سهم فرهنگ ؟ / مسعود فراستی

1392/3/18 ۱۱:۵۶

در مناظره تلويزيوني كانديداهاي رياست جمهوري درباره فرهنگ و هنر كه حدود پنج ساعت به طول انجاميد، شايد فقط 10 دقيقه درباره موضوع بحث شد؛ آن هم بسيار كلي، سطحي، شعاري و فاقد برنامه و راهكار

در مناظره تلويزيوني كانديداهاي رياست جمهوري درباره فرهنگ و هنر كه حدود پنج ساعت به طول انجاميد، شايد فقط 10 دقيقه درباره موضوع بحث شد؛ آن هم بسيار كلي، سطحي، شعاري و فاقد برنامه و راهكار. بقيه وقت درباره گردشگري، شهرداري، سيستم هوشمند سلامت و تلفن همراه تلف شد. در اين مناظره دو خط كلي فرهنگ و هنر سفارشي - دولتي، و مشي مخالف با تصدي گري دولت چند دقيقه‌يي بيان شد. اين دو نظر كلي حتي در پنج ساعت نيز باز نشد و به مسائل پيش روي فرهنگ و هنر هم نرسيد. حتي به استراتژي فرهنگي پرداخته نشد چه رسد به معضلات و راه‌حل‌ها. كانديداها در عرصه فرهنگ و هنر نه حرفي براي گفتن دارند نه مساله‌يي. بعد از سي ‌و اندي سال همچنان درگير بحث كلي فرهنگ و هنر دولتي و سفارشي سوبسيدي هستيم، گويي نمي‌خواهيم و نمي‌توانيم جمع‌بندي‌اي از اين نگاه و عملكرد داشته باشيم. هنوز نوع حمايت از فرهنگ و هنرمان ناروشن است.

قبلا نوشته‌ام كه: «اگر بين هنرمند يا اهل هنر و فرهنگ با حكومت انس و الفتي در كار باشد، با سفارش، هدايت، نظارت و سوبسيد به ضدش بدل مي‌شود و به بي‌حرمتي هر دو منجر. هنرمند و يا اهل فرهنگ و هنري كه از قِبَل دولت به جايي مي‌رسد و به نان و نوايي، با كمترين مقاومتي از طرف سفارشگر با بي‌توجهي مادي و معنوي او مواجه مي‌شود. پس به ناچار ساز مخالف سر مي‌دهد و براي فروش كالاي فرهنگي حمايت‌نشده‌اش دست به هر ترفند و تعرضي مي‌زند تا زنده بماند. و حكومتي كه متوجه نشود تبليغ نظر و ايدئولوژيش توسط اهالي فرهنگ و هنر، فقط با رها كردن و به حال خود گذاشتن «هنرمند» امكان‌پذير است، محكوم به از دست دادن هنر و حتي تبليغات است. گرايش سفارشي دولتي با نقاب «ارزشي»، اهل هنر را وا مي‌دارد تا ابتدا از كمك سازمان‌ها و نهادهاي دولتي همچون فقيري محتاج تغذيه كند و مخاطب اصلي خود را از دست بدهد. باج دادن به اهل هنر با هر توجيهي، جز نفاق و خوارج‌پروري چيزي را رشد نمي‌دهد. هنرمندي كه قصدش ياري به هر حكومتي است، اول بايد كه مستقل باشد و انتخابگر. وفاداري هنرمند به خود شرط اوليه خلق هنري است و ارتباط با مخاطب. هر اعتقاد و ارزشي از اين مسير گذار مي‌كند نه از وا نهادن خود. اگر هنرمند چيزي را باور نداشته باشد نمي‌تواند آن را بباوراند. نظارت دولت حق طبيعي هر دولتي است و مميزي. اما اگر نظارت به هدايت مستقيم و سفارش بينجامد نقض قرض است. سپردن كار به اهلش و اصناف فرهنگي – هنري اولين قدم است.

اطلاعات و تحليل غلط كانديداها مثلا درباره فيلم‌هاي امريكايي آرگو، لينكولن، نيمه شب و آنها را دولتي فرض كردن، توجيه هنر دولتي نيست روشن است كه اين فيلم‌ها منافع امريكايي‌ها را در بر دارد اما سينماي امريكا دولتي نيست خصوصي است. سينماي خصوصي و مغروري كه در پي ساليان و دهه‌ها توانسته اساسا حافظ منافع دولت هم باشد. و مخاطب ملي و جهاني هم داشته باشد. اما سينماي خنثي و بي‌هويت جشنواره‌زده ما، نه حافظ منافع ملت ما و فرهنگ و هنر ماست نه حافظ منافع دولت. نه مخاطب خودي دارد نه جهاني. جوايز خارجي سينماي ما هم اساسا به نفع فرهنگ و هنر ما نيست مثلا فلان فيلم جايزه‌بگير ما سفير صلح ما نيست و باعث افتخار ما كه نيست هيچ، باعث سرافكندگي است. و العاب در مقابل جشنواره‌ها و جوايز خارجي. در عرصه ادبيات، تئاتر و گرافيك نيز چنين است.

بي‌هويتي جهاني شدن نيست جهاني شدن از ملي بودن گذار مي‌كند با مخاطب ملي و احترام به فرهنگ و هنر خودي. كانديداهاي محترم در كنار علاقه به اقتصاد و سياست خارجي به جاي شعار دادن كمي هم به فرهنگ و هنر بينديشند تا شايد قدمي به جلو برداريم.