حاکمان، شاعران و عارفان نیز هم‌سفر بودند. مرحوم دکتر غلام سرو استاد و رئیس بخش فارسی دانشگاه کراچی می‌گفت: «سلاطین غزنوی در قرن 4 و 5 و 6 ه‍ ق  سرزمین هندوستان را میدان‌تاخت و تاز خود قرار دادند و با شمشیر‌ها و نیزه‌ها و تیر و کمان‌ها و سُم اسبان خود، این سرزمین را شخم زدند و رفتند، اما دانه‌های علم و عرفان و شعر ادب اسلامی را، عارفان و شاعران کاشتند و آب‌یاری کردند، و به ثمر محبت و دوستی رساندند و این کشت و کار ادامه یافت».

علی جلابی هجویری نیز یکی از نخستین عارفان و عالمان اسلامی بود که به هندوستان وارد گردید و در استان پنجاب کنار  رود راوی، خانقاه علم و ادب و عرفان و تصوف اسلامی مستقر ساخت یعنی جایی که امروز شهر بزرگ لاهور مرکز علم و ادب و فرهنگ اسلامی است و داراخلافۀ استان پنجاب پاکستان است.

 

کنار رود راوی:

شهر لاهور در کنار رود راوی قرار دارد و مردم هم در کنار این رود به آسانی زندگی می‌کنند. علی جلابی هجویری به راهنمایی و هدایت و تعلیم‌ مردم پرداخت و ادب و رسوم دینی و اخلاقی و طریقۀ اسلامی را به آنان می‌آموخت و شاگردان و مریدان خود احمد حمادی سرخسی و ابوسعید هجویری خدمات روحانی و اسلامی به مردم ارائه می‌دادند. تا آنجایی که هندوان هم مرید او شدند. مانند «شیخ هندو» که همواره برای او، شیر نوشیدنی می‌آورد و از لخاظ تغذیه او را همراهی می‌کرد.

داتا گنج بخش: اندک اندک مسجد بناگرد و مدرسۀ تعلیم و تربیت برای مردم ایجاد نمود و تعلیمات قرآنی و علوم اسلامی و طریقت عرفانی را ترویج کرد و محبوب و مخدوم مردمان گردید و بدان جهت هندوان و مسلمانان به او «داتا و داتا گنج بخش» می‌گفتند. چون «داتا» در زبان هندی به معنی درویش و فقیر و فیاض و بخشنده و رازق و رزاق استفاده می‌شود. و بنابراین «داتا گنج بخش» یعنی درویش و فقیر فیض بخش و گنج بخش.

بخشندۀ گنج.

وفات علی جلّابی هجویری یا داتا گنج بخش:

بازهم دقیقاً نمی‌توان گفت در چه تاریخی حضرت علی جلابی هجویری به دیار معبود شتافت. از 465 تا481 ه‍ ق و حتی تا 500 ه‍ ق وفات او را نوشته‌اند. چنان که ولادت او را دهۀ آخرین قرن چهارم (یعنی 390 ه‍ ق نگاشته‌اند، بنابراین 75 تا 90 سال طول عمر او بوده است و در این جهان زندگی عارفانه داشته است

مرکز تجلیات عرفانی:

حضرت علی جلّابی هجویری در همانجایی که مسجد و مدرسه و خانقاه و خانه‌اش بود، در کنار رود راوی مدفون گردید و از آن زمان تا کنون آرامگاه او را «مرکز تجلیات عرفانی» می‌نامند و گنبد و بارگاه و گلدستۀ با شکوه و مسجد و مدرسه و لنگر (مهمان سرا) دارد و به نام «ذاتا دربار» و «دربار داتا» هم شهرت دارد.

حجرۀ اعتکاف:

حضرت معین‌الدین چشتی اجمیری (متوفی 663 ه‍ ق) در کنار آرامگاه حضرت علی جلّابی هجویری داتا گنج بخش حجرۀ اعتکاف داشته است و آن حجره هم اکنون هم موجود است و این بیت از او معروف و مشهور است:

گنج بخش فیض عالم مظهرنور خدا          ناقصان را پیر کامل، کاملان را رهنما

چاه فیض:

علی جلّابی هجویری در کنار مدرسه و خانقاه خود، یک چاه آب حفر کرده بود که آب گوارا و نوشیدنی داشت. و آن چاه هم اکنون برقرار است و آب آن را، مردم شبیه آب زمزم می‌نوشند و آن را شفابخش می‌شمارند و از راه دور و نزدیک می‌آیند و از چاه فیض و درگاه فیض و چشمۀ فیض آب می‌نوشند و با خود می‌برند.

 

شیرنوشی:

در هنگام زندگانی علی جلّابی هجویری داتا گنج بخش در لاهور، شخصی که معروف به «شیخ هندو» شده بود برای او شیر نوشیدنی می‌آورد. و بالاخره در تغذیۀ او همراهی می‌کرده است. به همین جهت گاوها و گاومیش‌های او همواره سالم و شاداب و شیرده بودند. و این عمل «شیرنوشی داتا گنج بخش» تا این زمان هر سال سه روز در ماه تیر یا مرداد برقرار می‌گردند و از سراسر پاکستان برای تبرک شیر می‌آورند و به «لنگر‌شییر» حضرت داتا گنج بخش می‌دهند و از آنجاهم، مردان به رایگان شیر می‌نوشند.

لنگر (= مهمان سرا)ی‌ داتا گنج‌بخش:

لنگر یا مهمان سرای حضرت علی جلّابی هجویری داتا گنج بخش از هزاران سال پیش تا کنون برقرار است و از این «لنگر» فقیر و غنی وزایران درگاه یا دربار داتا هر روز یک بار تغذیه می‌شوند. و مراجعان به لنگر یا مهمان سرا از ده هزار تا پنجاه هزار تخمین زده‌اند و مخارج این لنگر به طور کلی تحت حمایت «محکمۀ اوقاف پنجاب پاکستان» می‌باشد.

موقوفات:

حضرت علی جلّابی هجویری داتا گنج بخش‌خانه و زمین و غیر هم به صورت موقوفات دارد و علاوه بر ان «نذرانه» و «هدایا»ی مردمان وزایران بسیار است. بنابراین همواره لنگر و مهمان‌سرای او برقرار و آمادۀ خدمت به مردمان مسکین و درویشان و فقیران است.

سجاده نشینی یا متولی‌ داتاگنج بخش:

معمولاً ادارۀ امور و رتق و فتق و نظارت و نظامت دربار داتا صاحب و مسجد و نماز‌خانه و پاک و پاکیزه نگاه داشتن و وامنیت و آرامش این زیارتگاه عالی مرتبت یا مرکز تحلیات عرفانی بر عهدۀ سجاده‌نشین و محکمۀ اوقاف است. سجادۀ‌نشین یک شخصیت دنیا دیده و عارف و عالم روحانی سردوگرم چشیده است؛ و محکمۀ اوقاف هم تحت نظارت حکومت پنجاب است و مدیریت و ادارۀ و کارکنان خذمتگزار (خُدّام) دارد.

جنتی دروازه: درب‌های ورودی حضرت داتا گنج بخش را مردم پاکستان «دروازه» می‌گویند و «شش دروازه» دارد. اما یکی از این دروازه‌ها را مقدس و محترم می‌شمارند و آن را «جنتی دروازه» می‌گویند. در سال 1972م/1353ه‍ ق در عهد ذوالفقار علی بهتر نخست وزیر جمهوری اسلامی پاکستان، درواژۀ طلایی و مینا‌کاری برای حضرت داتا گنج‌بخش ساخته‌اند. این دروازه را هنرمندان اصفهانی ساخته‌اند و بسیار زیبا و عالی و دیدنی است

کتابخانۀ و موزۀ و حجرۀ قرآن:

در کنار آرامگاه حضرت داتا گنج‌بخش، کتابخانه و موزه و حجرۀ قرآن آمادۀ خدمت به مردمان و وزیران است. آثار خطی و چاپی و بعضی اشیای قدیمی را در این جای‌ها دیدار می‌کنند. تعدادی قرآن خطی اهدا شده از طرف بزرگان و حاکمان وجود دارد. یک مجلد قرآن کریم خطی از طرف رنجیت سینگه پادشاه سیکه‌ها اهدا شده است کتاب کشف‌المحجوب با چاپ‌ها و ترجمۀ‌های مختلف و رسالت و مجموعه در احوال و آثار علی جلّابی هجویری داتا گنج‌بخش در کتابخانۀ او موجود است. تقریباً همه کتاب‌ها و رسایل به زبان اردو و پنجابی است. فقط کشف الممحجوب را به فارس می‌توان خواند.

مَسنَد علی هجویری داتا گنج بخش:

در دانشگاه خاورشناسی دانشگاه پنجاب لاهور، کرسی هجویری‌شناسی برقرار است و یک مرکز تحقیقات هجویری شناسی هم موجود است که به نام «مسند هجویری» یا «مسند حضرت داتا گنج بخش» معروف است و هم اکنون هم محل مراجعۀ محققان و عارفان و صوفیان دکتر است محمد سلیم مظهر ریاست دانشکدۀ خاورشناسی دانشگاه پنجاب لاهور مسؤلیت مسند هجویری را بر عهده دارد. شنیدم در این طریق دکتر معین الدین (معین نظامی) نیز همراهی و همکاری می‌کند و هم چنین استادان دیگر دکتر سید محمد اکرم شاه (اکرم) شاعر و ادیب معاصر پاکستان نیز کوششگراین راه می‌باشد.

سؤالات ابوسعید هجویری:

اما شاگردان و یاران هجویری، همواره تشنگی علم و عرفان داشتند، و پیوسته پروانه‌وار گرد شمع وجود استاد پیر خود می‌گشتند و می‌خواستند که استاد پیرشان باز هم بنویسد و کامل‌تر و عارفانه‌تر آنان را ارشاد فرماید. بدین جهت ابوسعید هجویری که یکی از شاگردان باوفا و آگاه و دانای او بود، سؤالهای زیر را مطرح کرد و از استاد درخواست کرد که به آنها پاسخ دهد بدین ترتیب:

1- تحقیقات طریقت تصوّف.

2- کیفیّت مقامات ایشان (یعنی صوفیه).

3- مذاهب ایشان.

4- مقالات ایشان.

5- رموز ایشان.

6- اشارات ایشان.

7- چگونگی محبّت خداوند ـ عزّوجل ـ (در دل ایشان).

8- کیفیت اظهار آن بر دل‌ها.

9- سبب حجاب عقول از کُنه و ماهیت آن.

10- [سبب] نفرت نفس از حقیقت آن.

11- و آرام روح از صفوت آن.

12- و آن چه بدین تعلق دارد از معاملات آن.

 

 

کشف المحجوب:

سید علی جلّابی هجویری بر شاگرد وفادار خود در دل و جان آفرین گفت و دربارۀ سؤالات او به تفکر و تعمق پرداخت. وی با کمال وثوق قلبی و اطمینان روحی به قلم تکیه کرد و کتاب کشف المحجوب براساس این سؤالات آغاز به تصنیف شدن کرد و تحت عنوان‌های برگزیده و منتخب گام به گام به نگارش پرداخت.

سائل و مسؤول:

ابوالحسن علی جلّابی هجویری نخست استخارت کرد یعنی طلب خیر از قرآن نمود. سس از خداوند بزرگ درخواست استعانت و کمک کرد. و تحت عناوین «سائل» و «مسؤول» مطالب عرفانی و مباحث دینی و ارزش‌های اخلاقی انسانی را تحت مُداقّه و تحقیق درآورد.

نخست مقدمه‌یی در معرفی کتاب و تعریف نام کتاب می‌آورد. سپس مقصود و معنی «کشف» و «حجاب» و «محجوب» را می‌نویسد و بعد از آن «باب اثبات علم» را آغاز می‌کند. و به همین ترتیب باب فقر، باب تصوّف، باب مرقّعه داشتن، و ابواب مربوط به صحابۀ کرام (ص) و اهل بیت اطهار (ع) و رجال عرفان تا اینکه می‌رسد به کشف الحجاب الاول در معرفت الله تا کشف الحجاب یازدهم در سماع و در این ابواب و فصول و کشف الحجاب‌ها، مباحث گوناگون فقر و صفوت، ملامت، احوال و آثار صحابه و اهل بیت رسول (رض) و رجال عرفان و اهل صُفه و فرقه‌های دوازده‌گانۀ تصوف و مکتب‌های تصوف و آراء و عقاید هر فرقه و مکتب و طریقت آنها را می‌آورد و با براهین عقلی و روایات نقلی آنها را ثابت می‌کند. و بعضی را می‌پذیرد، و برخی را ردّ می‌کند و سرانجام نتیجۀ مطلوب می‌گیرد.

تقسیمات کشف المحجوب:

مطابق متن و استناد به ابواب و فصول و کلام و کشف الحجاب‌ها، می‌توان کشف المحجوب را به طور کلی اینگونه تقسیم کرد:

اول: 40 باب.

دوم: 40 فصل.

سوم: 16 کلام.

چهارم: 11 کشف الحجاب.

ولیکن از لحاظ موضوعی می‌توان کشف المحجوب را بر 25 موضوع اصلی تقسیم کرد و از مباحث علمی و عرفانی و رجال متصوّفه و فرقه‌های دوازده‌گانۀ تصوّف در عهد او و مصطلحات عرفانی استفاده نمود و از صحابۀ کبار (رض) و اهل بیت اطهار (ع) و اهل صفّه و تابعین و کشف الحجاب‌های یازده‌گانه آگاهی‌ها مدلّل و مستند به دست آورد، بدین ترتیب:

1- کشف المحجوب و تعریف و موضوع آن.

2- علم و اثبات آن.

3- فقر و دلایل آن.

4- صوفی و تصوّف آن و مستصوف و فرق میان آنها.

5- مرقّعة و مرقّعه پوشیدن.

6- اختلاف مرقّعه و صفوت و بحث دربارۀ آن دو.

7- ملامت و ملامتیه.

8- صحابۀ کبار و تابعین (رض).

9- اهل بیت اطهار (ع).

10- اهل صفّه و تعداد آنها.

11- تابعین و انصار و تعداد آنها.

12- اتباع تابعین تا عصر هجویری.

13- معاصرن هجویری (متأخرین).

14- رجال صوفیه بر اساس بلاد اسلام.

15- فرقه‌ها و مذاهب صوفیه.

16- معرفت و دلایل آن.

17- توحید و دلایل آن.

18- ایمان و مباحث آن.

19- طهارت و دلایل قرآن و حدیث و قول.

20- صلوة (نماز) و وجوب آن براساس قرآن و حدیث و فقه.

21- صوم (روزه) و وجوب آن براساس قرآن و حدیث و فقه.

22- حجّ و دلایل آن و مستطیعان آن.

23- صحبت و مصاحبت و آداب آن.

24- الفاظ و اصطلاحات متصوّفه و معانی و مفاهیم آنها.

25- سماع و بیان انواع آن بر اساس حدیث رسول (ص) و قول مشایخ.

 

 

قدیم‌ترین کتاب‌های تصوف به زبان فارسی:

کتاب کشف المحجوب از قدیم‌ترین کتاب‌های تصوف است که به زبان فارسی تصنیف شده، و نخستین کتابی است منظم و مرتب و منسجم که در اصول نظری و علمی تصوف ایجاد شده است. این کتاب از لحاظ متن مستند زبان فارسی، نمونه و سرمشق دیگر عارفان و نیوسندگان کتاب‌های تصوف بوده است، و از آغاز تصنیف تاکنون و همواره و بعد هم متن مستند و ارزشمند عرفانی زبان فارسی در جهان عرفان و تصوف اسلامی است.

نخستین تذکرۀ صوفیان:

از جهتی دیگر می‌توان کشف المحجوب را نخستین تذکرۀ صوفیان و پیشوایان علم تصوف به زبان فارسی دانست. این کتاب از مصنفات بسیار ارزنده در تصوف اسلامی به شمار می‌رود، و تصنیفی است مستند بر اساس قرآن کتاب الله و احادیث رسول الله (ص) و اقوال مشایخ بزرگوار که همگان از آن سخن گفته‌اند، و محققان درباره‌اش تحقیق کرده و فایده‌ها برگرفته‌اند. از روزگاران علی هجویری تا روزگاران ما، کتاب‌های تصوّف و عرفان و تذکره‌های مشایخ و اوصیا بسیار به زبان‌های فارسی و عربی وارد و پنجابی و پشتو و سندی و ترکی و انگلیسی نگاشته‌اند، اما کشف المحجوب چیزی دیگر است و در تألیف و تصنیف مصنّف آن روشی و طریقی دیگر است.

تاریخ تألیف کشف المحجوب:

دربارۀ تاریخ تألیف کشف المحجوب نمی‌توان دقیقاً چیزی گفت. آن چه راجع به تاریخ نگارش کشف المحجوب نوشته‌اند و خوانده‌ایم، همه بر اساس حدس و گمان و مقایسه و مقابله بوده و تا اندازه‌یی مشتمل بر استنتاجات تاریخی بوده است و در حقیقت تاریخ تألیف کشف المحجوب بنابر تعیین سال و ماه و محدود کردن آن در وقتی معین و در یک واحد زمانی بسیار مشکل است و به عبارت دیگر تاریخ تألیف مستند و دقیق کشف المحجوب ناشناخته است. حضرت شیخ علی هجویری در کتاب خود تاریخی که کشف المحجوب را آغاز به تألیف کرده، و یا تاریخی که در آن کتاب خود را پایان داده باشد، یاد نکرده است. اما آرای صحیح که نسبت به تاریخ تألیف کشف المحجوب اظهار می‌گردد، این است که بالاخره در یک دورۀ محدودی این کتاب تصنیف شده است، که در سه نکتۀ زیر خلاصه می‌گردد:

اول: این که کشف المحجوب از آخرین تصنیفات هجویری است.

دوم: کشف المحجوب را، هجویری در دورۀ آخر زندگیش و در هنگام اقامتش در شهر لاهور تألیف کرده است.

سوم: این که کشف المحجوب، حوالی نیمۀ قرن پنجم هجری، یا ربع سوم قرن پنجم هجری، و چه بسا که در ربع آخر قرن پنجم هجری تصنیف گشته است. چنان که ملاحظه می‌کنیم، هیچ یک از سه نکتۀ بالا، ما را اقناع نمی‌کند که تاریخ تألیف کشف المحجوب را بپذیریم، بنابراین باز هم سؤالهای زیر را مطرح می‌کنیم:

1- آیا نگارش کتاب کشف المحجوب بین سالهای 481 و 500 ه‍ ق/ 1088 و 1106 به پایان رسیده است؟

2- آیا هجویری بین سالهای 481 و 500 ه‍ ق/ 1088 و 1106 م در گذشته است؟

3- آیا کشف المحجوب را در میان سالهای 432 تا 442 ه‍ ق/ 1043 تا 1050 م تألیف کرده است؟

4- آیا کشف المحجوب را در هنگام وفات شیخ ابوالقاسم گرگانی (متوّفی 450ه‍ ق/1058 م) پایان داده است؟

5- آیا کشف المحجوب در میان سالهای 441-442 ه‍ ق/ 1049-1050 م. تألیف شده است.

این سؤال‌ها، ما را و شما خواننده و خواهنده را اقناع نمی‌کند، اما ما را و شما را به تفکر و تحقیق وادار می‌کند.

نسخه‌های خطی کشف المحجوب:

تاکنون 62 نسخۀ خطی کشف المحجوب را در سر تا سر دنیا شناخته و معرفی کرده‌اند و در کتابخانه‌های سر تا سر دنیا محفوظ است، بدین ترتیب:

1- کتابخانۀ آکادمی علوم روسیه، شماره 1128 B، or، قرن 9 ه‍ ق، 1 نسخه.

2- کتابخانۀ پادشاهی وین، به خط مسعود صوفی، قرن 9 ه‍ ق، 1 نسخه.

3- کتابخانۀ دانشگاه پنجاب، لاهور، به خط عبدالحکیم بن عبدالوهاب، 994 ه‍ ق، 2 نسخه.

شمارۀ 1335-3-603/3627

شمارۀ 1334-1851/4871 (مجموعۀ مخطوطات شرانی) لاهور،

4- کتابخانۀ موزۀ ملی پاکستان، کراچی، شمارۀ 5-1965N. M.

و شمارۀ 367-1964، 255 ورق، کاتب ملا محمد حیات.

عرف افغان، 5/994-1957 N. M. کتابت 1073 ه‍ ق، 3 نسخه.

5- کتابخانه سن پطرزبورگ (لیننگراد)، شماره 548، کتابت 1011ق، 1 نسخه.

6- کتابخانۀ موسی زئی شریف (پاکستان)، کتابت 1258 ه‍ ق، (ضلع دیره اسماعیل خان)، کاتب: اللهیار میان جیونیک محمد چنو، 1 نسخه.

7- کتابخانۀ عبدالحلیم‌ترین، ملتان، کتابت قرن 11 ه‍ ق، 1 نسخه.

8- کتابخانۀ گنج بخش مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد.

شمارۀ 395، قرن 10 ه‍ ق.

شمارۀ 8425، قرن 11 ه‍ ق.

شمارۀ 10454، کاتب محمد سهراب، کتابت 1132 ه‍ ق.

شمارۀ 14175، کتابت قرن 10 ه‍ ق.

شمارۀ 1296، کتابت قرن 11 ه‍ ق، کاتب: شیخ فرید بن شیخ بایزید بن حافظ جمال کتابت، 1127 ه‍ ق.

شمارۀ 887 قرن 10 ه‍ ق.

شمارۀ 807 قرن 10 ه‍ ق.

شمارۀ 7161، کتابت 1122 تا 1123 ه‍ ق.

شمارۀ 1944، 10 نسخه.

شمارۀ 4075 کتابت قرن 11 ه‍ ق.

9- کتابخانۀ دکتر مولوی محمد شفیع، لاهور، شمارۀ 298/365، شمارۀ 30/363، 3 نسخه.

کاتب، مولانا بهاءالدین زکریا ملتانی، کتابت 664 ه‍ ق.

شمارۀ 364/299 (موجود در کتابخانۀ دانشگاه پنجاب).

10- کتابخانۀ بنیاد خاورشناسی فرهنگ تفلیس، کتابت قرن 9 ه‍ ق، 1 نسخه.

11- کتابخانۀ حصار (مقالۀ مولوی محمد شفیع)، 1 نسخه.

12- کتابخانۀ ایندیا آفیس شمارۀ 7773/930، کاتب جنید سرهندی، 6 نسخه.

شمارۀ 1774/1274، کتابت 1095 ه‍ ق.

13- کتابخانۀ عمومی تاشکند، روسیه (ازبکستان) کتابت 1046 ه‍ ق، 1 نسخه. کاتب، محمدعالم بن علی بن محمد صالح فدایی.

14- کتابخانۀ عمومی پنجاب (= پنجاب پبلک لایبریری)، لاهور، کتابت 1080ق، 1 نسخه.

15- کتابخانۀ فقیرخانه، لاهور، شمارۀ 6/297-1080 ه‍ ق، 1 نسخه.

16- کتابخانۀ انجمن آسیایی بنگال، شمارۀ 1142 ی/ 1149، 3 نسخه.

کتابت 1092 ه‍ ق، شمارۀ 1141 ی/ 7151

کتابت 1245 ه‍ ق، شمارۀ 175/2/203

17- کتابخانۀ خوشی محمد سجاده‌نشین درگاه پیرعلی هجویری، شمارۀ 144 قرن/ 12 ه‍ ق، 1 نسخه.

18- کتابخانۀ محمد نورالدین کنجاه، گولیکی، گجرات، قرن 11 ه‍ ق، 1 نسخه.

19- کتابخانۀ حکیم محمد موسی امر تسری، لاهور، قرن 11 ه‍ ق، 1 نسخه.

20- کتابخانۀ سیّد ایوب جان بنّوری، پیشاور، کاتب محمد صالح باغبان، قرن 11 ه‍ ق، 1 نسخه.

21- کتابخانۀ مولانا قدرت‌الله، سرگودها، کتابت قرن 12 ه‍ ق، 1 نسخه.

22- کتابخانۀ عبدالله پور و مولوی رمضان شوق، فیصل‌آباد، قرن 12 ه‍ ق، 1 نسخه.

23- کتابخانۀ سالار جنگ، حیدرآباد دکن (هندوستان)، شمارۀ 3191/126، 3 نسخه.

قرن 12 ه‍ ق، شمارۀ 3192/127، 3193/15، کتابت 1104 ه‍ ق.

24- کتابخانۀ مولوی وردک (مذهبی کتب خانه)، محلۀ جنگی، بازار قصه‌خوانی، پیشاور (سر حد پاکستان)، کتابت 1202 ه‍ ق، 1 نسخه.

25- کتابخانۀ پیر حسام‌الدین راشدی، کراچی، کتابت قرن 12 ه‍ ق، 1 نسخه.

26- کتابخانۀ کوچه کمانگران، گذر موئی دروازه، لاهور، شمارۀ 7354، کتابت 1276 ه‍ ق، 1 نسخه.

27- کتابخانۀ معظم خان کتابفروشی، دیره اسماعیل خان (پاکستان)، قرن 12 ه‍ ق، 1 نسخه.

28- کتابخانۀ شرق‌شناسی عمومی بانکی‌پور، کتابت تقریباً 1900 م، پتنه (هندوستان)، شمارۀ 1375/1345، 1 نسخه.

29- کتابخانۀ موزۀ بریتانیا (بریتیش میوزیم، لندن)، شمارۀ 806/19، قرن 10 ه‍ ق ، 1 نسخه.

30- کتابخانۀ سلیمانیه (قسمت وهبی افندی بغدادی)، ترکیه، استانبول، شمارۀ 2221/2، قرن 11 ه‍ ق، 1 نسخه.

31- کتابخانه یوسف آغا (قونیه)، شماره 2/142، ترکیه، 1 نسخه.

32- کتابخانۀ جارالله (استانبول)، شماره 1027 (فهرست فؤاد سزگین)، 1 نسخه.

33- کتابخانۀ شهید علی پاشا (استانبول)، به شمارۀ 1231 (فهرست فؤاد سزگین)، 1 نسخه.

34- کتابخانۀ قلیج علی پاشا (استانبول) (فهرست فؤاد سزگین)، 1 نسخه.

35- کتابخانۀ رضا پاشا (استانبول)، (فهرست فؤاد سزگین)، 1 نسخه.

36- کتابخانۀ استانبول اوینوریسته‌سی (ترکیه)، شمارۀ 1282، قرن 10 ه‍ ق، 1 نسخه.

37- کتابخانۀ مؤسسۀ السنۀ شرقیه، وزارت امور خارجۀ روسیه، قرن 9 ه‍ ق، 1 نسخه.

38- کتابخانۀ سمرقند، تاجیکستان (متعلق به: و. ل. و. یاتکین)، قرن 9 ه‍ ق، 1 نسخه.

39- کتابخانۀ رضا قلی خان هدایت، تهران (ایران)، (نسخۀ مورد استفادۀ علی قویم)، 1 نسخه.

40- کتابخانۀ دانشگاه علیگره (هندوستان) (عطیۀ خانۀ محمد اسماعیل صاحب)، فهرست کتابخانه دانشگاه علیگره، 2 نسخه.

شمارۀ 59، قرن 12 ه‍ ق.

شمارۀ 116 قرن 12 ه‍ ق.

41- کتابخانۀ ملی افغانستان، فهرست آقای بورکری فرانسوی، 1 نسخه.

42- کتابخانۀ درگاه شریف گیلانی، اوج شریف گیلانی، شمارۀ 141، قرن 11 ه‍ ق، 1 نسخه.

چاپ‌های کشف المحجوب:

چاپ‌های کشف المحجوب به ترتیب تاریخ چاپ و نشر:

1- مطبخ پنجابی، لاهور، حسب فرمایش میان الهی بخش، 1283 ه‍ ق/ 1874م.

2- مطبع نامی گرامی حرمت‌مند سلیمانوف، سمرقند (ازبکستان)، به کوشش سید عبدالحمید نقی، 1330 ه‍ ق/1911م.

3- چاپ محمد حسین فاضل دیوبندی، لاهور، 1931م.

4- چاپ علی قویم، تهران (چاپ اول 1327 ه‍ ش)، چاپ دوم، لاهور، 1356 ه‍ ش/ 1398 ه‍ ق.

5- چاپ احمد علی شاه، اسلامیه کالج، لاهور، 1342 ه‍ ق/1923م.

6- چاپ لینگراد (روسیه)، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، 1344 ه‍ ق/1926م.

7- مطبع بهاول پریس، لاهور، به کوشش شیخ الهی بخش و محمد جلال‌الدین، تاریخ چاپ ندارد.

8- نوای پرنترز، لاهور، به کوشش احمد ربّانی ابن مولوی محمد شفیع، 1968م.

9- مطبع تاج بُک دپو، لاهور (کتاب درسی قرارداده شده)، 1970.

10- سمن پیلیکنشز و مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، به کوشش دکتر محمد حسین تسبیحی (رها)، 1375 ه‍ ش/ 1996م.

11- چاپ دکتر عابدی، تهران (از بهترین چاپ‌های کشف المحجوب)، 1380 ه‍ ش.

ترجمه‌های کشف المحجوب:

اول ـ اردو:

1- ترجمۀ میان طفیل احمد، اسلامیک پبلیکیشنز لیمتد، لاهور، تاکنون 9 بار چاپ شده است.

2- ظهیر المطلوب ترجمۀ اردو کشف المحجوب: مترجم شاه ظهیرالدین احمد ظهیری، لاهور، 1243 ه‍ ق/1925م.

3- ترجمۀ مولانا شمس‌الهند ایزدی، لاهور، 1346 ه‍ ق/1927م.

4- ترجمۀ ابوالحسنات قادری، با مقدمۀ حکیم محمد موسی امرتسری، لاهور.

دوم ـ ترجمۀ عربی (ج 1 و 2) خانم دکتر اسعاد عبدالهادی قندیل، مطبع الاهرام التجاریّة القاهره (مصر)، 1394م.

سوم ـ ترجمۀ ترکی، چاپ 1982م. استانبول (ترکیه).

چهارم ـ ترجمۀ انگلیسی (رینالدنیکلسون)، 1903م.

پنجم ـ ترجمۀ پنجابی، لاهور، محمد صابر، 1996م.

ششم ـ ترجمۀ سندی (؟).

هفتم ـ ترجمۀ پشتو (؟).

هشتم ـ ترجمۀ روسی (؟)

کتاب‌شناسی مآخذ تحقیق:

برای تحقیق در کشف المحجوب و احوال و اثار شیخ امام هجویری (رح)

فارسی، عربی، اردو، انگلیسی، ترکی،

آب کوثر (اردو):   شیخ محمد اکرام، چاپ فیروز سنر، لاهور، 1971م، ص 76-81.

آثار تاریخی کلات و سرخس (فارسی)، چاپ انجمن آثار ملی، تهران، 1344 ه‍ ش، ص 26-37 (خطابۀ مهدی بامداد).

آداب الحرب و الشجاعة (فارسی): فخر مدبّر مبارک شاه، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، 1346 ه‍ ش، ص 439 (دربارۀ شیخ قصورة الجردیزی).

آداب المریدین (فارسی): ضیاءالدین ابوالنجیب سهروردی، ترجمان، عمر بن محمد بن احمد شیرکان، به تصحیح نجیب مایل هروی، ص 432، تهران، 1363 ه‍ ش.

آیین اکبری (فارسی): جلد سوم، چاپ منشی فول کشور، 1869م، ص 378 (از کشف المحجوب و شیخ علی غزنوی و 12 سلسلۀ صوفیان یاد می‌کند).

احادیث مثنوی (فارسی و عربی): مرحوم استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ تهران، 1324 ه‍ ش (دربارۀ حدیث قدسی، ص 52 و 78).

اخبار الاخیار فی اسرار الابرار (فارسی): شیخ عبدالحق محدث دهلوی، چاپ دهلی، 1309 ه‍ ق، ص 60.

اخبار الحلّاج (عربی): تألیف علیّ بن انجب الساعی (متوفی 674 ه‍ ق/1275م) (دربارۀ حلّاج (حسین بن منصور).

اخبار الصّالحین (اردو): از سدۀ یک تا سدۀ ششم هجری قمری (شرح حال عرفا)، چاپ دوم (لاهور)، ص 101 (دربارۀ داتا گنج بخش).

اذکار ابرابر ترجمۀ گلزار ابرابر (اردو): چاپ لاهور، 1326 ه‍ ق، ص 25 (یاد شیخ ابوالحسن علی هجویری).

ارتباط کشف المحجوب با تذکرة الاولیاء (فارسی): از محمد مهدی هاشمی عطار، (فهرست رساله‌های تحصیلی، ش 1272، سال 1353 ه‍ ق، انتشارات دانشگاه تهران).

اردو دایرۀ معارف اسلامیه (اردو)، (ج 9)، (خمسه ـ دهتورا)، 1392 ه‍ ق، ص 91-97 (داتا گنج بخش). (مقاله‌نویس: هاشمی فریدآبادی).

ارزش میراث صوفیه (فارسی): دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، چاپ تهران، انتشارات امیرکبیر، 1362 ه‍ ش (بسیار مطالب در صفحات مختلف)، 270ص.

از پایر تا پاریس (فارسی): دکتر ابراهیم باستانی پاریزی، چاپ تهران، 1338 ه‍ ش، ص 151-154) (پلوداتا گنج بخش).

ارمغان علمی (مقالات اردو و فارسی و عربی و انگلیسی)، به کوشش دکتر سید عبدالله، چاپ لاهور، 1955م، ص 51-64) (مقالۀ مرحوم استاد عبدالحیّ حبیبی افغانی).

استخراج مغول صریح، صفت و موصوف، حالت اضافه (فارسی):

از: خانم شمسی فره‌وشی (استفاده از کشف المحجوب هجویری) سال تحصیلی 1339-1340 ه‍ ش (فهرست رساله‌های تحصیلی شمارۀ 896/40) چاپ دانشگاه تهران.

اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید (فارسی)، از: محمد بن منور بن ابی سعد بن ابی طاهر میهنی، به اهتمام: مرحوم استاد دکتر ذبیح‌الله صفا، چاپ تهران، 1332 ه‍ ش، ص 41.

اشعار حلّاج (عربی و فارسی): گردآوری ماسینیون فرانسوی.

اطلس تاریخ ایران (فارسی) غزنویان (نقشۀ شمارۀ 14). (مفید برای خط سیر و سفر استاد امام هجویری).

الاعلام (قاموس تراجم لأشهر الرّجال و النساء) (عربی) از: خیرالدّین الزرکلی، ج 10 (هجویری).

افغانستان بعد از اسلام (فارسی)، از: عبدالحیّ حبیبی افغانی (دست نوشت).

اقبال در راه مولوی (فارسی): نگارش: دکتر سید محمد اکرم شاه (اکرام)، چاپ لاهور، 1349 ه‍ ش (اشاراتی دربارۀ داتا گنج بخش).

اقتباسات آداب الحرب و الشجاعة (فارسی)، چاپ لاهور، 1938م، ص 48.

انوار الاولیاء (اردو و فارسی)، از: سید رئیس احمد جعفری ندوی، چاپ لاهور، 1968م، ص 391-402 (داتا گنج بخش).

اوراد الاحباب و فصوص الآداب (فارسی) از: ابوالمفاخر یحیی باخزری، ج 2 (فصوص الآداب)، به کوشش: ایرج افشار، چاپ تهران، 1345 ه‍ ش.

بحثی کوتاه پیرامون کشف المحجوب هجویری و اصطلاحات و عبارات آن (پایان نامۀ درجۀ لیسانس) 1347-1346 ه‍ ش از: اهل علی ایمانی، 45ص، فهرست رساله‌های تحصیلی، ص 18، شماره 136/57، چاپ دانشگاه تهران.

بزم شوق (فارسی)، نشریۀ ماهیانۀ ادبی فرهنگی، چاپ کراچی، 1963م (مقالۀ استاد دکتر غلام سرور دربارۀ حضرت داتا گنج بخش).

بزم صوفیّه (اردو) از: سید صباح‌الدین عبدالرحمن، به اهتمام مولوی مسعود علی ندوی، چاپ معارف اعظم گره (هند)، 1369 ه‍ ق/1949م، ص 1-34.

پاکستان مین فارسی ادب کی تاریخ (اردو)، از: دکتر ظهورالدّین احمد، چاپ لاهور، ج 1، ص 119-153 (احوال و آثار سیدعلی هجویری و در مجلدات 6 گانه همواره به سید هجویری و کشف‌المحجوب اشاره شده است.

تاریخ ادبیات در ایران (فارسی)، از: دکتر ذبیح‌الله صفا، ج 2، ص 892-893 (بحث دربارۀ کشف‌المحجوب و سبک نگارش آن).

تاریخ ادبیات فارسی (ترجمۀ فارسی)، از: هرمان اِتِه مترجم فارسی، از: هرمان اِتِه مترجم فارسی: دکتر رضازاده شفق، چاپ تهران، ص 183، 291، 303 (کشف‌المحجوب).

تاریخ ادبیات مسلمانان پاک و هند (ج 3: تیسری جلد): تاریخ ادب فارسی (اوّل)، چاپ لاهور، 1971 م، مقالۀ تصوّف از دکتر عبدالحمید یزدانی، ص 101-103.

تاریخ الاسلام و طبقات المشاهیر و الاعلام (عربی)، از: شمس‌الدّین محمد بن احمد ذهبی (متوفی، 748 ه‍ ق/ 1348 م)، چاپ مصر (قاهره)، 1367 ه‍ ق.

تاریخ تصوف در اسلام (فارسی) (از صدر اسلام تا عصر حافظ)، از: دکتر قاسم غنی چاپ، 1330 ه‍ ق (53 از هجویری و 64 بار از کشف‌المحجوب نام برده شده و مورد استفاده قرارگرفته است).

تاریخ ادبیات ایران در خارج از ایران (فارسی)، از: پرفسور عبّاس مهرین شوشتری، چاپ تهران، 1352 ه‍‌ ق (ص 69-70) (هجویری).

تاریخ شعر و سخنوران فارسی در لاهور (فارسی و اردو)، از: دکتر آغایمین خان لاهوری، چاپ لاهور، 1971 م، ص 55 – 56 (دربارۀ هجویری و کشف‌المحجوب).

تاریخ عرب (عربی)، چاپ مصر، 1938 م، ص 330 (سید میرعلی).

تاریخ لاهور (اردو)، از: لکهیا لال هندی، به‌کوشش: کلب علی‌خان فائق، چاپ لاهور، 1977 م (خانقاه عالیۀ گنج‌بخش)، ص 295-303).

تاریخ وفات داتاگنج بخش علی جلّابی هجویری غزنوی (اردو) و (مقاله)، از: عبدالحی حبیبی افغانی، مقالات منتخبۀ مجلۀ دانشکدۀ خاورشناسی لاهور، دانشگاه پنجاب، 1925-1967 م، به‌کوشش: مرحوم وزیر الحسن عابدی.

تاریخ نیشابور (فارسی) از: سیدعلی مؤید ثابتی، چاپ تهران، 1356 ه‍ ش، 448 ص (دربارۀ خانقاه‌ها و مدارس و دویره‌ها).

تحفة‌السالکین (= تحقیقات خواجه محمد پارسا)، چاپ دهلی، 1970 م (دربارۀ مطالب صوفیه و اسماءالله الحسنی).

تحقیقات چشتی (اردو)، از: مولوی نوراحمدچشتی، چاپ لاهور، 1964 م، ج 2 (ص 1072-1082).

تذکرة‌الاولیاء (فارسی)، از: فریدالدین عطار نیشابوری (513-627 ه‍‌ ق)، چاپ‌های مختلف، آخرین چاپ مستند و مصحح، به‌کوشش دکتر محمد استعلامی، چاپ تهران (از کشف‌المحجوب و علی هجویری، بسیار استفاده کرده است).

تذکرة‌الاولیای پاک و هند (اردو) (= صمخانۀ تصوّف)، از: دکتر ظهورالحسن شارب؛ چاپ لاهور، ص 13-21 (حضرت شیخ علی هجویری).

تذکرۀ دولتشاه سمرقندی (فارسی)، از: دولتشاه سمرقندی، به‌کوشش: میرزا محمد ملک الکتاب شیرازی، چاپ بمبئی، 1300 ه‍ ق.

تذکرۀ شعرای پنجاب (فارسی)، از: سرهنگ خواجه عبدالرّشید، چاپ کراچی (ص 249-250) (شیخ علی هجویری عرف داتا گنج‌بخش).

تذکرۀ علمای هند (اردو)، از: رحمان علی صاحب، به‌اهتمام بابو منوهرلال بهارگو، چاپ منشی فولکلور، 1914 م، ص 59 (داتا گنج‌بخش لاهوری).

تذکرۀ علی بن عثمان هجویری (اردو)، از: نسیم چوهدری، چاپ لاهور، 1393 ه‍ ق.

ترجمۀ رسالۀ قشیریه (فارسی)، به‌کوشش استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ تهران، 1335 ه‍ ش/1967 م، ص 72 مقدمه (دربارۀ هجویری).

ترجمۀ فرج بعد از شدّت (فارسی)، متن عربی از قاضی محسن تنوخی، مترجم فارسی از: حسین بن اسعد دهستانی، به‌کوشش: دکتر اسماعیل حاکمی والا شیرازی، چاپ تهران، 1360 ه‍‌ ق (ج 1 و 2) (در جلد 2 راجع به هجویری مطالبی دارد).

التّصفیة فی احوال المتصوّفة (= صوفی‌نامه)، از قطب‌الدّین ابوالمظفر منصور بن اردشیرالعبادی، به‌کوشش: دکتر غلام‌حسین یوسفی، 1347 ه‍‌ ش (در تعلیقات 42 مورد از کشف‌المحجوب استفاده کرده است).

تصوّف اسلام (اردو)، از: عبدالمجید دریابادی، چاپ لاهور، ص 53 (راجع به هجویری).

تقویم تطبیقی هزار و پانصدسالۀ هجری قمری و میلادی (متن اصلی از فردیناند ووستنفلا و: ادوار ماهلر، ترجمۀ دکتر حکیم‌الدین قریشی، چاپ تهران، 1360 ه‍ ش/1402 ه‍ ق/1982 م.

ثواقب‌‌الاخبار (فارسی)، از شیخ‌الامام رکن‌الدّین علی بن عثمان الاوسی، شمارۀ 3 و 4 مجلۀ آریانا، ص 153- 158)، شمارۀ مسلسل 264.

جواهرالاسرار و زواهر الانوار (فارسی) از: حسین بن محمد بن محمود (این کتاب به سبک کشف‌المحجوب است) (فهرست دکتر سیدعبدالله، ص 379، ج 3).

جواهرالاولیاء (فارسی) از: سیدباقر بن سید عثمان بخاری (ج 1 و 2)، به‌کوشش: دکتر راجه غلام‌سرور، چاپ اسلام‌آباد (پاکستان)، (اشاراتی دربارۀ کشف‌المحجوب و هجویری دارد)، صفحات 34، 434، 598).

حالات و سخنان شیخ ابوسعید ابوالخیر میهنی (فارسی)، به‌کوشش ایرج افشار، چاپ تهران، 1341 ه‍ ش.

حدائق‌الصوفیة (اردو)، از: مولوی فقیر محمدجهلمی، به‌کوشش: خورشید احمدخان، چاپ لاهور، ص 223-224 (دربارۀ هجویری).

حدیقة الاولیاء (فارسی)، از مفتی غلام سرور لاهوری (متوفی 1307 ه‍‌ ق)، ترجمۀ اردو از: محمد اقبال مجددی، چاپ دوم، 1976 م.

الحضارة الاسلامیة فی‌القرن الرّابع الهجری، نوشتۀ: آدام میتز، ترجمۀ عربی از محمد عبدالهادی ابوریده، چاپ قاهره (مصر)، 1947 م، ج 2، ص 82.

الحلّاج ماو وضوء الدّم (قصّۀ صوفیۀ تاریخیه) (عربی) از: میشال فرید غریب، 149 ص، چاپ بیروت.

حلیةالاولیاء و طبقات الاصفیاء (عربی)، از: حافظ ابونعیم احمد بن عبدالله الاصفهانی (متوفی، 430 ه‍ ق)، چاپ نجف اشرف، ج 10 (ص 296)، چاپ بیروت، 1387 ه‍ ق.

الحیاة الرّوحیة فی‌الاسلام (عربی)، از: محمد مصطفی حلمی، قاهره (مصر)، 1945 م.

حیات و تعلیمات حضرت سیدعلی هجویری المعروف داتا گنج بخش (اردو)، از: ابوالعاصم محمّد سلیم حمّاد، چاپ لاهور، 1982، 248 ص.

خزینة الاصفیاء (فارسی) از: مفتی غلام سرور لاهوری، ترجمۀ اردو از: پیرزاده اقبال احمد فاروقی، چاپ لاهور، ص 172- 175 (صفحۀ 172- 175، دربارۀ پیرعلی هجویری).

خزینة‌الاصفیاء (فارسی) (ج 1 و 2)، از: مفتی غلام‌سرور لاهوری، چاپ منشی فولکشور (کاپفور)، ج 2 (ص 232- 235) (دربارۀ ابوالفضل محمّد بن الحسن الختلی).

خلاصۀ شرح تعّرف (فارسی)، کتاب نسخۀ 713 ه‍ ق، به‌تصحیح دکتر احمدعلی رجایی، چاپ تهران، 1349 ه‍ ق، 586 ص.

داتا گنج‌بخش (اردو)، از: دکتر محمّدصدیق خان شبلی، چاپ لاهور، 1978 م؛ 8 ص.

داتا گنج‌بخش هجویری، (متن انگلیسی) از: پرفسور شیخ عبداالرّشید، مترجم فارسی: احمد سمیعی، چاپ تهران، 1349 ه‍‌ ش، 57 ص.

دانشوران خراسان (فارسی)، از: غلام‌رضا ریاضی، چاپ مشهد، 1336 ه‍ ش، ص 308 (دربارۀ هجویری).

دایرة‌المعارف (انگلیسی)، چاپ لیدن (هلند)، ج 2، ص 153.

دُرَرِ نظامی (نسخۀ خطّی) به حوالۀ تصوّف اسلام از عبدالماجد دریابادی، چاپ اعظم گره‍  (هندوستان)، 1953 م، ص 52.

الدنیا القدیمة لبیان رحلة ابن‌بطوطة (عربی)، اشاراتی در مورد کشف‌المحجوب و سفرهای هجویری دارد.

راحة‌الصّدور و آیة‌السّرور (در تاریخ آل‌سلجوق) (فارسی)، از: محمّد بن علیّ بن سلیمان الرّاوندی (در سال 599 ه‍ ق)، به‌کوشش: محمّد اقبال، چاپ اصفهان و تهران، 1333 ه‍ ق.

الرّسالة القشیریّة (عربی)، از: امام ابوالقاسم عبدالکریم ابن هوازن بن عبدالملک بن طلحة القشیری النیسابوری الشّافعی، چاپ مصر (قاهره)، 1359 ه‍ ق/1940 م، 208 ص، در هامش شرح شیخ‌الاسلام ابی‌ یحیی زکرّیا انصاری الشّافعی (متن عربی).

رسالۀ قشیریّه (اردو) (متن عربی) از: امام ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری (378-465 ه‍ ق) مترجم اردو و تعلیقات: دکتر پیرمحمّد حسن، ص 21 (دربارۀ هجویری)، چاپ، 1984 م.

رسائل عرفاتی (5 رسالۀ عرفانی فارسی) (نسخۀ خطّی کتابت: اللّه بخش حنفی قادری لاهوری، در جوار مزار حضرت پیرعلی هجویری، تاریخ کتابت 1096 ه‍ ق.

رَشْف الالحاظ فی کشف الالفاظ: از شرف‌الدّین حسین بن الفتی یزدی (قرن 6 ه‍ ق)، به‌کوشش: نجیب مایل هروی، چاپ تهران، 1392 ه‍ ش.

ریاض‌الألواح (فارسی) از: شیخ محمّد رضا، انتشارات انجمن تاریخ افغانستان، چاپ کابل، 1346 ه‍ ش (دربارۀ قبر پدر امام هجویری)، ص 90 و 92).

زندگی خواجه عبدالله انصاری (396-481 ه‍ ق) از: سرژبورکوی (راهب دومینیکی)، ترجمۀ فارسی: عبدالغفور روان فرهادی، چاپ کابل، 1361 ه‍‌ ش (خواجه عبداللّه انصاری معاصر امام هجویری بوده).

سبک‌شناسی (= تاریخ تطوّر نثر فارسی)، از: شادروان محمّد تقی ملک‌الشعراء بهار (3 جلد)، ج 2 (ص 52-53) دربارۀ کشف‌المحجوب و سبک نگارش آن و سبک صوفیانۀ دورۀ غزنوی و مقایسۀ کشف‌المحجوب با تذکرة‌الاولیاء).

سلطنت غزنویان (فارسی) از: استاد خلیل‌اللّه خلیلی، چاپ کابل، 371 ص، مصوّر، ص 338 (دربارۀ شیخ علی هجویری داتا گنج‌بخش).

سفینة الاولیاء (فارسی): از شاهزاده محمّد داراشکوه (1024-1069 ه‍ ق)، چاپ منشی نول کشور، کانپور، 1884 م (ص 164- 165) حضرت شیخ پیرعلی هجویری).

سلک‌السلوک (فارسی)، از: ضیاء‌الدّین نخشبی، چاپ لاهور، 1339 ه‍‌ ق؛ سماع در کشف‌المحجوب و در تصوّف، از دکتر اسمعیل حاکمی والا شیرازی، چاپ تهران، 1340 ه‍ ش.

سیرالعارفین (فارسی) از: حامد بن فضل‌اللّه جمالی (متوفی، 942 ه‍ ق)، مترجم اردو: محمّد ایوب قادری، 404 ص، مقدّمه از پیرحسام‌الدّین راشدی (145 ص) چاپ لاهور، 1976 م.

سیر تصوّف در افغانستان (فارسی)، از: دکتر عبدالحکیم طبیعی، چاپ کابل، مصوّر، 236 ص + 82 ص (انگلیسی)، دربارۀ کشف‌المحجوب مطالب بسیار دارد).

شاه یوسف گردیزی (اردو)، احوال و آثار سیّد ابوالفضل جمال‌الدّین محمّدشاه یوسف گردیزی از: حسن رضا گردیزی، چاپ ملتان، 1983 م (دربارۀ شیخ قسورة جردیزی).

شدّالازار فی حطّ الاوزار عن زُوّار المزار (فارسی)، از: معین‌الدّین ابوالقاسم جنیدالشّیرازی، به‌تصحیح محمّد قزوینی و عبّاس اقبال، چاپ تهران، 1328 ه‍ ش، 476 ص (ص 180-181، دربارۀ هجویری).

شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب (عربی)، از: ابوالفلاح عبدالحیّ بن العماد الحنبلی (متوفی، 1089 ه‍‌ ق).

شرح کتاب التعّرف لمذهب التّصوّف (مقدّمه) (فارسی)، از: ابوابراهیم اسمعیل بن محمّد بن عبدالهل البخاری (متوّفی، 434 ه‍‌ ق)،به‌تصحیح دکتر حسن مینوچهر، چاپ تهران، 247 ص (نگارش این کتاب و سبک آن همانند کشف‌المحجوب است).

متن کتاب شرح التعرّف لمذهب التصوّف (4 مجلّد)، 812 ص، چاپ منشی نول‌کشور، 1328 ه‍‌ ق تا 1330 ه‍ ق.

شریف التّواریخ (اردو) (ج 1)، از: سیّد شریف احمد شرافت نوشاهی، دربارۀ کشف‌المحجوب و هجویری و مشایخ تصوّف و خرقه، صفحات: 37، 77، 78، 141، 300، 465، 482، 494، 611 مطالب ارزنده دارد (اصل شریف التواریخ در 15 جلد است).

صاحب وقت (حضرت داتا گنج‌بخش) (اردو)، از: محمّد نصیب، چاپ لاهور، 264 ص.

صَفْوَة الصَفْوة (عربی)، از: ابوالفرج عبدالرّحمن بن علیّ بن محمّد بن علی بن الجوزی (متوّفی 597 ه‍‌ ق (4 مجلّد)، چاپ حیدرآباد دکن، 1355 ه‍ ق (یکی از مآخذ مهمّ برای تحقیق در کشف‌المحجوب است).

ضمیمۀ اورینتل کالج میگزین (اردو و فارسی)، چاپ لاهور، 1953 م.

طبقات‌الصّوفیه (فارسی): امالی شیخ‌الاسلام ابواسمعیل عبداللّه هروی انصاری چاپ کابل 1341 ه‍‌ ش، به‌کوشش: عبدالحیّ حبیبی‌افغانی قندهاری، 738 ص، چاپ تهران، 1362 ه‍ ش، به‌کوشش: دکتر محمد سرورمولایی، 968 ص.

طرایق‌الحقایق (فارسی)، از: محمّد معصوم شیرازی (معصوم‌علی‌شاه)، نایب‌الصّدر (چ 1)، به‌تصحیح دکتر محمدجعفر محجوب، چاپ تهران، ص 530 (دربارۀ کشف‌المحجوب و اولیا و ابدال و اخیار و ابرار و قطب و غوث).

طرح دستور تاریخی فارسی از کتاب کشف‌المحجوب (فارسی) پایان‌نامۀ دورۀ لیسانس از: فیروز مودّت، 59 ص (فهرست رساله‌های تحصیلی، ص 156، شمارۀ 1219/176)، چاپ دانشگاه تهران.

الطّواسین (= کتاب الطّواسین) (عربی): سخنان و گفتار و اشعار از: ‌ابی‌المغیث الحسین بن منصور الحلّاج البیضاوی البغدادی، به‌‌کوشش و مقدّمۀ فرانسوی ماسینیون 1913 م/.1332 ه‍‌ ق، چاپ افست (بغداد).

عوارف المعارف (عربی)، از: عمربن محمّد شهاب‌الدّین سهروردی، چاپ لاهور، 1962 م.

فارسی پاکستانی و مطالب پاکستان‌شناسی (فارسی)، از: دکتر محمدحسین تسبیحی (ر ه‍‌‌)، (ج 1) (ص 21، 99، 112، 113، 127، 273، 299)، چاپ لاهور، 1394 ه‍ ق/1352 ه‍ ش (ج 2) (داتا گنج‌بخش) و (مرکز تجلّیات عرفاتی، ص 2-33)، چاپ لاهور، 1355 ه‍ ش/1977 م.

فَرَجُ بَعْد الشدّة (فارسی)، از: مولانا حسین بن اسعد بن حسین الدّهستانی، چاپ بمبئی، به‌کوشش و کتابت میرزا محمّدعلی الشیرازی الکشکول، 534 ص.

فردوس المرشدیّة فی اسرار الصّمدیّة (فارسی)، از محمّد بن عثمان (متوفی 828 ه‍ ق/1327 م) به‌کوشش: ایرج افشار، چاپ تهران، 1333 ه‍ ش.

فرهنگ معارف اسلامی (مشتمل بر اصطلاحات علوم و فنون و عرفان و ادب اسلامی) (فارسی) از: دکتر سیّد جعفر سجادی (4 مجلّد)، چاپ تهران، 1362 ه‍ ق (از کشف‌المحجوب، بسیار استفاده کرده است و همۀ الفاظ و اصطلاحات کشف‌المحجوب را نقل نموده است).

فصل الخطاب بوصل الاحباب (فارسی)، از: خواجه محمّد پارسا (خواجه بهاء‌الدّین محمد بن محمود الحافظی البخاری)، به‌کوشش: محمّد عثمان بن محمّد شریف. در فصول مختلف و مواضع متعدّد از کشف‌المحجوب و شیخ امام هجویری بسیار یاد می‌کند و تحسین و تکریم فراوان دربارۀ او و مشایخ او دارد. البتّه اشتباهات هم دارد.

فقرنامه (رک: کشف‌الاسرار) منسوب به هجویری (رسالۀ 6 ورقی). چاپ لاهور، 1870 م.

فقهای هند (اردو)، از: محمّد اسحاق پهتی، چاپ لاهور، ج 1 (ص 102-104) دربارۀ کشف‌المحجوب و هجویری (فقهای هند جمعاً 7 جلد در 5 مجلّد است).

فوائد الفؤاد (فارسی)، ملفوظات خواجه نظام‌الدّین اولیاء بدایونی (متوفی، 725 ه‍ ق)، از: امیرحسن علاء سجزی معروف به خواجه حسن دهلوی، به‌کوشش: محمّد لطیف ملک، لاهور، جاپ 1386 ه‍ ق/1944 م، در صفحۀ 76 از کشف‌‌المحجوب هجویری یاد کرده است.

فهرست کتاب‌های چاپی فارسی (فارسی)، از: خانبابا مشار، 5 مجلّد، ج 4 (ک ـ م) از کشف‌المحجوب و چاپ‌های مختلف یاد کرده است.

فهرست مقالات فارسی، از: ایرج افشار، 6 مجلّد (دربارۀ هجویری و کشف‌المحجوب مقالات را نشاندهی کرده است).

فی‌التّصوف الاسلامی و تاریخه (عربی)، متن انگلیسی از نیکلسون، ترجمۀ عربی از: ابوالعلاء عفیفی، چاپ قاهره، 1375 ه‍ ق/1976 م.

قاموس‌الاعلام ترکی (ترکی)، از: شسم‌الدّین سامی‌بیگ، چاپ استانبول، سالهای 1300-1316 ه‍ ق.

قوت‌القلوب فی معاملة المحبوب وَ وَصْفِ طریق المرُید الی مقام التّوحید (عربی)، از: ابوطالب محمّد بن علی بن عطیّة العجمی المکّی (متوفی، 386 ه‍ ق)، چاپ بغداد، الکامل ابن‌اثیر یا الکامل التّواریخ لابن اثیر (عربی) (در تاریخ حکومت‌های عهد علی هجویری مورد استفاده قرار گرفته است).

کشف‌الاسرار (فارسی): منسوب به استاد امام هجویری، تاکنون چندبار شده، آخرین چاپ سنگی، لاهور، 1915 م، 18 صفحه.

کشف‌الاسرار و عدّة الابرار (فارسی)، امالی خواجه عبداللّه انصاری، گردآوری: ابوالفضل رشیدالدّین المیبدی، در سنۀ 520 ه‍ ق، به‌کوشش: علی‌اصغر حکمت شیرازی و دوستانش، چاپ تهران، 10 مجلّد 1331 ه‍ ش (برای تحقیق و مقایسۀ در کشف‌المحجوب بسیار مناسب است).

کشف‌المحجوب للهجویری (ترجمۀ عربی)، از: خانم دکتر اسعاد عبدالهادی قندیل، چاپ قاهره، 1974 م/1394 ه‍ ق، 2 مجلّد (جلد اوّل در احوال و آثار و افکار علیّ بن عثمان هجویری).

کشف‌المحجوب لارباب القلوب (فارسی)، از: علیّ بن عثمان الهجویری الغزنوی (نسخه‌های خطّی و چاپی).

کشف‌الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون (عربی)، از: مصطفی بن عبدالله معروف به حاجی‌خلیفه و کاتب چلبی، چاپ استانبول 1943 م (4 مجلّد)، ج 2 ستون 1394 (دربارۀ کشف‌المحجوب آمده است).

کشف‌المحجوب (فارسی)، از: ابوابراهیم مستملی بخاری شارح التصوّف لمذهب التصوّف، نسخۀ خطّی آن در کتابخانۀ قلیج علی پاشا در استانبول موجود است (مجلّۀ نیما، ش 9، سال 2، مقالۀ استاد مجتبی مینوی).

کشف‌المحجوب (فارسی): از: سیّد علی هجویری جلّابی غزنوی، به‌کوشش: مولوی محمّد عبدالرّشید عبدالعزیز، چاپ شیخ الهی‌بخش محمّد جلال‌الدّین، لاهور، تاریخ چاپ ندارد، شاید 1911 م باشد؟

نیز کشف‌المحجوب، چاپ مطبع اسلامیه، به‌کوشش: مولوی عبدالرشید، لاهور، 1923 م/1342 ه‍ ق.

اللُّمَع (= کتاب اللّمع (عربی)، از: شیخ ابونصر السرّاج طوسی، به‌کوشش رینالد نیکلسون، چاپ لیدن، مقدّمه به زبان انگلیسی (سیّدعلی امام هجویری بسیاری از مطالب کشف‌المحجوب را تحت‌تأثیر آن نگاشته است).

مآثرالکرام (فارسی)، از: مولانا میرغلام علی آزاد بلگرامی، چاپ لاهور، 1971 م، 400 ص، در شرح حال فضلا و فقرا و مشایخ تصوّف مطالب فراوان دارد.

مآخذ و قصص و تمثیلات مثنوی (فارسی)، از: مرحوم استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ تهران، 1333 ه‍ ش/1373 ه‍ ق، از کشف‌المحجوب‌ در موارد گوناگون استفاده کرده است.

مختصّات نثر کشف‌المحجوب (فارسی)، پایان‌‌نامۀ لیسانس از علی جاماسب (سال 1327- 1328 ه‍ ش) (فهرست رساله‌های تحصیلی، ص 18 شمارۀ 136/53، چاپ دانشگاه تهران، 2536 ش.

مدینة‌الاولیاء (اردو) (= تذکرة‌الاولیاء) مشتمل بر 236 تن از اولیای کرام در لاهور، از: محمّد دین کلیم قادری، چاپ لاهور (دربارۀ شیخ علی هجویری و کشف‌المحجوب مطالب بسیار دارد).

مرصادالعباد (فارسی)، از: نجم رازی (نجم‌الدین ابوبکر بن محمد بن شاهاوربن انوشروان رازی معروف به دایه، به‌کوشش: دکتر امین ریاحی، چاپ تهران، 1352 ه‍‌ ش، 667 ص (مقایسۀ مرصادالعباد و کشف‌المحجوب).

المسالک و الممالک اصطخری (عربی)، از: ابواسحاق ابراهیم بن محمد الفارسی الاصطخری الکرخی، به‌تصحیح: محمد جابر عبدالعال الحینی، چاپ مصر (القاهرة)، 1941 م، 214 ص (جغرافیای عرب و عجم تا قرن چهارم هجری).

المصباح فی‌التصوّف (فارسی)، از: سعدالدّین حمویه (متوفی 650 ه‍ ق)، به‌کوشش نجیب مایل هروی، چاپ تهران، 1362 ه‍ ش (دو مقدّمۀ مصحح و شرح و متن از کشف‌المحجوب یاد کرده است).

مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة (فارسی)، از: عزالدین محمود کاشانی (متوفی 785 ه‍ ق)، به‌تصحیح: مرحوم استاد جلال‌الدین همایی، چاپ تهران، 1332 ه‍ ش (در مقدّمه مصحح از سیدعلی هجویری یاد کرده است).

معارف (مجموعۀ سخنان و مواعظ سلطان‌العلماء بهاءالدّین محمد بن حسین خطیبی بلخی (بهاء‌ولد) (فارسی)، به‌تصحیح: مرحوم استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ تهران، 1352 ه‍ ش، در موارد بسیار از کشف‌المحجوب و مؤلّف آن سخن رفته و مطالب عرفانی آورده است).

معجم‌الادباء (عربی)، از: یاقوت حموی، چاپ بیروت (لبنان)، ده‌مجلد (در 20 جزء)، 1357 ه‍ ق/1938 م.

مقالات حافظ محمود شیرانی (اردو)، به‌کوشش مظهر محمود شیرانی، چاپ لاهور، 1972 م (4 جلد) در جلد ششم از کشف‌المحجوب و مؤلّف آن سخن رفته است.

مقالات الصّوفیه (اردو و فارسی)، از: شاه محمدکاظم قلندری علوی، چاپ لکهنو، چاپ 1301 ه‍ ق (دربارۀ مشایخ متصوّفه مربوط به کشف‌المحجوب).

مقالات مولوی محمد شفیع (اردو)، گردآوری: احمدربّانی، 6 مجلّد، چاپ لاهور، 1972 م، در جلد 4، مطالبی دربارۀ کشف‌المحجوب و مؤلّف آن آورده است.

مقدّمه بر کشف‌المحجوب (اردو)، از: حکیم محمدموسوی امرتسری، چاپ لاهور (مقدمه بر ترجمۀ اردو کشف‌المحجوب از مرحوم ابوالحسنات سید محمد احمد قادری)، چاپ لاهور، 1394 ه‍ ق.

مقدمه بر کشف‌المحجوب (اردو)، از: دکتر مولوی محمد شفیع، به‌کوشش: احمدربانی، چاپ لاهور، 1378 ه‍‌ ق (به‌همراه متن فارسی کشف‌المحجوب).

مقدمۀ کشف‌المحجوب (به ضمیمۀ متن کشف‌المحجوب)، از: محمدعباسی لوی، چاپ تهران، 1336 ه‍ ق.

الملل و النّحل (در مقالات و مذاهب اهل عالم) (فارسی)، از ابوالفتح محمد بن عبدالکریم شهرستانی (467- 548 ه‍ ق)، ترجمۀ فارسی از افضل‌الدّین صدر ترکه اصفهانی، به‌کوشش سیدمحمد رضا جلّابی نایینی، چاپ تهران، 1335 ه‍ ش، 498 ص + 58 ص (مقدّمه).

مناجات خواجه عبدالله انصاری (فارسی)، به‌کوشش حامد ربّانی، چاپ تهران، 1391 ه‍ ق، 144 ص (مناسبت دارد با بعضی الفاظ و ترکیبات مناجات با کشف‌المحجوب).

مناهج العلماء والمسلمین فی‌البحث العلمی (عربی) (متن انگلیسی از فرانتس روزنتال)، ترجمۀ عربی از: انیس فریحه، چاپ بیروت، 1941 م (به حواله خانم دکتر اسعاد عبدالهادی قندیل دربارۀ کشف‌المحجوب ترجمۀ عربی).

المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم (عربی)، از: ابوالفرج عبدالرحمن بن الجوزی، چاپ حیدرآباد دکن، 1358 ه‍ ق.

نامۀ دانشوران (فارسی)، 9 مجلد مشتمل بر شرح حال بیش از 600 تن از رجال دین و ادب و عرفان، چاپ قم، 1312 ه‍ ش.

نامه‌های عین‌القضاة همدانی (فارسی)، به‌اهتمام، دکتر علی نقی منزوی و دکتر عفیف عسیران، چاپ تهران 2 مجلّد (نثر فارسی و موضوع نامه‌ها بسیار مرتبط است با کشف‌المحجوب).

نزهة‌الخواطر و بهجة المسامع و النّواظر (فارسی)، از: سید عبدالحیّ بن فخرالدین الحسنی (ترجمۀ اردو) از: امام ابویحیی‌خان نوشهروی، چاپ لاهور، 216 ص، 1967 م.

نقوش (مجلّه) (اردو)، لاهورنمپر، ش 92، از عهد غزنوی تا عصر حاضر (1014-1941 م)، به‌عنوان «حضرت علی هجویری».

وفیات الاعیان فی اخبار ابناء الزّمان (عربی)، از ابن‌خلّکان (ج 2)، ص 375 به‌بعدت (دربارۀ تاریخ وفات امام ابوالقاسم قشیری) هلال (مجلّه) (فارسی) ج 5، ش 1 (مقاله فارسی دربارۀ امام هجویری و کشف‌المحجوب)، از: دکتر راجه غلام سرور جهلمی، چاپ کراچی، 1336 ه‍ ش.

مقالات

برای تحقیق در کشف‌المحجوب و احوال و آثار و افکار و عقاید شیخ‌ابوالحسن علی بن عثمان جلّابی هجویری داتا گنج‌بخش.

احوال شیخ ابوالحسن علی هجویری داتا گنج‌بخش (اردو): از: مرحوم پروفسور دکتر محمدباقر، اورینتل کالج میگیزین، ج 58، شماره 1 و 2 (شمارۀ مسلسل 228-229)، 1982 م، 30 صفحه (مقاله‌یی ارزنده دربارۀ سفرهای هجویری).

تاریخ وفات داتا گنج‌بخش علی هجویری غزنوی (مقالات منتخبه) (فارسی و اردو) از: پرفسور عبدالحیّ حبیبی قندهاری افغانی، اورینتل کالج میگیزین، ج 34، شماره 2، ص 27-41.

تحقیق در تاریخ وفات مؤلف کشف‌المحجوب علی غزنوی (فارسی)، مجلۀ آریانا، چاپ کابل، ج 25، ش 2، ص 18-24. نوشتۀ مرحوم پرفسور عبدالحی حبیبی قندهاری افغانی.

کشف‌المحجوب (دربارۀ    ) (فارسی)، از: مرحوم استاد دکتر غلام‌سرور، مجلۀ هلال، ش 3، ص 40-46، چاپ کراچی، نیز مقاله دربارۀ غزنه و لاهور، هلال، ج 5 ش 1 (مسلسل 19) (مطالب دربارۀ کشف‌المحجوب و علی هجویری).

کشف‌المحجوب (از استاد امام هجویری)، مقاله از ژوکوفسکی، ترجمه از: علی رضوی غزنوی، مجلۀ آریانا، چاپ کابل، ج 19، ش 1، ص 29-35.

کشف‌المحجوب (مقاله از دوگین ال. س) ترجمۀ فارسی از علی رضوی غزنوی، مجلۀ آریانا، چاپ کابل، ج 18، ش 9 تا  12 (صفحات مختلف).

کشف‌المحجوب (ابوالحسن علی هجویری غزنوی ملقب به داتا گنج‌بخش) سلسلۀ مقالات فارسی، از: محمدرحیم الهام، مجلۀ ادب، دانشکدۀ ادبیات کابل، ج 3، شمارۀ 1-4، ج 5، ش 1-2.

کشف‌المحجوب اورسیدعلی هجویری کی باری مین چند گزارشات (اردو)، مقاله از: دکتر محمدباقر، مجلۀ تحقیق، ج 3، ش 1، شمارۀ مسلسل 9، چاپ لاهور، 1980 م.

کشف‌المحجوب، نخستین اثر منثور متصوف به فارسی (مقاله)، از: دکتر مطیع‌الامام، مجلۀ حلال، ج 19، ش 2، 1350 ش، مقالۀ حضرت داتا گنج‌بخش، ماهنامۀ مولوی، 1941 م.

مقاله و گزارش به زبان‌های اروپایی دربارۀ کشف‌المحجوب و مصنف آن سیدعلی حلالی هجویری.

Ha**mt Data Ganjbakhsh,

Aspiritual Biogeaphy

By: prof. Masud – ul – Hassan.

Hazrat Data Ganjbakhsh A Casemy, 88, C. Allama Iqbal Road, Lahor.

Text, 386 + Index

Encyclopaedia Britanica, vol, 13; under the »LAHORD« P. 595.

از خاورشناسان کسانی که از استاد امام هجویری و یا از کشف‌المحجوب نام برده‌اند، و دربارۀ آن سخن گفته‌اند، عبارتند از:

Hammer jahrbu cher vol 1, XXXIV, Anzeigeblatt, p, 35.

See AlsoHaj khl, vol V, P. 215 Uri, ph71, Stewart’s catalogue p. 39.

Machenzie collection, vol II P, 141, Vienna catalogue, vol III P 440, Bibliotheca prenger, No. 748, Jan Rypka: History of Iranica Literature, By Kari jahn, pordreeh, Holand, 1968, pp. 220, 715.

Bulletin of the School of Oriental studie«, London, 1929, p. 76.

The Kashlul – Maħjub: the oldest persian Treatise on Suphism, Written By Ali Bin uthman Hujwiri, Translated By Reynold Nicholsan, with a forward By Shahidullah Faridi, Islamic Book Foundation 29 N, Samanalbad, Lahore 1976,

کشف‌المحجوب: مقاله از: ل. س. دوگین

L. S. Dugin journal Royal Asiatic Society of Bangal.

ترجمه از: علی رضوی غزنوی: مجلۀ آریانا، شمارۀ اول، سال هیجدهم و نوزدهم، 1339 ه‍ ش، شماره 9 تا 12.

Lahore: Its History, Architectural Remains and Antiquities, By Syed Muhmmad Latif, Repullished 2956-57, pp. 129, 189,

مفصل دربارۀ حضرت داتا گنج‌بخش سخن گفته و نقاشی آرامگاه قدیم او را آورده است.

Lahore: Past and present: Dr. proffessor Muhammad Baqir pp 526 maps. Illustrated, Lahore, Pakistan, 1984, Qindil press.

The Lands of the Eastern Caliphate; By G. Le strange, p. 467 (aliout pakistern).

The Life and Teaching of Hazrat Data Ganjbakhsh) (Sheikh Ali Hajviri), By Shaikh Abdul Rashid:

Persian Literature in the Indo – Pakistan Sub – Continent; By Prof. Ghulam Mustafa Khan, published Lby: Barque & Company (edited 1930), Lahore, 1972, pp. 8.

یک بیت فارسی از کشف‌المحجوب نقل کرده که:

آن چه گوشم نتوانست شنیدن به خبر

همه چشمم به عیان یکسره دید آن به بصر

 

و بعد پنچ بیت دیگر نقل می‌کند که البته و صدالبته از حضرت داتا گنج‌بخش نیست و در کشف‌المحجوب نیامده است:

اشتیاقت روز و شب دارم ولا جان بخواهم داد اندر کوی تو سوز تو دارم میان جان و دل دلبرا از تو همی خواهم لقا ای علی تو فرخی در شهر و کو

عشق تو دارم نهان و بر ملا گر مرا آزار آید یا بلا می‌ دهم از عشق تو هر سو صلا کن تو یاری و مگو هرگز تو، لا ده زعشق خویشتن هر سو ندا

مقالۀ انگلیسی از: یوکیم واچ، چاپ شیکاگو (آمریکا)

Spoiritual Teaching in Islam, whith Special Refrence to Al – Hujwiri

(Chapter Five), By: Joochim mach, Types of Religious experiene chritian, and non chsistian of Chicago press, 1970, pp. 80-103.

این مقاله در این فصل براساس کشف‌المحجوب هجویری و مقدمۀ انگلیسی رینالدنیکلسون و منابع اسلامی و مسیحی نوشته شده است (Dr. Seppo Syrjonnen).

مقالۀ داستان‌های کشف‌المحجوب:

Stories from Ha*rat Data Ganjbakhsh (101 Stories seleeted from Kashtu-al Maħjub, By: Masudul Hassan, pp8t/3, Unique pullication, 112 Shahrah Quaid – I – Azam, Lahere.