1393/11/14 ۰۹:۲۸
در انقلاب اسلامی ٥٧ از نظر نقش طبقات مختلف اجتماعی در آن، تفاوت‌هایی با سایر انقلاب‌ها وجود داشت. در كشور ایران نه یك نظام سرمایه‌داری به آن معنا، وجود داشت كه امواج انقلاب بتوانند از طریق طبقات كارگر شكل بگیرند، نه یك نظام روستایی یا فئودالی حاكم بود كه روستاییان نیروی اصلی آن باشند.
بلكه در واقع به اجماع تحلیلگران، بیشتر افرادی كه در جریان انقلاب شركت داشتند از طبقات متوسط شهری برخاسته بودند. البته گفته می‌شود بسیاری از روستاییانی كه در دهه ٤٠ به واسطه مساله اصلاحات ارضی زمین‌های خود را از دست داده و به حاشیه شهرها هجوم آورده بودند نیز، به دلیل مشكلاتی كه این حاشیه نشینی برای آنها به وجود آورده بود در شكل‌گیری انقلاب نقش داشتند
برای پرداختن به تاثیر طبقه متوسط شهری در انقلاب اسلامی ٥٧ نخست باید تعریف و مرز آن با سایر طبقات اجتماعی را مشخص كرد.
طبقات اجتماعی در تعریف، به سه دسته اصلی بالا، پایین و متوسط تقسیم می‌شوند. طبقات بالا، جمعیت بسیار محدود صاحب سرمایه هستند كه از توان و بنیه اقتصادی بالایی برخوردارند و دغدغه‌های آنها نیز بیشتر اقتصادی است.
گروه دوم یا طبقات پایین، فاقد سرمایه‌های كلان هستند و معمولا درآمدی در حد معاش و گاهی زیر خط فقر دارند. این دسته افرادی هستند كه عمدتا به فعالیت‌های یدی مثل كارهای كشاورزی یا خدماتی مشغول هستند. در میان این دو دسته، طبقه متوسط قرار می‌گیرد كه به لحاظ اقتصادی می‌تواند درآمدهایی داشته باشد كه علاوه بر مخارج معیشتی صرف ارتقای فرهنگی و فكری او شود.
طبقه متوسط، به لحاظ معیشتی شامل افراد معتدلی می‌شود كه در كارهای فرهنگی مشغول هستند، مانند معلمان، دانشگاهیان یا كارمندان اداری، یا ممكن است در مشاغل آزاد فعال باشند. هنرمندان و اهالی فرهنگ هم عمدتا در این طبقه قرار می‌گیرند. می‌توان گفت بیشتر انقلاب‌هایی كه از انقلاب فرانسه به بعد اتفاق افتاده است عمدتا انقلاب‌هایی بوده‌اند كه به نوعی، بیشتر پایگاه‌های روستایی داشته یا اینكه تحت تاثیر طبقات پایین جامعه، طبقات كارگر یا كسانی كه به خاطر فشارهای طبقاتی ناشی از نظام‌های سرمایه‌داری یا فئودالی از وضعیت موجود ناراضی بودند، توانستند شكل بگیرند.
اما در ایران و در انقلاب ٥٧ از نظر نقش طبقات مختلف اجتماعی در آن، تفاوت‌هایی با سایر انقلاب‌ها وجود داشت. در كشور ایران نه یك نظام سرمایه‌داری به آن معنا، وجود داشت كه امواج انقلاب بتوانند از طریق طبقات كارگر شكل بگیرند، نه یك نظام روستایی یا فئودالی حاكم بود كه روستاییان نیروی اصلی آن باشند. بلكه در واقع به اجماع تحلیلگران، بیشتر افرادی كه در جریان انقلاب شركت داشتند از طبقات متوسط شهری برخاسته بودند. البته گفته می‌شود بسیاری از روستاییانی كه در دهه ٤٠ به واسطه مساله اصلاحات ارضی زمین‌های خود را از دست داده و به حاشیه شهرها هجوم آورده بودند نیز، به دلیل مشكلاتی كه این حاشیه نشینی برای آنها به وجود آورده بود در شكل‌گیری انقلاب نقش داشتند.
اما تاكید بر این است كه این انقلاب، حاصل فعال شدن گروه‌های شهری، طبقه متوسط و حداكثر حاشیه نشینان شهری بود. پیشگامان آن نیز عمدتا طبقه متوسط شهری مثل بازاریان، تحصیلكردگان، معلمان یا كاركنان اداری مثل كاركنان صنعت نفت بودند كه می‌توان گفت اساسا ایدئولوژی انقلاب بر آنها استوار شده بود. در مقطع انقلاب، زمانی كه طبقه متوسط فعال شد فعالیت‌های جدی‌تری نیز صورت گرفت كه در نهایت انقلاب اسلامی را رقم زد.
می‌توان گفت تحولات سال‌های اخیر جامعه ایران نیز به همین ویژگی یعنی آگاهی طبقه متوسط برمی‌گردد كه از موقعیت ممتازی در كشور برخوردار است. به بیانی دیگر، جامعه ایران جامعه‌ای است كه از دیرباز خیلی محور كشاورزی نبوده است و همواره شهرها در آن از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌اند.
بنابراین اجتماعات ایرانی عمدتا در اطراف روستاهای كوچك یا در واقع جایی كه آب یا امكاناتی برای كشاورزی پیدا می‌شد، شكل می‌گرفت و در پی گسترش آن شهرها به وجود می‌آمدند. دیگر دلایل تمایل به شهرنشینی در ایران را می‌توان معطوف به فعالیت‌های تجاری كه روی خط ابریشم یا ادویه انجام می‌گرفته، دانست و اینكه ایران كانال اصلی بازرگانی شرق و غرب به حساب می‌آمده است.
بنابراین می‌توان گفت پدیده شهرنشینی در ایران قدمتی دیرینه دارد. این یكی از ویژگی‌های كشور است كه برخلاف كشورهای پرآب كه عمدتا خصلت كشاورزی و فئودالی داشته و در آنها شهرها از اهمیت كمتری برخوردار بوده‌اند، شهرها در آن همیشه كانون توجه بوده‌اند. در دنیای جدید نیز، از زمانی كه بعد از مشروطیت دولت مدرن در ایران شكل گرفت، به ویژه از دوره رضا شاه كه به‌طور خیلی جدی نهادها و سازمان‌های اداری به وجود آمده و نظامیان، تكنوكرات‌ها و دیوانسالاران در شهرها پیدا شدند و البته بعد از اینكه نفت به عنوان محور اصلی اقتصاد كشور بیش از پیش مطرح شد، اهمیت شهرها نیز خواه ناخواه از گذشته بیشتر شد.
شهر جایی است كه در آن طبقه متوسط شهری نشو و نمای بیشتری دارد؛ از خرده‌فروشان گرفته تا بازاریان و تجار و احتمالا صنایع كوچك. به واقع اجرای اصلاحات ارضی در دهه ٤٠ به شكل‌گیری طبقه متوسط شهری بیشتر دامن زد وگرنه سابقه شكل‌گیری آن همان‌گونه كه پیش‌تر گفته شد از خیلی پیش‌تر وجود داشته است.
به‌طور كلی، طبقات متوسط همواره نقش فعالی در تحولات جامعه دارند. به ویژه در تحولات فرهنگی، اجتماعی و حتی تحولات سیاسی. معمولا در این تحولات طبقه متوسط، راه بلد و پیشرو است. در عین حال دیدگاه‌های انسانی و نگاه‌های فرهنگی بهتری نسبت به سایر طبقات دارد.
می‌توان گفت همان‌گونه كه طبقه متوسط جامعه ایران در انقلاب اسلامی ٥٧ فعالانه نقش پیشرو را بر عهده گرفته بود در دنیای معاصر نیز، تقریبا محور اصلی تغییر و تحولات جامعه به حساب می‌آید.
روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید