برای تولد مردی که معنای ترس را نمی‌فهمید

1392/6/18 ۱۲:۴۶

18 شهریور ماه سال‌روز تولد اردشیر محصص، کاریکاتوریست و نقاش ایرانی است. اردشیر محصص طراح، کاریکاتوریست و نقاش ایرانی در 18 شهریور ماه سال 1317 در لاهیجان به دنیا آمد.

18 شهریور ماه سال‌روز تولد اردشیر محصص، کاریکاتوریست و نقاش ایرانی است. اردشیر محصص طراح، کاریکاتوریست و نقاش ایرانی در 18 شهریور ماه سال 1317 در لاهیجان به دنیا آمد. به گفته‌ی حسین محجوبی، از نقاشان قدیمی ایران، خاندان محصص از خانواده‌های معروف و مرفه لاهیجان بودند و در تجارت برنج و ابریشم شهرت داشتند. مادر اردشیر شاعر بود و با پروین اعتصامی دوستی نزدیکی داشت. ماجرای آشکار شدن علاقه‌ی او به طراحی از سه سالگی‌اش جالب توجه است. او در این زمان که به همراه برادر بزرگترش به تماشای سریال «بلای جان نازی‌ها» رفته بود، پس از بازگشت از سینما وقتی از او درباره‌ی اتفاقات فیلم سوال کردند، چون نمی‌توانست درست حرف بزند، آن‌چه دیده بود را روی کاغذ طراحی کرد.
محصص از همان ابتدا علاقه‌ی خود را به شغل پدرش، قضاوت نشان داد. او پس از مرگ پدرش به تهران رفت. محصص همزمان در دو رشته‌ی حقوق و هنر پذیرفته شد و در دانشگاه در رشته‌ی حقوق مشغول به تحصیل شد و در سال 41 لیسانس خود را در این رشته اخذ کرد، اما پس از فارغ‌التحصیلی آن را رها کرد و برای همیشه به فعالیت در حوزه‌ی هنر پرداخت.
بیشتر اعضای خانواده‌ی محصص در هنرهای مختلف فعالیت می‌کردند. خواهر او ایراندخت محصص، نظریه‌پرداز هنری و کاریکاتوریست و پسرعمویش بهمن محصص، مجسمه‌ساز و نقاش است.
کار در مطبوعات از فعالیت‌های مهم محصص در سال‌های اول ورودش به عرصه‌ی هنر به شمار می‌رود. احمد شاملو زمانی که سردبیری نشریه‌ی «کتاب هفته» را بر عهده داشت، طرح‌های محصص را برای چاپ پذیرفت. پس از تعطیلی کتاب هفته توسط ساواک در روزنامه‌ی کیهان مشغول به کار شد و همکاری خود را به طور منظم با این روزنامه ادامه داد.
اردشیر محصص علاقه‌ی بسیاری به مینیاتورهای ایرانی و نقاشی‌های عامیانه داشت و علاوه بر این‌ها عکس‌های کهنه و عکس‌های روزنامه‌ها را نیز جمع‌آوری می‌کرد و آثارش در بیشتر موارد، ترکیبی از طرح‌های کتاب‌های قدیمی و عکس‌های قاجار بود.
از این کاریکاتوریست کتاب‌های بسیاری در زمینه‌ی طراحی به جا مانده است که از آن‌ها می‌توان به «اردشیر و هوای توفانی»، «اردشیر و صورتک‌هایش»،‌«تشریفات»، «لحظه‌ها»، «وقایع‌اتفاقیه»، «لحظه‌ها»، «کافرنامه»، «طرح‌های آزاد»، «شناسنامه»، «دیباچه» و «تبریکات» اشاره کرد. همچنین مجموعه طرح‌های او در کتابی با عنوان «کاکتوس» توسط سیروس طاهباز در سال 1350 به چاپ رسید.
همچنین مجموعه آثار او در سال 2006 در موزه‌ی هنرهای مدرن نیویورک به نمایش گذاشته شد. چندین اثر او نیز در کتابخانه‌ی ملی آمریکا نگه‌داری می‌شوند. او در طول حضورش در آمریکا تعدادی طرح برای روزنامه‌ی نیویورک تایمز کشید. از آثار او کتاب‌های «اردشیرمحصص، تاریخی کوتاه»و «زندگی درایران» در آمریکا منتشر شده است. طرح‌هایی از محصص نیز در روزنامه‌ها و مجلات معتبری چون «لوموند» و «گاردین» به چاپ رسیده است.
محصص در سال‌ 1354 نمایشگاهی از آثارش‌ را در گالری گراهام‌نیویورک‌ برگزار کرد.
جواد مجابی، شاعر و روزنامه‌نگار درباره‌ی او و سبک کارهایش که طرح‌هایی با طنز تلخ و بدون ملاحظات بودند، گفته بود که محصص معنی ترس را نمی‌فهمد. او همچنین معتقد است که محصص پایه‌گذار کاریکاتور نوین در ایران است. طرح‌های او نشان‌دهنده‌ی زوایایی از جامعه بود که کمتر به آن‌ها توجه می‌شد. محصص خود درباره‌ی کارهایش می‌گوید: «من آنچه را می‌بینم می‌کشم؛ به نظر من کاریکاتورها اسناد یک عصرند؛ همچنان که مدارک رسمی، اعلامیه‌های دولتی و گزارش‌های پارلمانی نیز چنین هستند.»
مجابی همچنین کتاب «شباهت‌های ناگزیر»‌را که شامل عکس‌ها و نامه‌های محصص می‌شود، منتشر کرده است.
شخصیت‌های آثار محصص همه در حال حرکت و تکاپو هستند و خودش گفته ‌است: «اغلب کاراکترهای آثار من در حال دویدن هستند؛ من تا چند سال پیش قادر به کشیدن حالت دو و حرکت نبودم و همیشه فکر می‌کردم که اگر این توانایی در من پیدا شود، قادر به هر کاری هستم. این مشکل سرانجام حل شد و حالا فکر می‌کنم این من هستم که دارم به سوی آنچه می‌خواهم، می‌دوم. فکر می‌کنم که ناخودآگاه تمام حرکات و سکنات، لباس و کفش‌های پرسوناژهایم را از روی خودم می‌کشم. چاقی و لاغری این شیطانک‌ها هم کاملا وابستگی به رژیم غذایی‌ام دارد.»
محصص در مصاحبه‌ای که در سال 52 با اسماعیل خویی داشت گفته بود: «این را نمی‌دانم که نام «اردشیرمحصص» در تاریخ خواهد ماند یا نه، اما می‌د‌انم که پیش از من کسان دیگری با همین نام بوده‌اند و نام برخی از آنان در تاریخ مانده است و روشن نیست که کدام تاریخ مرا در غرفه‌ی خود خواهد پذیرفت.» اردشیر محصص در 18 مهر 1387 درگذشت و نامش برای همیشه در تاریخ هنر ایران ماند.