گوهر اسلام وحدت میان مذاهب و ادیان است / حورا صدر

1393/10/20 ۰۹:۲۳

وحدت نیز همچون سایر مفاهیم دیگر، شاهد افراط‌ها و تفریط‌هایی بوده است. عده‌یی وقتی از وحدت و تقریب سخن می‌گویند، هدف شان «هضم» است. دعوت دیگری به از دست دادن هویت مذهبی خویش، دعوت به وحدت نیست، چرا كه اساسا نمی‌توان منافی مذهب شد، حتی اگر اشتراكات فراوان باشد. لذا سعی در یكی كردن مذاهب و از میان برداشتن تمایزها، نسبتی با وحدت نخواهد داشت. باید از منظر دیگری به مقوله وحدت نگریست.

وحدت اسلامی و اهمیت آن در جهان معاصر بر اساس دیدگاه‌های امام موسی صدر

وحدت نیز همچون سایر مفاهیم دیگر، شاهد افراط‌ها و تفریط‌هایی بوده است. عده‌یی وقتی از وحدت و تقریب سخن می‌گویند، هدف شان «هضم» است. دعوت دیگری به از دست دادن هویت مذهبی خویش، دعوت به وحدت نیست، چرا كه اساسا نمی‌توان منافی مذهب شد، حتی اگر اشتراكات فراوان باشد. لذا سعی در یكی كردن مذاهب و از میان برداشتن تمایزها، نسبتی با وحدت نخواهد داشت. باید از منظر دیگری به مقوله وحدت نگریست. آیا به‌راستی مشكل جهان اسلام، داشتن مذاهب گوناگون است؟ خیر، مشكل آن است كه عده‌یی، عده دیگر را به رسمیت نمی‌شناسند، یا اگر در ظاهر، شیعه، سنی را و سنی، شیعه را به رسمیت بشناسد، در عمل چندان مقید نخواهد بود. امام موسی صدر بی‌شك یكی از علمای پیشگام «وحدت» است. هنر امام موسی صدر این بود كه در عین اینكه به وحدت امت نگاه جهانی داشت، در قالب گروه‌های مدنی نیز وارد عرصه «وحدت» شده بود. سفرهای او از روستا آغاز شد و به شهرها و كشورهای خارجی رسید. او به روستاهای اهل تسنن می‌رفت، به مسیحیان سر می‌زد و از كرامت انسانی می‌گفت و از اینكه «ادیان یكی بودند...» سخن می‌راند و در عین حال، شیعه‌یی مقید و انقلابی و مبارز بود و به شیعه بودنش افتخار می‌كرد. او به سمینارها، مجلات و كتاب‌های «وحدت‌آمیز» اهمیت می‌داد. امام موسی صدر به خوبی توانست اوضاع لبنان را درك كرده و در یك فرآیند «آسیب‌شناسانه» اولویت‌های كاری را تشخیص دهد. او را «رمز لبنان» نامیدند. در جستار ذیل كه توسط دختر ایشان برای روزنامه اعتماد نوشته شده، ایشان نگاهی به اندیشه‌ها و استراتژی امام موسی صدر درباره وحدت اسلامی و اهمیت آن در جهان امروز دارد.

امام موسی صدر پیشگام وحدت اسلامی است. اما باید به این جمله، جمله‌یی دیگر بیفزایم كه امام موسی صدر پیشگام گفت‌وگوی ادیان نیز هست بلكه بهتر بگویم پیشگام گفت‌وگوی میان انسان‌ها، همه انسان‌ها. هركس كه به اندیشه و حركت بلكه كارنامه عملی امام موسی صدر مراجعه كند و آن را مرور كند پی می‌برد كه چقدر جای امام موسی صدر امروز در میان ما و در منطقه ما و در جهان پرتلاطم امروز خالی‌است و چقدر حضور او در این ایام بحرانی جهان اسلام می‌تواند مشكل‌گشا باشد. چقدر جامعه ما به او و اندیشه او و رفتار و روش عملی او نیاز دارد. امروزه كارشناسان امور خاورمیانه و كشورهای اسلامی امام موسی صدر را فقیه و مصلح و رهبری الگو و راهگشا می‌شناسند؛ خوب است بررسی كنیم چرا امام موسی صدر به چنین شناسنامه‌یی شناخته می‌شود. چند نكته را می‌توان برشمرد:

١- اعتقاد عمیق قلبی و واقعی به وحدت اسلامی و همبستگی:

براساس این اعتقاد قلبی است كه امام برای ایجاد و تقویت این وحدت از هیچ كاری فروگذار نمی‌كند. نامه معروف او به مفتی اهل تسنن لبنان یكی از مصداق‌های بارز این باور عمیق است. امام صدر پس از تاسیس مجلس اعلای شیعیان نامه‌یی به مفتی اهل سنت جناب شیخ حسن خالد می‌نویسد و در آن به وحدت چند جانبه میان مذاهب مختلف اسلامی دعوت می‌كند و راهكارهای عملی را مطرح می‌كند و آمادگی خود را برای اجرای گام‌هایی كه به وحدت منجر می‌شود اعلام می‌كند. متن فارسی این نامه در صفحه ٣٨٧ كتاب نای و نی، ترجمه استاد مرحوم علی حجتی كرمانی آمده است.

امام موسی صدر از حیث نظری معتقد است كه اسلام مفهومی غیر از وحدت نیست و از این روی وحدت اسلامی را یك تاكتیك در شرایط كنونی نمی‌داند بلكه جوهر اسلام را وحدت میان مذاهب و ادیان می‌شناسد. برای شما دو مثال می‌زنم. مثال اول امام موسی صدر در مراسم آغاز روزه مسیحیان در كلیسای كبوشیین بیروت می‌گوید: «ادیان یكی بودند زیرا در خدمت هدفی واحد بودند، دعوت به سوی خدا و خدمت به انسان و این دو، نمودهای حقیقتی و یگانه‌اند و آنگاه كه ادیان در پی خدمت به خویشتن برآمدند میان‌شان اختلاف بروز كرد.» (ترجمه متن این سخنرانی در صفحه ١٥ كتاب ادیان در خدمت انسان درج شده است.) كسی كه چنین اعتقادی دارد و معتقد است كه ادیان الهی یكی هستند به طریق اولی به وحدت مذاهب اسلامی اعتقاد دارد. گواه این اعتقاد یكی از فرازهای نامه پیش‌گفته امام صدر به جناب شیخ حسن خالد است. تمنا دارم به این جملات دقت فرمایید، او می‌نویسد: «مبانی و بنیان‌های اسلام در اساس یكی است و امت واحده نیز در عقیده و كتاب مبدأ و معاد با هم مشتركند. بنابراین، چنین اشتراك گسترده‌یی اقتضا می‌كند كه این امت در جزییات نیز وحدت داشته باشند.» این دو نمونه را از میان صدها سند متعدد بیان كرده‌ام تا به جوهر دیدگاه امام موسی صدر نسبت به وحدت ادیان و به ویژه وحدت اسلامی آشنا شوید.

٢- اعتقاد عمیق به وحدت همواره در عمل و رفتار امام صدر متجلی می‌شود.

 ایشان در همه شؤونات زندگی و جامعه چند مذهبی لبنان به ویژه در مقابله با مشكلات و بحران‌هایی كه كشور را تهدید می‌كند با رهبران و اندیشمندان مذاهب دیگر همفكری می‌كند و همراه با آنان برای رفع مشكل و حل بحران گاه پیشقدم می‌شود، گاه مشاركت می‌كند و گاهی از رهبران مذهبی دعوت می‌كند تا گرد هم آیند و هم‌اندیشی و گفت‌وگو كنند و طرحی نو دراندازند و گاه سازمان یا هیاتی از همین رهبران تشكیل می‌دهد و دست به دست آنان حركتی را آغاز می‌كند. یكی از درخشان‌ترین آنها هیات یاری جنوب بود كه هدف آن ساختن جنوبی مقاوم در مقابل صهیونیست‌ها بود. مصداق دیگر آن سازمان حركت‌المحرومین است كه با همفكری و هماهنگی بیش از ١٩٩ شخصیت و صاحب نظر از همه ادیان و طوایف و مذاهب برای مبارزه با محرومیت، فقر و جهل و تبعیض، تاسیس شد.

٣- راهكارهای درون دینی برای تحقق وحدت مسلمانان

 اجازه دهید بخشی از راه و روش امام صدر را برای رفع آثار مخرب اختلاف و تفرقه و نیز ایجاد تقویت وحدت سلامی بیان كنم. راهكارهای امام صدر در دو بعد شكل گرفته است؛ بعد اول درمیان شیعیان بود. امام صدر با توجه به جایگاهی كه در میان شیعیان و تاثیری كه بر جوانان آنان می‌گذارد تلاش كرده تا آنان را از تعصب و افكار نابخردانه دور سازد. تمام سعی او همواره اعتلای سطح فرهنگی و اجتماعی و دینی جامعه متمركز بوده است. آگاه‌سازی و روشنگری را یكی از وظایف خود می‌داند. او براساس باور خود در مجالس و سخنرانی‌های عمومی و خصوصی به وحدت و یكپارچگی و وفاق دعوت می‌كند و همه را از تعصب و اختلاف برحذر می‌دارد. او به جوانان شیعه و اعضای جنبش محرومان توصیه می‌كند كه هوشیار باشند و در دام فرقه‌گرایی نیفتند و اجازه ندهند میان آنان و پیروان مذاهب دیگر اختلاف و كینه و فاصله و كدورت و فتنه و درگیری رخ دهد. او آنان را دعوت می‌كند كه رفتارشان گشوده و منفتح باشد و با دیگر پیروان مذاهب ارتباط برقرار كنند و با آنان همكاری كنند. بعد دوم این راهكارها به فعالیت‌های امام در میان پیروان مذاهب دیگر برمی‌گردد. امام صدر با توجه به اعتبار و مقبولیتی كه در جهان اسلام دارد از هر فرصتی برای همگرایی اسلامی استفاده می‌كند بلكه فرصت‌ها را برای این امر خلق و ایجاد می‌كند. شایعات و خرافات و بدعت‌ها و نادرستی‌هایی را كه به شیعه منتسب می‌شود از چهره تشیع می‌زداید، مبانی اسلامی مذهب شیعه را تبیین می‌كند، شیعه هراسی و نگرانی و خشم ناشی از آن را درمان می‌كند. مسلم است كه اكثر دشمنی‌ها بر اثر جهل آدمی نسبت به طرف مقابل یا طرف دوم است. به میزانی كه طرف دوم را بهتر بشناسیم دشمنی كمتر می‌شود و احتمال دوستی بیشتر. هرقدر اطلاع و شناخت ما كمتر باشد دشمنی عمیق‌تر می‌شود و شرایط برای فتنه‌انگیزی و سوء‌ظن و سوء‌تفاهم و موفقیت فتنه‌گران و وسوسه‌انگیزان فراهم‌تر می‌شود. بسیاری از فتنه‌های مذهبی ناشی از جهل طرفین نسبت به یكدیگر و سوء‌استفاده دشمن هردو طرف برای آتش‌افروزی میان آنهاست. امام این نكته را سال‌ها پیش دریافته و برای مقابله با آن منظومه عملیاتی خود را ترسیم كرده است. ارتباط نزدیك امام، گفت‌وگوها و همفكری و همكاری‌هایی كه با رهبران اهل تسنن درجهان اسلام و اندیشمندان و استادان و روحانیون كشورهای گوناگون اسلامی و مردم آنها یكی از گام‌های اساسی او برای شناختن و شناساندن بیشتر و در نتیجه كاستن از دشمنی و ترس‌ها و تقریب و وحدت و همكاری مسلمانان از هر مذهبی است. در همین پیوند شجاعانه دعوت همایش‌ها و هم‌‌اندیشی‌های جهان اسلام از جمله مجمع‌البحوث الاسلامیه و ملتقی الفكر الاسلامی و دیگر همایش‌ها را می‌پذیرفت تا از آن فرصت برای تبیین اندیشه اصیل شیعه و كاهش دشمنی‌ها و نگرانی‌ها استفاده كند. نظر شما را به كتاب روح تشریع در اسلام جلب می‌كنم. این كتاب آیینه بسیار خوبی است برای درك شیوه گفت‌وگویی امام موسی صدر، ادبیات او و اخلاق و رفتار او با احترام و علاقه علمای اهل تسنن به او است. اگر او را نربوده بودند شاید آتش فتنه مذهبی در منطقه ما شعله‌‌ور نبود. این كتاب سند و حجت من است. ربودن امام موسی صدر و استمرار اسارت او در زندان‌های لیبی فقط درد یا حسرت خانوادگی و شیعیان لبنان نیست. اسارت او یك فاجعه انسانی مستمر است كه از شهریور ١٣٥٧ تا امروز ادامه دارد.

 شاید تنها بعضی‌ها سال‌ها پیش گستره این فاجعه را درك می‌كردند اما امروز دیگر همگان دریافته‌اند كه نبودن امام صدر در صحنه معادلات منطقه نه‌تنها بر شدت تفرقه اختلاف افزود و دامنه دشمنی‌ها و نگرانی‌ها را گسترده‌تر كرد بلكه امكان داد تا دشمنان دیرین آتش نهفته فتنه مذهبی را شعله‌ورتر كنند. امروز آنانی كه امام را ربودند و آنانی كه در این سال‌ها سهل‌انگاری كردند و قدمی برنداشتند و آنان كه برای نجات او توانا بودند و كاری نكردند همه و همه در هر قطره خونی كه از مسلمانان ریخته می‌شود شریك جرم قذافی‌اند و در شعله‌ور شدن این فتنه كه در آن مسلمانان یا مظلومانه كشته می‌شوند یا از روی جهل و تعصب وحشیانه و ظالمانه می‌كشند و سر می‌برند و زنان را در بازار می‌فروشند، سهیم هستند. بنابراین به خود آییم، یكی از اقدامات مهم برای خنثی كردن توطئه دشمنان و كاستن از دشمنی‌های مذهبی و رسیدن به وحدت اسلامی نجات امام موسی صدر است.

روزنامه اعتماد