روز گفت‌وگو را به تقویم برگردانیم / حسین میرزا نیا

1394/6/30 ۰۹:۱۵

سی‌ام شهریور بنا به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران به نام روز گفت‌و‌گوی تمدن‌ها نامگذاری شد و در سازمان ملل متحد به تصویب جهانیان رسید. این روز مبارک در تقویم ایران نیز گنجانده شد تا روز فخر ایرانیان در میان ایرانیان نیز خانه‌ای داشته باشد.

سی‌ام شهریور بنا به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران به نام روز گفت‌و‌گوی تمدن‌ها نامگذاری شد و در سازمان ملل متحد به تصویب جهانیان رسید. این روز مبارک در تقویم ایران نیز گنجانده شد تا روز فخر ایرانیان در میان ایرانیان نیز خانه‌ای داشته باشد.

با روی کار آمدن دولت بعدی گویی دیگر نه تنها نیازی به گفت‌و‌گو نبود بلکه یک افتخار بزرگ بین‌المللی باید از هر یاد و نامی در کشورمان حذف می‌شد و بدین سان این روز جهانی و فخر ایرانی از تقویم رسمی کشور برداشته شد و مرکز گفت‌و‌گوی تمدن‌ها نیز تعطیل گشت. داستان این حذف‌ها و تخریب‌ها داستان پرغصه و کهنه‌ای است که بی‌نیاز از یادآوری است. در این نوشتار به ضرورت دوباره و بلکه چندباره و همیشگی گفت‌و‌گو می‌پردازیم.

با پایان یافتن جنگ سرد و فروپاشی شوروی و بلوک شرق نظریه پردازان به پیش‌بینی تحولات آینده جوامع بشری پرداختند. از میان این تئوری‌ها نظریه پایان تاریخ فوکویاما و نظریه برخورد تمدن‌های ساموئل هانتینگتون توجه جهانیان را به خود جلب کرد و بسیاری به صف موافقان و مخالفان این دو نظریه پیوستند. نظریه برخورد تمدن‌ها در دل خود متضمن یک پیش‌بینی و در عین حال یک ریل‌گذاری نوین برای آینده جوامع انسانی بود. صاحبان این نظریه‌ها با هر نیتی که آنها را بیان کرده باشد (خواه به عنوان یک پیش‌بینی و اعلام زنگ خطر و ضرورت هشیاری همگان در برابر آن؛ و خواه به عنوان یک نقشه راه برای آینده و به نوعی تجویز یا تأیید نگاه و شیوه و روشی خشونت‌آمیز و ستیزه گرایانه در روابط بین‌الملل) نتیجه قهری‌اش آن بود که به تقویت و توسعه خشونت جهانی انجامید چرا که نفس «برخورد تمدن‌ها» جواز اعمال خشونت را صادر می‌کند و درست از همین نقطه عزیمت است که نطفه خشونت بسته می‌شود و حذف یکدیگر جای فهم همدیگر را می‌گیرد. بادرک خطرات و عواقبی که این نظریه برای بشر می‌توانست داشته باشد رئیس جمهوری وقت ایران به نمایندگی از ملت ایران پیشنهاد اعلام سال 2001 به عنوان سال گفت‌و‌گوی تمدن‌ها را به سازمان ملل متحد ارائه می‌دهد و این پیشنهاد با رأی قاطع کشورهای جهان به تصویب می‌رسد.  از پس نظریه گفت‌و‌گوی تمدن‌ها نماینده‌ای دیگر از سوی ملت ایران یعنی حسن روحانی این بار با نظریه جهان عاری از خشونت به سازمان ملل متحد می‌رود و این پیشنهاد نیز با اکثریت قاطع آرای کشورهای جهان به تصویب می‌رسد تا مهر تأییدی باشد بر ضرورت گفت‌و‌گو و صلح برگرفته از خصلت نیکوسرشتی بشر و نفی جنگ و ستیز و خشونت. پیشگامی ایران و نمایندگان و فرزندان ایران در دعوت ملت‌ها و کشورها برای جمع شدن بر سر سفره گفتن و شنفتن و درک و فهم هم نشان از پیشینه مداراجو و صلح طلب تمدن ایرانی و اسلامی دارد و از دیگر سو حاکی از یک نیاز و ضرورت فوری و حیاتی در روابط و مناسبات جهانی است.

اگر بزرگترین اختراع بشر را اختراع خط و نوشتار بدانیم که توانست حافظه و تجربه انسانی را به ثبت برساند و راه گفت‌و‌گو با هم را به روی بشر بگشاید و اگر قرآن را که با ندای «بخوان» آغاز گشت، کتاب خواندن و فهمیدن بدانیم و آیه صریح و آشکار آنکه «فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» را نقشه راه خود بدانیم و اگر تمامی دردهای جانکاه بشری را که منجر به ستیز و نزاع و جنگ و کشتار و نابودی شده است ناشی از فقر گفت‌و‌گو بدانیم آن گاه به اهمیت حیاتی گفت‌و‌گو و افتخار این روز که به نام ایران و ایرانی ثبت شده است بیشتر و بیشتر پی می‌بریم و از حذف این روز از تقویم خانه‌های خود بیشتر خجل می‌شویم.  برآمدن القاعده و طالبان و داعش و بوکوحرام و الشباب و حمله کشورهای صاحب قدرت به دیگر کشورها و شعله‌ور شدن آتش تعصب‌ها و تمامیت خواهی‌ها و کوبیدن برطبل خودحق پنداری و خودمطلق بینی و... همه و همه نتیجه فراموشی گفت‌و‌گو و فقر مزمن و تاریخی گفت‌و‌گو میان انسان‌هاست.

فقر گفت‌و‌گو در میان خانواده بین مرد و زن، پدر و مادر با فرزند، دوستان و همسالان و همسایگان و میان شهروندان و هم مسلکان عقیدتی یا سیاسی و تسری یافتن این قهر در گفت‌و‌گو در رقابت‌های سیاسی و با دیگر افکار و عقاید و مذاهب و اندیشه‌ها منجر به دوگانه سازی‌های مذموم تاریخی بشر می‌شود و این چنین خنجر و دشنه و تبر جایگزین گفت‌و‌گو و تسامح و مدارا می‌شود و خشم و غضب و خشونت بر جای بردباری و صبوری و شکیبایی و رواداری تکیه می‌زند. کیمیای گفت‌و‌گو در این است که هرگونه خود حق پنداری پیشینی را به امکان خطا‌پذیری انسان و احتمال دارا بودن اندکی از حقیقت در نزد دیگران نیز مبدل می‌سازد و تعصبات و جزمیت‌های بی‌چون و چرا و مطلق گونه و تمامیت خواهانه را فرو می‌کاهد و حلاوت نشستن و گفتن و شنفتن و درک و هضم و فهم از هم را نصیب ما می‌سازد.  جان کلام و نقطه عزیمت هم نظریه گفت‌و‌گوی تمدن‌ها و هم نظریه جهان عاری از خشونت، پذیرش تفاوت‌ها و تمایزها و به رسمیت شناختن این گونه گونی‌ها در عین پای فشاری بر اشتراکات و سعی و همت در انباشت مشترکات و تقلیل افتراق‌ها و تمایزات است. پس واضعان دلسوز نظریه گفت‌و‌گو و جهان بدون خشونت نه تفاوت‌ها و تمایزات را نادیده می‌گیرند و نه این رنگارنگی افکار و اقوام را به قدری برجسته می‌سازند که جا برای نشستن و گفت‌و‌گو کردن چنان تنگ شود که فقط صدای طبل جنگ و نبرد و جوی خون به مشام برسد.  چالش‌های امروزین بشر در برابر تهدیداتی چون تروریسم و جنگ‌های سیاسی و عقیدتی و مذهبی و نژادی و اقتصادی وموج آوارگان بی‌پناه جهان و شیوع خشکسالی‌های ممتد و تخریب محیط زیست و فقیر شدن آب و خاک کشورها و حتی موج جدید بی‌سوادی و بیکاری و گرسنگی و انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی که هریک تهدیدی جدی برای تمدن بشری و زندگی نوع بشر است همگان را به این ضرورت رهنمون می‌سازد که باید بار دیگر بر گفت‌و‌گو تأکیدی مجدد و نه از سر تفنن یا تبلیغات زودگذر سیاسی داشت و برای جبران خسران و خطای حذف و تحقیر گفت‌و‌گو در میان خود به جد برای کمک به خود و جامعه جهانی و برای دفاع و اثبات درستی راهی که نظریه گفت‌و‌گوی تمدن‌ها از دل تمدن ایران اسلامی گشود همت کنیم و شرافت این نظریه را که نه متعلق به یک انسان بلکه متعلق به تمدن ایرانی و حاصل تجربه تمدن بشری است به اثبات برسانیم.

باید روایت انسانی ایرانی اسلامی خود از تعریف بشر را به جهانیان عرضه کنیم و ضمن پذیرش گفت‌و‌گو میان خود و خانواده بزرگ ایرانی همگان را نیز به درک مشترک از ضرورت گفت‌و‌گو رهنمون سازیم.

 روزنامه ایران