1394/7/1 ۰۹:۲۹
کارل هرمان اِته،۱ ایران‌شناس آلمانی. در ۱۳ فوریه ۱۸۴۴ در شهر اشترالزوند، واقع در ایالت مکلنبورگ آلمان متولد شد و در ۷ ژوئن ۱۹۱۷ در اثنای جنگ جهانی اول و در ایامی که هنوز ایران‌شناسی انگلستان امیدهای بسیار به او داشت، در شهر بریستول درگذشت.
اته پس از تحصیلات مقدماتی، در ۱۸۶۲ وارد دانشگاه گرایفسوالد شد و در رشته ادبیات کهن و فلسفه تحصیل کرد. سال بعد، وارد دانشگاه لایپزیگ شد و زیر نظر هانریش فلایشر۲ ـ شاگرد برجسته سیلوستر دوساسی ـ به تحصیل در رشته زبان‌شناسی و مطالعه شرقی پرداخت. فلایشر که اساساً متخصص در ادبیات عربی بود، با زبان فارسی هم آشنایی داشت و تتبعاتی که مرتبط با این زبان و دیگر زبانهای سامی بود، عرضه کرده بود. اته در ۱۸۶۵ با ارائه رساله دکتری «شبستان خیال، فصل اول درباره ایمان و اسلام»، از فتّاحی نیشابوری که در ۱۸۶۸ انتشار یافت، از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و پس از آن اجازه یافت که در مقام استاد خصوصی به تدریس بپردازد. فتّاحی نیشابوری از شاعران و نویسندگان معروف قرن نهم قمری معاصر شاهرخ تیموری (۷۷۹ـ۸۵۰ق) بود و ظاهراً انگلیسی‌ها از اوایل قرن نوزدهم به ترجمه بعضی از آثار او پرداخته بودند.
در همین ایام، شاگردان فلایشر جشن‌نامه‌ای برای او تدارک دیدند که اته، به همراه هارتویگ درنبورگ و دیگران، با شرکت در آن، دین خود را نسبت به او ادا کردند. اته در ایام اقامت در لایپزیگ، به ترجمه آثارالبلاد (۱۸۶۸) زکریّا قزوینی که خاورشناسان او را پلینی۳ قرون وسطی خوانده‌اند و نیز به چاپ مطالعات شرق‌شناسی (۱۸۷۰)، که در آن مباحثی از انوار سهیلی، صوفی‌گری و تعزیه ارائه شده بود، همت گماشت. او که در مونیخ هم به تحصیل و تکمیل فارسی، عربی، ترکی و سُریانی پرداخته بود، بخشی از اسکندرنامه (۱۸۷۱) نظامی را ترجمه و تفسیر کرد و تتبعات جدیدی تحت عنوان فردوسی شاعر (۱۸۷۲) و اشعار کسایی (۱۸۷۴)، و نیز ترجمه‌ای از رباعیات ابوسعید ابوالخیر (۱۸۷۵) منتشر ساخت.
در سال ۱۸۷۲مونیخ را ترک گفت و به انگلستان رفت تا به مطالعه نسخه‌های خطی فارسی و عربی و ترکی کتابخانه بادلیان آکسفرد بپردازد. او زمانی آلمانی را ترک کرد که صدراعظم آن، اوتّو بیسمارک قبلاً (۱۸ ژانویه ۱۸۷۱) سند تأسیس امپراتوری آلمان را امضا کرده و درصدد بود دست به اصلاحات عمیقی در کشور بزند؛ اما بعدها در سالهای بین ۱۸۸۱ تا ۱۸۸۶، او سعی کرد که شغل مناسبی در کشورش پیدا کند، امری که حاکی از علاقه او به بازگشت به وطن بود.
با این همه، در کتابخانه بادلیان به عنوان دستیار کتابدار مشغول به کار شد. اقامتش در این کشور مصادف با اقدام مسئولان آن برای فهرست‌نویسی نسخ شرقی و جستجو برای یافتن خبرگان کاردان بود. قبلاً نیز شارل ریو۴ و ادوارد زاخائو۵ برای این کار دعوت به همکاری شده بودند. در سال ۱۸۷۵ اته به استادی زبانهای شرقی در دانشگاه ابریستویث در ویلز، منصوب شد و ظاهراً از همان ابتدا ادوارد ادواردز۶ انگلیسی که بعدها در فهرست‌نویسی نسخ شرقی نام‌آور شد، زیر نظر او به فراگیری زبانهای عبری، عربی، سُریانی و سنسکریت پرداخت و برجسته‌ترین شاگرد او شد.
از همین ایام، اته تدریس و تحقیق و فهرست‌نویسی را با هم به پیش برد و حاصل تحقیقاتش را در آلمان و انگلستان و گاه در اتریش منتشر کرد؛ بازتاب سریع آنها در دیگر مراکز خاورشناسی اروپا حاکی از توجه بسیار خاورشناسان این مراکز به این تحقیقات بود. او ابوعلی‌سینا را از منظر شعر و شاعری معرفی کرد، در حالی که تا آن زمان، غرب از او صرفاً به عنوان یک پزشک بزرگ یاد می‌کرد. به‌علاوه به اسلاف و معاصران رودکی نظری عالمانه افکند؛ زندگی، افکار، اشعار و به‌ویژه قصاید ناصرخسرو را بررسی کرد و به بررسی اثر منسوب به فردوسی، یوسف و زلیخا، پرداخت، اثری که چندی بعد، از آن شاعر دیگری دانسته شد.
مضامینی که اته برای تحقیقاتش انتخاب می‌کرد بکر و صرفاً ادبی بود، مانند شعر درباری و رمانتیک ایران (۱۸۸۷) و شعر عرفانی و آموزشی و تغزّلی و نوشته‌های متأخّر ایرانیان (۱۸۸۸). به عقیده کلمان هوار، جیمز دارمستتر برای نوشتن اثر معروف خود، «مبادی شعر فارسی» از آثار اته استفاده کرده است. در هر حال همین مجموعه عظیم تحقیقات ایرانی بود که ویلهم گایگر۷ ـ ایران‌شناس بزرگ آلمانی ـ و همکارانش را متوجه او کرد و آنها از او برای تألیف اثر وزین «مبانی فقه‌اللغه ایرانی» (۱۸۹۵ـ۱۹۰۴) دعوت به همکاری کردند، و او در مجلد دوم آن، ادبیات فارسی جدید را منتشر کرد، اثری که ارزش آن از دید ادوارد براون به دور نماند. ترجمه این اثر در سال ۱۳۳۷ش، با عنوان «تاریخ ادبیات فارسی» به اهتمام صادق رضازاده شفق، شهرت و اعتبار او را در ایران تثبیت کرد و مباحثاتی در پی آورد. اته با نوشتن چندین فهرست اشتهار بسیار در نزد فهرست‌نویسان و مأخذشناسان جهان خاورشناسی کسب کرد. زاخائو که برای تدوین فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ترکی، هندی و پشتو در کتابخانه بادلیان (۱۸۸۹)، به کار پرداخته بود، به سبب تعهداتی که در حین این کار پذیرفت، از ادامه آن بازماند و اته آن را به اتمام رساند و سپس به تدوین فهرست نسخه‌های خطی فارسی در کتابخانه ایندیا آفیس (۱۹۰۳) و نیز فهرست نسخه‌های خطی شرقی، فارسی، عربی و هندی کتابخانه ملی ویلز (۱۹۱۶) پرداخت. او برای ششمین کنگره خاورشناسان که در سال ۱۸۸۳ در لیدن برگزار شد، تتبعاتی در باب ناصرخسرو و ترجمه‌های ترکی کلیله و دمنه ارائه کرد.
آغاز جنگ جهانی اول مشکلات بسیار برای او که ممتحن رسمی مدرسه مطالعات شرقی آکسفورد هم بود، به بار آورد؛ زیرا جو ضد آلمانی در انگلستان به قدری آزاردهنده بود که او ناگزیر با همسر انگلیسی خود، آن کشور را ترک گفت؛ اتفاقی نظیر آنچه برای ژول‌مول و همسر انگلیسی‌اش در پاریس روی داد. نام اته به سبب تألیف کتاب مهم او، تاریخ ادبیات فارسی، و نیز به سبب تدوین فهرست‌های متعدد همواره در تاریخ خاورشناسی اروپا زنده خواهد ماند. تحقیقات او همچنان مورد مداقه و بحث است.
* دانشنامه زبان و ادب فارسی (با تلخیص)
پی‌نوشتها:
۱٫ Carl Hermann Ethéرر۲٫ Fleischerرر۳٫ Plinyرر۴٫ Rieuرر۵٫ Sachauرر۶٫ Edward Edwardsرر۷٫ Neupersische literature
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید