به یاد فقیه زاهد و آزاده / مصطفی بروجردی

1401/3/9 ۱۱:۱۶

چهل روز قبل، اول اردیبهشت، برابر با نوزدهم رمضان در آستانة سالروز شهادت مولای متقیان امیر مؤمنان علی (ع) در تهران، فقیه فرزانه و عالم ربانی آیت الله حاج سید محمد مهدی موسوی بجنوردی پس از سال‌ها تحمل درد و رنج بیماری جان به جان آفرین تسلیم کرد و به ملکوت اعلی پیوست.

 این نفس جان دامنم برتافته است

بوی پیراهان یوسف یافته است

کز برای حق صحبت سال‌ها

بازگو حالی از آن خوش حال‌ها

تا زمین و آسمان خندان شود

عقل و روح و دیده صد چندان شود

مولوی (دفتر اول مثنوی)

چهل روز قبل، اول اردیبهشت، برابر با نوزدهم رمضان در آستانة سالروز شهادت مولای متقیان امیر مؤمنان علی (ع) در تهران، فقیه فرزانه و عالم ربانی آیت الله حاج سید محمد مهدی موسوی بجنوردی پس از سال‌ها تحمل درد و رنج بیماری جان به جان آفرین تسلیم کرد و به ملکوت اعلی پیوست. صاحب این قلم به پاس چهل سال معاشرت و مصاحبت و سالیان طولانی تلمذ در محضر این استاد یگانه، وظیفة خود دانست تا با نگارش این یادداشت کوتاه، اندکی از حقوق آن بزرگمرد را ادا کند.

این روحانی کم‌نظیر، سال ۱۳۱۳در نجف اشرف در خانواده‌ای دانشور و بافضیلت دیده به جهان گشود. مادرش از نوادگان مرحوم آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، فقیه و مرجع علی الاطلاق سال‌های آغازین قرن گذشته بود. پدرش فقیه اصولی، حکیم و ادیب بزرگ مرحوم آیت الله حاج میرزا حسن موسوی بجنوردی از شاگردان بزرگ و برجستة استاد الفقهاء و المجتهدین نایینی و شیخ المحققین آقا ضیاءالدین عراقی بود که تربیت نسلی از فقهای مبرز را برعهده گرفت و به نگارش آثاری برجسته در فقه و اصول فقه از جمله «منتهی الاصول و موسوعة القواعد الفقهیه» که یکی از کتاب‌های مرجع در این زمینه است، پرداخت.

با چنین زمینه‌ای او از سال‌های آغازین کودکی در مسیر علمی پدر و اجداد خود قرار گرفت. با بهره‌گیری از بزرگان حوزة نجف اشرف در جوانی به اجتهاد دست یافت و خود از مدرسان دروس حوزوی شد. استادان برجستة او در حوزه نجف، علاوه بر پدر بزرگوارش که بیشترین تأثیر علمی، روحی و معنوی را بر وی داشت و سالیان طولانی از محضر پر فیضش در فقه و اصول و حکمت بهره برده بود، مرحومان آیات عظام حکیم، شاهرودی و حلی بودند که هر یک عصاره دانش و تقوا به‌شمار می‌رفتند. کوشش منظم و مستمر علمی موجب شد تا او در جوانی از استادان خود اجازه اجتهاد دریافت کرده و هر یک با تعابیر ویژه دانش و فضلش را مورد تأیید قرار دهند.

هوش سرشار، حافظه قوی، مباحثات گسترده با فضلا و استادان و مطالعات گسترده در حوزه‌های گوناگون علوم اسلامی به‌ویژه در فقه و اصول، ادبیات، حکمت و تاریخ، از او چهره‌ای علمی و متمایز ساخته بود. عشق وافر به مطالعه و انسش با کتاب دیدنی بود، طوری‌که هرگز از مطالعه خسته نمی‌شد. از این رو محضر وی همواره برای طالبان علم آموزنده و به‌یاد ماندنی بود و کسی دست خالی از مجلس او بیرون نمی‌رفت. خاطرات زیاد وی از حوزه نجف و استادان و فضلایی که خود دیده یا از استادان شنیده بود، از او گنجینه‌ای ارزشمند در تاریخ معاصر نجف و روحانیت شیعه ساخت. با ادب فارسی و عربی بسیار مأنوس بود، بسیاری از غزلیات عاشقانه سعدی را در حافظه داشت و در خلوت و تنهایی آن‌ها را با خود زمزمه می‌کرد. به عرفان عملی گرایش قلبی داشت و عارفان واقعی را می‌ستود. هرچند به‌خاطر دغدغه‌های دینی با نواندیشی دینی همراهی و همسویی مطلق نداشت، اما از مبانی این تفکر و آراء متفکران این حوزه با خبر بود. با این حال برخی از نقدها بر تفکر سنتی را منصفانه می‌پذیرفت.

این فقیه فرزانه، سال ۱۳۴۹برای زیارت مرقد مطهر رضوی از نجف عازم ایران شد اما از آنجا که برادر بزرگوارش سید محمدکاظم موسوی بجنوردی به‌خاطر مبارزه با رژیم پهلوی به اعدام و سپس حبس ابد محکوم شده بود، او نیز ممنوع‌الخروج شد و به ناچار در تهران اقامت گزید.

با این همه از نخستین روزهای این اقامت اجباری و ناخواسته، به تدریس دروس مختلف حوزوی پرداخت و بیش از چهل سال علاوه بر تربیت فضلا و علاقمندان به فقه و اصول، دست اندر کار نگارش آثاری ارزشمند در این دو حوزه شد. سبک و سیاق علمی و مشرب اجتماعی‌اش خاص بود. او منزل خود را مَدرَس ساخته بود و تلامیذ وی صبحگاهان که هنوز هوا روشن نشده بود از نقاط مختلف تهران به محضرش می‌شتافتند. او در هیچ یک از مدارس حوزوی حاضر نشد و ملاحظات زیادش او را به انزوایی خودخواسته و خودساخته کشاند. اما این انزوا، نه فقط موجب نشد تا از کار علمی باز بماند، بلکه برکات فراوانی برای وی و تلامیذش داشت. ده‌ها تن از برجسته‌ترین جویندگان علم که امروزه در زمره استادان برجسته در حوزه‌های علمیه یا دانشگاه‌‍‌های مختلف داخل و خارج کشورند، برای سالیان طولانی از محضر پر فیضش بهره‌مند بودند. کتاب‌های ارزشمند اصولی و فقهی او که در سال‌های اخیر در شش جلد منتشر شدند، بهترین معرف میزان احاطه وی به اعماق اقیانوس این علومند. امید آنکه سایر آثار منتشر نشده وی نیز در دسترس طالبان قرار گیرد.

این فقیه دانشمند، به لحاظ روحی و اخلاقی بسیار آزاده و وارسته بود. از تملق، مداحی و مبالغه بیزار و متنفر بود. حرص به کسب قدرت ظاهری را نمی‌پسندید. هرگزبرای دستیابی به قدرت وسوسه نشد و به هیچ سمت حکومتی انتصابی یا انتخابی تمایل پیدا نکرد. از ریا و خودنمایی سخت پرهیز داشت. در زندگی شخصی بسیار زاهد بود و زندگی‌اش طی چند دهه گذشته هیچ تغییری نکرد. با این حال، هرگز تمایلی به زهدفروشی و زهدنمایی نداشت. رسالت اصلی و اصیل روحانیت را در کسب دانش‌های عالی اسلامی، آموزش و هدایت معنوی مردم می‌دانست و پرداختن به امور دیگر را فرعی تلقی می‌کرد. در حالی که نه فقط برخی همدوره‌های وی، بلکه برخی از تلامیذش در نجف، به مرجعیت دست یافته بودند، از پذیرش این مسئولیت علیرغم همه شایستگی‌ها استنکاف ورزید و هرگز در این وادی گام ننهاد. به مدت بیش از چهل سال به اقامه نماز جماعت در مسجد «الجلیل» خیابان گرگان پرداخت و مسجدش ملجأ علاقمندان به معرفت و معنویت بود. با مردم و مراجعان بسیار مهربان بود و در غم و شادی آنان شرکت می‌کرد. خاطرات مردم محل از این روحانی وارسته بسیار شنیدنی است .

با قران کریم و معارف اهل بیت عصمت و طهارت انسی شگفت داشت. روزانه چند جزء قرآن را تلاوت می‍‌کرد و نماز شب و زیارت عاشورا جزو همیشگی سلوک معنوی او بود.

در سال‌های اخیر با بالارفتن سن و فرا رسیدن دوران کهولت و پیری، به‌تدریج قوای جسمانی‌اش رو به تحلیل گذاشت و از فعالیتش کاسته شد. علیرغم گسترش بیماری جانفرسا، هیچگاه از وضع خود ناله و شکوه و شکایتی نداشت و هر بار که از او حالش را می‌پرسیدم جز حمد و سپاس الهی سخنی نشنیدم. گویی به مقام رضایتی باطنی دست یافته بود و تقدیر الهی را بر همه چیز ترجیح می‌داد. شاید اجر همین مقام رضا بود که پس از رحلت و تشییع باشکوه در تهران و مشهد مقدس که با حضور شخصیت‌های علمی و فرهنگی حوزه و دانشگاه برگزار شد، در کنار بارگاه منور و ملکوتی حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در دارالزهد آرام گرفت و در ضیافت آن امام رئوف حضور یافت. عاش سعیداً و مات سعیداً. یادش جاودان و راهش پر رهرو باد.

منبع: روزنامه اطلاعات