فیلسوف کیست؟/ مری وارناک - ترجمه محبوبه مهاجر

1393/11/26 ۰۹:۳۴

بسیاری از دانشجویانی که برای بار اول به رشته فلسفه می‌آیند، تصور روشنی از رشته مورد مطالعه خود ندارند. وجه ممیز فلسفه و فیلسوف‌بودن چیست؟ چه چیزی فلسفه را از سایر رشته‌ها متمایز می‌کند؟ در این گفتار، مری وارناک(١٩٢٤) چندین‌ویژگی مهم برمی‌شمارد که برازنده فیلسوف به‌معنای واقعی کلمه است. رسمی‌بودن عنوان حرفه‌ای مهم نیست؛ شرط اصلی این است: فیلسوف کسی است که در حدی بسیارکلی فکر کند، «هدفی تبیینی» داشته باشد و از همه مهم‌تر برای اثبات نظر خود دلیل و حجت بیاورد. نشان بارز یک‌فیلسوف واقعی در این ویژگی‌ها خلاصه می‌شود. (به‌نقل از: فیلسوفان زن، به کوشش مری وارناک)

مقدمه مترجم: بسیاری از دانشجویانی که برای بار اول به رشته فلسفه می‌آیند، تصور روشنی از رشته مورد مطالعه خود ندارند. وجه ممیز فلسفه و فیلسوف‌بودن چیست؟ چه چیزی فلسفه را از سایر رشته‌ها متمایز می‌کند؟ در این گفتار، مری وارناک(١٩٢٤) چندین‌ویژگی مهم برمی‌شمارد که برازنده فیلسوف به‌معنای واقعی کلمه است. رسمی‌بودن عنوان حرفه‌ای مهم نیست؛ شرط اصلی این است: فیلسوف کسی است که در حدی بسیارکلی فکر کند، «هدفی تبیینی» داشته باشد و از همه مهم‌تر برای اثبات نظر خود دلیل و حجت بیاورد. نشان بارز یک‌فیلسوف واقعی در این ویژگی‌ها خلاصه می‌شود. (به‌نقل از: فیلسوفان زن، به کوشش مری وارناک)

«شرط فیلسوف‌بودن، غیراز داشتن درجه رسمی این رشته از دانشگاه چیست؟ اولا به‌نظر من یک‌نویسنده باید سروکارش با موضوع‌های بسیاربسیار کلی باشد و با افکار مجرد انس‌والفتی دایمی داشته باشد. کافی نیست که به‌دنبال حقیقت باشی چون حقیقت را می‌توان درمورد فلان یا بهمان امر واقع به اثبات رساند؛ این شرط می‌تواند هدف مورخان، یا رمان‌نویسانی باشد که می‌خواهند چیزهایی را بر سبیل خیال چنان بگویند که هستند. البته فیلسوف هم مدعی است که طالب حقیقت است، اما علاقه او به چیزهایی است که در پس فلان یا بهمان واقعیت تجربی یا جزییات تاریخ است؛ علاقه اصلی فیلسوف به‌معنای باطنی زبان است که ما بر سبیل عادت و نیندیشیده به کارش می‌بریم، به مقولاتی است که تجربه خود را برحسب آنها تفکیک می‌کنیم. پس فیلسوف‌جماعت، اعم از زن یا مرد، نه‌تنها مدعی حقیقت کلی، بلکه مدعی حقیقت جزیی یا نظریه هم هست که شرح و تبیین امور خاص و جزیی و روز‌مره است.

فیلسوف بسیار بزرگی که مصداق بارز این ویژگی‌هاست، دیوید هیوم اسکاتلندی بود که در سده‌هجدهم می‌زیست. او هرگز سمت دانشگاهی نداشت. (اگرچه یک‌بار مبادرت به احراز چنین مقامی کرد و موفق هم نشد)؛ اکثر نوشته‌هایش در قالبی بود که مختص اسکاتلندی‌هاست، یعنی مقاله علمی یا جستار و جستارهایش درباره انواع و اقسام موضوع‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بود، اما اثر بزرگ فلسفی‌اش یعنی «رساله درباره طبع آدمی» که در ٢٦سالگی آن را به اتمام رساند، به‌قصد تدوین یک‌علم به‌راستی تجربی درباره طبیعت انسان نگاشته شد. هیوم امیدوار بود برپایه این مبادی بتواند شرح جامعی از کل دانش بشر و کل اخلاقیات، ازجمله اخلاق سیاسی، به‌دست دهد. این مقصود، جامع و کلی و درواقع خواسته‌ای بسیار تبیینی بود. هیوم معیار دیگری نیز برای حکم‌کردن درباره یک‌فیلسوف واقعی وضع کرد: فیلسوف کسی است که نه فقط فکر و نظرش را بیان کند، بلکه برای اثباتشان استدلال کند. این موضوع تقریبا در همه اوقات موجب شد فیلسوفان علاقه‌ای وافر به آثار و آرای یکدیگر نشان دهند؛ با ابراز مخالفت با آرای سایر فیلسوفان و درصورت امکان با رد آنها؛ با شرح و تغییر نظریه‌ها به‌شیوه دیالوگ، گفت‌وگوی شفاهی یا کتبی. این گفت‌وگوها، گاه در مواردی چون افلاطون، برکلی یا هیوم، خیالی بودند و گاه واقعی و به‌صورت پاسخ به ایرادها، یا مبادله نامه و مکاتبات، که دکارت یک‌مثال آن است. فیلسوفان، بالطبع اهل مکالمه یا مکاتبه‌اند؛ به‌ندرت ترجیح می‌دهند که جدا از هم‌نوع خود بنشینند و بیندیشند.

منبع:

Nigel Warburton , (ed.) philosophy, Basic Readings, Routledge, ١٩٩٥

روزنامه شرق