1394/5/14 ۰۹:۳۶
در تقویم، روز چهاردهم مرداد به‌نام صدور فرمان مشروطیت و روز حقوق بشر اسلامی و کرامت اسلامی نام‌گذاری شده است؛ دو رویدادی که در برابر فقه شیعه، پرسش‌های جدیدی را مطرح کرده و افق‌های جدیدی برای اجتهاد گشوده است. هرچند استبداد و رعایت‌نکردن حرمت انسان‌ها در سلسله پادشاهان گذشته مردم را به محدودکردن اختیارات حاکمان کشاند ولی نباید از تحول اندیشه‌های متفکران مسلمان در توجه و تلاش برای به‌دست‌آوردن این نعمت‌ها چشم‌پوشی کرد. پیرامون رابطه اسلام و حقوق بشر در میان متفکران اسلامی نظرات مختلفی وجود دارد؛ از مخالفت تا سازگاری کامل در این نظریات به چشم می‌خورد. البته مخالفت با حقوق بشر منحصر به برخی کشورهای اسلامی نیست و متفکران برجسته‌ای با توجیه‌های فلسفی با مبانی انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی حقوق بشر سر ناسازگاری دارند.
در تقویم، روز چهاردهم مرداد به‌نام صدور فرمان مشروطیت و روز حقوق بشر اسلامی و کرامت اسلامی نام‌گذاری شده است؛ دو رویدادی که در برابر فقه شیعه، پرسش‌های جدیدی را مطرح کرده و افق‌های جدیدی برای اجتهاد گشوده است. هرچند استبداد و رعایت‌نکردن حرمت انسان‌ها در سلسله پادشاهان گذشته مردم را به محدودکردن اختیارات حاکمان کشاند ولی نباید از تحول اندیشه‌های متفکران مسلمان در توجه و تلاش برای به‌دست‌آوردن این نعمت‌ها چشم‌پوشی کرد. پیرامون رابطه اسلام و حقوق بشر در میان متفکران اسلامی نظرات مختلفی وجود دارد؛ از مخالفت تا سازگاری کامل در این نظریات به چشم می‌خورد. البته مخالفت با حقوق بشر منحصر به برخی کشورهای اسلامی نیست و متفکران برجسته‌ای با توجیه‌های فلسفی با مبانی انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی حقوق بشر سر ناسازگاری دارند. در اعلامیه جهانی حقوق بشر از حرمت ذاتی انسان به‌عنوان پشتیبان اعلامیه نام برده شده است که تعبیر دیگری از کرامت انسانی است. بنابر کرامت ذاتی انسان، هر انسانی به‌دلیل انسان‌بودن بدون درنظرگرفتن رنگ، زبان، قومیت و دین از حقوق خاصی برخوردار می‌شود. این برداشت از کرامت ذاتی انسان در اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز بیان شده است؛ «همه انسان‌ها بی‌هیچ تمایزی از هر سان که باشند، اعم از نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقاید سیاسی یا هر عقیده دیگری، خاستگاه اجتماعی و ملی، [وضعیت] دارایی، [محل] تولد یا در هر جایگاهی که باشند، سزاوار تمامی حقوق و آزادی‌های مطرح در این «اعلامیه»اند». کرامت ذاتی انسان یعنی انسان خودش دارای ارزش و شایسته احترام است و به‌هیچ‌وجه نباید به‌عنوان وسیله برای رسیدن به هدف دیگری مورد استفاده قرار گیرد.
براساس کتاب‌ها و تاریخ فلسفه، کانت اولین فیلسوف دوران جدید بود که این مفهوم را به‌صورت جدی مطرح و فلسفه اخلاق خود را بر آن مبتنی کرد. این مفهوم توسط فیلسوفان و اندیشمندان بعدی گرامی داشته شد به‌طوری‌که کرامت انسانی مبنای مدرنیته قرار گرفت و مهم‌ترین بخش‌های تمدن غرب یعنی روابط انسان‌ها با یکدیگر و برخورد قدرت با انسان‌ها براساس کرامت دیگر انسان‌ها پایه‌ریزی شد. یعنی شکل رفتار انسان‌ها با یکدیگر و رفتار حکومت با شهروندان باید به گونه‌ای باشد که کرامت و ارزش آنها زیر پا گذاشته نشود. به نظر می‌رسد اگر خواسته باشیم از مفهوم کرامت انسانی برای اثبات حقوق بشر استفاده کنیم و در این راه از ادبیات دینی استفاده نکنیم با مشکل مواجه می‌شویم. پروفسور تاوانی، از فیلسوفان حقوق، معتقد است: «گوهر تمام اخلاق‌ها اعتقاد به این است که هر موجود بشری اهمیت بی‌نهایتی دارد و بدین سبب هیچ‌گونه مصلحتی نمی‌تواند ستم به فرد دیگری را توجیه کند. اما لازمه چنین باوری اعتقاد به خداست». {مسلم خلفی، مجموعه‌مقالات مبانی نظری حقوق بشر}در قرآن کریم لغت «کرامت ذاتی» به‌طور مشخص ذکر نشده است ولی خداوند در آیه ٧٠ سوره اسراء می‌فرماید: «و لقد کرمنا بنی‌آدم و حملناهم فی البر و البحر... به‌تحقیق ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا پراکنده ساختیم و آنان را از پاکی روزی بخشیدیم و بر بسیاری از موجودات دیگر که آفریدیم برتری دادیم». در این آیه تمام فرزندان حضرت آدم(ع) مورد تکریم قرار گرفته‌اند و فقط پسران و فرزندان ذکور مورد مقصود نیست و تکریم تکوینی مورد اعتبار است نه تکریم تشریعی. بنابراین «تکریم با تفضیل که در ادامه آیه آمده است متفاوت است. تکریم معنای واقعی و نفس‌الامری است؛ حال آنکه تفضیل معنایی اضافی است که در مقایسه با دیگران مفهوم و معنا پیدا می‌کند. پس تکریم مذکور در آیه به‌هیچ‌رو قابل‌تأویل به معنای نمادین، کنایه‌گویی یا استعاری نیست. آیه ناظر به واقعیتی در خلقت و آفرینش است که منشأ آثار حقوقی و اعتباری نیز خواهد بود». {دکتر رحیم نوبهار، دین و کرامت انسانی، مجموعه‌مقالات حقوق بشر دانشگاه مفید} براین‌اساس متفکران اسلامی در بررسی اعلامیه حقوق بشر در منابع فقه شیعه به مبانی دینی قابل‌اعتمادی دسترسی دارند و نباید آنها را در تحقیقات خود فراموش کنند.
روزنامه شرق
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید