اسباب بزرگی / محمد حسین دانایی

1394/2/8 ۱۲:۲۳

نگاهی به زندگی سیمین دانشور به مناسبت سالروز تولد و ازدواجش با جلال آل‌احمد

نگاهی به زندگی سیمین دانشور به مناسبت سالروز تولد و ازدواجش با جلال آل‌احمد

تكیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف

مگر اسباب بزرگی، همه آماده كنی (حافظ)

 آدم‌های مشهور در اتاق‌های شیشه‌ای بسر می‌برند و به همین علت باید مسوولانه‌تر از افراد عادی زندگی كنند، یعنی باید هم هوای خودشان را داشته باشند و هم هوای مردم را. این نخستین لازمه بزرگی و مشهوربودن است، مابه‌ازای شهرت و محبوبیتی كه از آن برخوردارند.

دومین لازمه بزرگی و شهرت داشتن لیاقت است برای الگوشدن، چون افراد مشهور اصطلاحا به سرمایه‌های نمادین و شخصیت‌های مرجع در جامعه تبدیل می‌شوند و خواهی نخواهی مورد تقلید دیگران قرار می‌گیرند.

 یكی از این‌گونه افراد كه مسوولانه زندگی كرد و هوای همه‌چیز را هم داشت بانو سیمین دانشور بود؛ «بانوی ادبیات داستانی ایران»، بانویی كه اردیبهشت ماه بهترین زمان است برای یادكردن از او چون در این ماه (اردیبهشت ١٣٠٠) به دنیا آمد و در همین ماه (اردیبهشت ١٣٢٩) هم با جلال آل‌احمد كه به تعبیرخودش، جلال زندگی‌اش بود١، ازدواج كرد.

 كسانی كه با روحیات و روابط زنده‌یادان سیمین دانشور و جلال آل احمد آشنایی دارند، معتقدند كه این ازدواج كه مطابق معیارهای عرفی رایج روز، امری غیرمعمول به شمار می‌رفت، نقطه عطف مهمی در زندگی این دو شخصیت فرهنگی بود و پیامد‌های زیادی داشت، هم از لحاظ تربیت و تعالی خود آنان و افزایش كیفیت زندگی‌شان و هم از لحاظ رونق و شادابی بخشیدن به بوستان هنر و ادب فارسی. 

 سرگذشت زناشویی این زوج ادبی، خاصیت دیگری هم داشت كه دومین لازمه مشهوربودن است، یعنی خاصیت الگوشدن برای پسران و دختران جوانی كه به سن ازدواج رسیده‌اند و درصدد تشكیل یك زندگی خانوادگی خوب و پربارند ولی راه شروع كردن و ادامه دادنش را نمی‌دانند.  خوشبختانه هر دو طرف الگوی مورد بحث در این یادداشت هم اهلیت لازم را داشته‌اند و با درك این‌گونه ضرورت‌ها و الزامات، تجارب زندگی مشترك خودشان را به شكل‌های مختلف و با مهارت و دقتی كه شایسته یك كار حرفه‌ای است، هم در قالب قصه‌های‌شان منعكس كرده‌اند و هم در ضمن خاطرات شخصی و نامه‌های‌شان.

 لازم به یادآوری است كه ازدواج جلال آل احمد با سیمین دانشور كه با عشقی پرشور آغاز شد، در ابتدا مورد استقبال چندانی قرار نگرفت. مهم‌ترین علت این عدم استقبال هم وجود شكاف‌ها و تفاوت‌های بزرگ بین خاستگاه‌های اجتماعی و طبقاتی خانواده‌های دو طرف و همچنین تفاوت‌های قابل توجه در روحیات و ذوقیات و خلقیات طرفین بود.

نگاه خونسردانه و بعضا بدبینانه اعضای خانواده به این ازدواج و ناباوری دوستان نسبت به آینده آن نیز بیانگر شدت خطری بود كه این نهال نوپا را تهدید می‌كرد، اما همین نهال كوچك كه در آغاز ترد و شكننده به نظر می‌رسید، به زودی تغییر وضعیت داد و كم‌كم به سوی ثبات و پایداری پیش رفت و رفت و رفت تا جایی كه عملا به یك تجربه موفق و یك الگوی قابل اقتباس تبدیل شد.

 بررسی سیر تحولات در زندگی و زمانه این دو نویسنده صاحبنام نشان می‌دهد كه آنان طی ١٩ سال فرصتی كه برای گذراندن یك زندگی مشترك داشتند، به گونه‌ای رفتار كردند كه گویاترین ترجمانش تعبیر «هوشمندی مدام» است، یعنی تركیبی بهینه و رشدیابنده و پایدار از فرآیند عقلایی كردن احساسات و عواطف، منطقی كردن برداشت‌ها و رفتارها، مهاركردن خودخواهی‌ها، تكیه بر تفاهم و همدلی و افزایش مشتركات. آنان با اتخاذ این‌گونه تدابیر، توانستند فضایی را برای همدیگر به وجود آورند كه موجب شكوفایی استعدادها و هم‌افزایی شایستگی‌های‌شان شود، به نحوی كه هم استقلال فردی خویش را حفظ كنند و هم به سبك و سیاق و سلیقه خاص خودشان به خلق آثار هنری خویش بپردازند و هم به مثابه یك سرمایه نمادین مورد احترام و تحسین جامعه قرار گیرند.  به همین علت است كه در حال حاضر، خود سبك زندگی و چگونگی تعامل آنان با یكدیگر نیز- چه به عنوان یك سوژه مطالعاتی و چه به عنوان یك الگوی عملیاتی- مورد توجه قرار گرفته است.

نامه‌های مبادله شده بین این دو دلداده فرهیخته هم كه چندی پیش با احساس مسوولیت اجتماعی قابل تقدیر بانو سیمین دانشور اجازه انتشار یافت، آكنده از اطلاعاتی در این زمینه است و نشان می‌دهد كه آنان چه خوشی‌هایی داشته‌اند و چه ناخوشی‌هایی و زندگی مشترك‌شان در معرض چه مخاطراتی قرار گرفته و چگونه بحران‌ها را مدیریت كرده‌اند.

 اگر امكان چاپ خاطرات جلال آل احمد هم فراهم شود، آن وقت نور علی نور خواهد شد.

١- تقدیم نامچه چاپ دوم «سووشون»،

 انتشارات خوارزمی، خرداد ١٣٤٩