محوطه‌های تاریخی، محوطه‌های زندگی / حسین راعی

1394/6/28 ۰۹:۵۲

محوطه تاریخی بیستون - که سنگنوشته بیستون، یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان - را در خود جای داده است در 22 تیرماه 1385 به عنوان هشتمین اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران به ثبت رسیده است. از قرن 19 تاکنون، منابع فراوانی وجود دارند که نشان می‌دهند این محوطه و کتیبه و نقش برجسته داریوش، منبع مطالعاتی مهمی به شمار می‌رفته است.

محوطه تاریخی بیستون - که سنگنوشته بیستون، یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان - را در خود جای داده است در 22 تیرماه 1385 به عنوان هشتمین اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران به ثبت رسیده است.  از قرن 19 تاکنون، منابع فراوانی وجود دارند که نشان می‌دهند این محوطه و کتیبه و نقش برجسته داریوش، منبع مطالعاتی مهمی به شمار می‌رفته است. دهه پنجاه شمسی، «لوشای» باستان شناس و همکارانش، به محوطه و نه فقط کتیبه پرداختند و اطلاعات مبسوطی در اختیار پژوهشگران دیگر از جمله گروه‌های ایرانی قرار دادند. پیش از انقلاب برپایه مطالعات پیش‌گفته، محوطه کنونی بیستون شناسایی و تثبیت شد و همزمان، روستای قدیم بیستون برای انجام کاوش‌ها و مطالعات دقیق‌تر، به مکانی دیگر انتقال یافت. پس از انقلاب با اندکی وقفه، مطالعات بیشتری توسط سازمان‌های متولی در قالب تأسیس پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد، آثار موجود در این محوطه به ثبت ملی رسیدند، مورد حفاظت و مرمت قرار گرفتند، عرصه و حریم آثار و محوطه تعیین و تصویب شد و ضوابط و مقررات حفاظتی و صیانتی ویژه‌ای برقرار شد، فعالیت معادن و صنایع مورد بازبینی قرار گرفت و شرایط به سوی ثبت جهانی اثر پیش رفت.  براساس چارچوب‌های ترسیم شده در آثار ثبت جهانی، پلان مدیریت محوطه که نقشه راهی در قالب برنامه‌های کوتاه، میان و بلند مدت بوده است تهیه شد کلیه امور قابل انجام شناسایی و هدفمند شدند و برای رسیدن به آنها، برنامه‌ریزی شد و تکلیف دستگاه‌های ذیربط مشخص شد. هم‌اکنون، پس از گذشت قریب به 9 سال از ثبت جهانی بیستون، اقدام های وسیعی در بخش‌های مختلف به انجام رسیده است. سازمان باستان‌شناسی آلمان به عنوان مشاور بین‌المللی پایگاه، در بسیاری از امور علمی و پژوهشی در کنار هیأت راهبردی پایگاه که ترکیبی از متخصصان داخلی در حوزه‌های مختلف است، قرار دارد و نظرات آنان، محورهای اصلی اقدامات در محوطه را پی‌ریزی می‌کند. در کنار این مشاوران، دستگاه‌های اجرایی مانند معاونت میراث فرهنگی سازمان، دفتر پایگاه‌های ثبت جهانی کشور، استانداری کرمانشاه، اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه، فرمانداری هرسین در کنار 30 نفر از متخصصان و کارکنان پایگاه میراث جهانی بیستون، به پیشبرد اهداف کشور در این زمینه کمک می‌کنند. بر اساس تفاهمنامه منعقد شده در سال 1391 با سازمان باستان شناسی آلمان، حفاظت، مرمت و بازخوانی کتیبه، طراحی و ساخت دسترسی محدود متخصصان و گردشگران به کتیبه، ایجاد آزمایشگاه مرمت مجهز، آموزش علمی کارکنان و ساخت مولاژ به اندازه یک یکم، با نظارت پایگاه به آن سازمان واگذار شده است. سازمان باستان‌شناسی آلمان به‌طور ویژه، روی کتیبه و نقش برجسته داریوش متمرکز شده است، این اثر با دقت یک دهم میلیمتر، با اسکن نوری، برداشت و مستندسازی شده است. بازخوانی کتیبه توسط پروفسور هنکلمن، پروفسور یاکوب و گروه همکاران آلمانی به اتمام رسیده، گزارش اولیه آن در دست چاپ در پایگاه است و نسخه اصلی آن به عنوان یک محصول مشترک در حال آماده‌سازی است.  پایگاه موظف بوده در کنار اقدامات پژوهشی، اجرایی و علمی که به صورت تخصصی در حوزه مرمت، حفاظت و باستان‌شناسی، انجام می‌گردد، به ساماندهی زیرساخت‌های گردشگری در محوطه نیز بپردازد. پایگاه میراث جهانی بر پایه این اعتقاد یونسکو که «محوطه‌های تاریخی باید تبدیل به محوطه‌های زندگی شوند و شادابی و طراوت در آنها باید ترویج یابد»، طرح جامع ساماندهی محوطه در سال 1390 را در 3 فاز جداگانه و در بازه 10 ساله شروع کرد که هم‌اکنون نیز ادامه دارد. هم‌اکنون فاز اول این طرح به پایان رسیده و در صورت تأمین اعتبارات مالی، در سال 1394 شاهد پایان فاز دوم خواهیم بود. 

 حسین راعی؛ معاون دفتر پایگاه میراث جهانی بیستون

روزنامه ایران