تالیف تاریخ‌های جامع سرمشقی برای امروز و آینده است / یدالله جلالی بندری

1394/3/25 ۱۲:۵۷

پژوهش و تالیف مقاله مربوط به دوره بازگشت ادبی که از نظر تاریخی نیمه‌نخست عصر قاجار را دربرمی‌گیرد، برعهده من بوده است. این کار درواقع ادبیات ایران در سال‌های پیش از جنبش مشروطیت ایران را بررسی می‌کند. قرار گرفتن پژوهش‌ها و موضوعات گوناگون مربوط به تاریخ و فرهنگ ایران در کنار یکدیگر، از ویژگی‌های تاریخ جامع ایران است که آن را کامل می‌کند. این پژوهش بزرگ، از نظر سیر ادبی، تاریخی ادبیات ایران را به‌گونه‌ای یک‌جا در اختیار دیگران می‌گذارد؛ این مسأله امتیاز آن به شمار می‌آید.

پژوهش و تالیف مقاله مربوط به دوره بازگشت ادبی که از نظر تاریخی نیمه‌نخست عصر قاجار را دربرمی‌گیرد، برعهده من بوده است. این کار درواقع ادبیات ایران در سال‌های پیش از جنبش مشروطیت ایران را بررسی می‌کند. قرار گرفتن پژوهش‌ها و موضوعات گوناگون مربوط به تاریخ و فرهنگ ایران در کنار یکدیگر، از ویژگی‌های تاریخ جامع ایران است که آن را کامل می‌کند. این پژوهش بزرگ، از نظر سیر ادبی، تاریخی ادبیات ایران را به‌گونه‌ای یک‌جا در اختیار دیگران می‌گذارد؛ این مسأله امتیاز آن به شمار می‌آید.  تالیف تاریخ‌های جامع، سرمشقی است که در زمینه کارهای بزرگ علمی باید از آن پیروی کرد. در گذشته، یک مورخ یا ادیب، برآن می‌شد که همه تاریخ ایران یا تاریخ ادبیات را بنویسد؛ این سبک تاریخ‌نویسی، دیگر به کار امروز نمی‌آید. دیگر، دوره‌ای که یک نفر همچون لسان‌الملک سپهر یا ذبیح‌الله صفا، همه تاریخ تمدنی یا تاریخ ادبیات ایران را بنویسد، گذشته؛ این سبک، قدیمی شده است. زمانه علمی امروز، آن حالت را دیگر نمی‌پسندد که یک نفر، هراندازه هم بزرگ باشد، همه چیز را بداند؛ اکنون دوره تخصص در همه ابعاد است. شکل کنونی تاریخ جامع، تخصصی‌ترین رویکرد به تاریخ‌نویسی است؛ پژوهش و تالیف هر بخش و دوره تاریخی به یک متخصص در همان گستره سپرده شده است که می‌تواند در کنار دیگر بخش‌ها مجموعه‌ای شایسته از تاریخ‌نگاری را پدید آورد. این ویژگی در پژوهش تاریخ جامع ایران به دقت مورد توجه قرار گرفته است. امیدوارم این شیوه در آینده مورد توجه دیگران به‌ویژه بنیادها و موسسات پژوهشی در حوزه علوم‌انسانی قرار گیرد.  بنیادهای بزرگ پژوهشی در جهان، دهه‌ها پیش به این مسأله پی‌برده بودند که تاریخ‌نگاری به شکل جامع باید نتیجه تحقیقات و بررسی‌های یک گروه زبده از متخصصان این حوزه باشد؛ از همین‌رو بود که تاریخ‌هایی پدید آمد که یک ناظر بر کار گروهی از نویسندگان و پژوهشگران نظارت می‌کرد تا به‌گونه‌ای تخصصی تاریخ بنگارند.  تاریخ جامع ایران از نگاه من، یک مرجع دانشگاهی است؛ اما نباید یک نکته را از نظر دور داشت. برخی از مقالات این پژوهش بزرگ، ١٠‌سال پیش آماده و تالیف شده‌اند. اکنون پس از عرضه کار به بازار نشر، قاعدتا باید این توضیح بیاید که در فاصله این سال‌ها بسیاری از منابع پدید آمده‌اند که در آن دوره امکان مطالعه آنها وجود نداشته است. خواننده باید توجه کند در این فاصله زمانی، تحقیقاتی دیگر نیز در جهان و ایران انجام شده است. پژوهش‌هایی در این گستره، در جهان زودتر به بازار نشر سپرده می‌شوند و همین موجب می‌شود تازگی پژوهش‌ها حفظ شود. بازنگری در برخی مقالات تاریخ جامع به همین دلیل در سال‌های آینده باید مورد توجه قرار گیرد. خواننده این کار ارزشمند نباید بپندارد همه مقالات، یک‌سال پیش مهیا شده که از نگارش برخی‌شان ٨ یا ٩‌سال گذشته است.

یدالله جلالی بندری نویسنده بخش دوره اسلامی تاریخ جامع ایران

روزنامه شهروند