نگاهی به رمان محمد(ص) و تأثیرگذاری آن در خارج از مرزها/ کامران علمدهی

وقتی رهبر معظم انقلاب در پیام خود به جوانان اروپا و امریکا توصیه کردند که با اسلام و زندگی پیامبر اسلام (ص) آشنا شوید، این سؤال در  بین اصحاب فرهنگ مطرح شد که به‌واقع چند کتاب در حوزه زندگی پیامبر (ص) وجود دارد و در کشورمان نوشته شده است که قابل عرضه به مخاطبان غربی و غیر مسلمان باشند؟ کدام کتاب‌ها درباره زندگی رسول‌الله به زبان انگلیسی وجود دارد که بشود خواندن آنها را به جوانان اروپایی و امریکایی توصیه کرد؟ چه تدابیری می‌توان اندیشید که این کتاب‌ها در اختیار آنها قرار گیرد؟ آیا در بحث کتاب هم مثل حوزه سینما فقط باید به دو فیلم «رسالت» اثر «مصطفی عقاد»، یا  «محمد رسول الله (ص)» ساخته «مجید مجیدی» دلخوش کرد؟!

بسیاری از دانشمندان و نویسندگان بزرگ غربی در وصف شخصیت والای پیامبر اسلام(ص) نظرات و آثاری را عرضه داشته‌اند از «گوستاو لوبون» گرفته تا «برنارد شاو» و «ویل دورانت» و حتی «گوته».
طیف جدیدی از پژوهشگران غربی هم آثار منصفانه‌ای درباره حضرت پیامبر به رشته تحریر در آورده اند که از جمله آنها می توان به آنه ماری شیمل، کارن آرمسترانگ ، کارل ارنست
و ... اشاره کرد.
در ایران هم نویسندگان متعددی کتاب‌های مختلفی را تألیف و منتشر کرده‌اند. «پیامبر‌نامه» یکی از آثاری است که به بخشی از تاریخ زندگی پیامبر در قالب شعر پرداخته و آن را «سید‌رضا حسینی‌نسب» تألیف کرده است. کتاب دیگری که نویسنده آن «محمدتقی حکیم» است، «پیام پیامبر» نام دارد که در این اثر به پاره‌ای از سخنان رسول اکرم(ص) پرداخته شده است. «اخلاق محمدی» هم عنوان کتاب دیگری است که به برخی از رفتار‌های فردی، ‌اجتماعی و عبادی حضرت محمد(ص) با نویسندگی «سید‌حسین تقوی» اشاره شده است.
کتاب‌های دیگری هم در همین خصوص وجود دارد که به همت برخی سازمان‌های فرهنگی ترجمه و منتشر شده‌اند اما درباره زندگی و شخصیت پیامبرشاید یکی از بهترین کتاب‌ها که در قالب رمان است  رمان «محمد» نوشته «ابراهیم حسن‌بیگی» است که چند سال پیش توسط ناشری خصوصی به انگلیسی ترجمه و به چاپ رسید رمان «محمد» نوشته ابراهیم حسن‌بیگی از جمله آثاری است که به صورت جامع‌تر به ابعاد مختلف زندگی پیامبر اکرم پرداخته است. نویسنده در این رمان زاویه دید بدیعی را برگزیده است. داستان در آغاز با یک فصل کوتاه با عنوان «سرآغاز» شروع و با فصل کوتاه دیگری با عنوان «سرانجام» به پایان می‌رسد و در بین این دو فصل پانزده فصل گزارش‌گونه را می‌خوانیم که تنه اصلی اثر را تشکیل می‌دهد. مردی یهودی از سوی شورای‌عالی یهود مأموریت می‌یابد که به حجاز برود و قضیه مردی را که ادعای پیامبری کرده به شورای‌عالی گزارش دهد. مرد یهودی که راوی داستان نیز هست، نخست به مکه و سپس به مدینه می‌رود و به عنوان یک یهودی تازه مسلمان شده خود را به پیامبر و یاران او نزدیک می‌کند و طی 10 سال، پانزده گزارش به شورای‌عالی یهود ارسال و درباره شخصیت و دین پیامبر اسلام، اظهار‌نظر می‌کند. داستان در فصل «سرانجام»، پایانی غافلگیرکننده‌ دارد که نشان می‌دهد نویسنده در پرداخت رمان، با تدبیر عمل کرده است.
در این رمان همبستگی فراوان بین ادیان الهی از جمله اسلام، مسیح و یهود به تصویر کشیده می‌شود. نگاه نژاد‌پرستانه راوی یهودی رمان، چنان رذیلانه است که چهره صهیونیستی رژیم اشغالگر قدس را در ذهن خواننده تداعی می‌کند. در بخش‌هایی از رمان «محمد»، تصاویری از چهره به اصطلاح مسلمانانی را نیز داریم که با ‌وجود پیروی ظاهری از پیامبر(ص) در راه ناصواب خود حرکت می‌کنند و به نوعی چهره انحرافی و افراطی مدعیان مسلمانی چون طالبان، القاعده و داعش را نشان می‌دهد.
نویسنده به عمد صحنه‌هایی از وقایع اسلام و زندگی پیامبر(ص) را برجسته می‌کند تا بتواند هم چهره متظاهران به اسلام را نشان دهد وهم چهره‌ای واقعی از مسلمانان را بنمایاند. اما آنچه در رمان «محمد» ستودنی است چهره نورانی و رحمت‌العالمینی پیامبر اسلام(ص) است که با‌وجود اینکه راوی رمان شخصی یهودی، متحجر و معاند است اما در لابه‌لای گزارش‌های او می‌توان چهره نورانی و مهربان پیامبر(ص) را به خوبی، رؤیت کرد.
تلاش نویسنده برای نشان دادن اسلامی صلح‌طلب و عاری از خشونت، در جای‌جای رمان خودنمایی می‌کند. حتی در صحنه‌های مربوط به جنگ‌ها نیز روح جنگ‌گریزی و صلح‌طلبی پیامبر نشان داده می‌شود که این دقیقاً همان چیزی است که ما باید به غیر مسلمانان نشان دهیم.
رمان «محمد» برای نخستین‌بار در سال 1386 توسط انتشارات مدرسه منتشر شد و طی هفت سال به چاپ ششم رسید و حدود 13 هزار نسخه آن به فروش رفت که دربازار فعلی نشر، آمار نسبتاً خوبی است. رمان یک سال پس از انتشار به زبان عربی ترجمه و توسط ناشر فارسی آن به چاپ رسید که متأسفانه هیچ اطلاعی از بازخورد فروش آن در دست نیست.  سپس خبر ترجمه و چاپ آن در ازبکستان و ترکیه روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفت که اطلاعی از فروش آن در این دو کشور هم داده نشد. اما ترجمه و چاپ انگلیسی رمان «محمد» با سر و صدای فراوانی در رسانه‌ها مواجه شد به طوری که تصور می‌شد این رمان بزودی مرزها را در کشورهای جهان در خواهد نوردید و اثری جهانی خواهد شد. هرچند در سال 92 به عنوان کتاب برگزیده «تقریب مذاهب» و نیز «کتاب سال جهانی» از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شد اما این جوایز نیز نتوانست رمان «محمد» را آن‌گونه که سزاوار آن است وارد عرصه و چرخه بازار جهانی نشرکند. همان عرصه‌ای که نویسنده آن در سال 86 و در مراسم رونمایی این کتاب گفت: «من این رمان را برای غیر ایرانی‌ها و غیر مسلمانان نوشتم. بعد از اهانت به پیامبر اکرم(ص) در فرانسه و دانمارک در سال 84 بود که به فکرم رسید باید به این اهانت‌ها، پاسخی در‌خور داد. می‌دانستم که مردم اروپا و امریکا هیچ شناختی از پیامبر اسلام(ص) ندارند و هیچ کتابی هم در این باره نوشته نشده است، لذا تصمیم گرفتم رمانم را برای مخاطبان غیرمسلمان بنویسم. برای جوانان اروپا و امریکا که می‌دانم اسلامی که آنها می‌شناسند، همان اسلام امریکایی طالبان و القاعده است.»
«حســن‌بیــگی» بعــدها در
گفت وگوهای مکرر در رسانه‌های داخلی از توزیع نامناسب کتابش در خارج از کشور گله کرد و ناشر خصوصی داخلی‌اش را در توزیع و عرضه در بازار جهانی ناتوان و تنها نامید و از مدیران فرهنگی کشور گلایه‌مند بود که به کمک ناشر نمی‌شتابند چراکه چاپ انگلیسی رمان «محمد» روی دستش باقی مانده است!
رمان «محمد» در واقع تلاشی است برای معرفی اسلام و پیامبر به مخاطبان خارجی که هر از چندگاهی به ساحت این پیام‌آور الهی اهانت می‌کنند و اعتراض‌ها و راهپیمایی‌های مسلمانان در سراسر جهان نیز نتوانسته، بازدارنده اعمال وقیحانه آنها باشد. لذا باید پذیرفت که مهم ترین سلاح مبارزه با این اهانت‌ها آگاهی بخشی است. همان نکته‌ای که رهبر معظم انقلاب بارها بر آن تأکید کرده‌اند. معرفی و توزیع متن انگلیسی رمان «محمد» می‌تواند قدمی باشد هرچند کوچک اما بسیار مؤثر در مقابله با اهانت‌ها و نیز پاسخی شایسته به بخشی از مطالبات رهبری. می‌دانیم که این اهانت‌ها به ساحت نبی اکرم(ص) جز با آگاهی‌بخشی به مردم اروپا و امریکا به پایان نخواهد رسید و جز با برداشتن چنین قدم‌هایی نمی‌توان توطئه اسلام‌ستیزی آنها را خنثی کرد.
به هر حال ناکامی چنین آثاری در صحنه نشر جهانی معلول دو چیز می تواند باشد: یا ضعف در دیپلماسی فرهنگی برای انتقال آثار معنوی، مذهبی و اسلامی است و یا ضعف در محتوای مطالبی که از سوی نویسندگان تألیف می‌شود که به نوعی باید در جهت رفع این مشکلات و ضعف‌ها تلاش مضاعف کرد. باید در نظر داشته باشیم که اگر اثری با محتوای والای معنوی تولید می‌کنیم که قرار است در سطح جهانی، آگاهی بخشی یا پیام‌آوری داشته باشد باید به نشر و توزیع مناسب آن طرح هم اندیشید و کمک کرد. از این رو توقع آن می‌رود که دستگاه‌های ذیربط و مدیران فرهنگی کشور همچون سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان تقریب مذاهب اسلامی، رایزنان فرهنگی و... با برنامه‌ای هدفمند آثار و برنامه‌های اینچنینی را در سطح وسیع‌تری گسترش دهند و بازار جهانی را از آن خود کنند. چراکه اگر به آثار مشابه در خصوص ادیان و مذاهب در کشورهای اروپایی و امریکایی نگاه کنیم می‌بینیم که افراد مرتبط با آن آثار حداکثر تلاش‌شان را برای برجسته کردن مجموعه‌های تولید شده در کشورشان برای جذب بازار خارجی انجام می‌دهند.

ایران