دسترسی دیجیتال به مجموعۀ تقویم‌های قدیمی ایران

1400/4/7 ۱۰:۰۰

مجموعه تقویم‌های قدیمی موجود در کتابخانه مرکزی بالغ بر 370 دفتر است و سال‌های 774 جلالی/1267ق (1230ش) تا 1363ش/1404ق را دربرمی‌گیرد. این تقویم‌ها در گذشته به صورت دفترچه‌ای در دو نوع فارسی و رقمی (با حروف جمل) منتشر می‌شده است و هنوز نیز به این شیوه به چاپ می‌رسد. در این تقویم‌ها که در گذشته به صورت چاپ سنگی منتشر می‌شده علاوه بر اطلاعات‌ نجومی‌ و احکام‌ نجومی، ستون‌هایی به روزها و ماه‌ها در‌ ‌انواع‌ گوناگون‌ گاه‌ شماری‌ها اختصاص دارد.

نام سی منجم به عنوان استخراج‌کننده در این تقویم‌ها ذکر شده است که به ترتیب الفبا به قرار زیرند:

آیه‌الله منجم‌باشی، ابوالقاسم نجم‌الملک، احمد منجم‌باشی شیرازی، اسماعیل مصباح، (سید) جلال‌الدین طهرانی، جواد جهان‌بخش، حبیب‌الله نجومی، حسن حسن‌زاده نجم الدین آملی، (سید) حسن موسوی نجم السادات خراسانی منجم باشی، عباس مصباح‌زاده، عبدالحسین بن محمدمهدی منجم‌باشی، عبدالحسین منجم هراتی، عبدالعلی نجم‌الدوله، عبدالغفار نجم‌الدوله (نجم‌الملک)، عبدالله نوبخت منجم‌باشی، عبدالنبی کشفی خراسانی منجم باشی، عبدالوهاب منجم‌باشی، محمد قاجار، محمدجعفر قاجار، (میر) محمد حسینی مهاجرانی اراکی، محمدحسن محلاتی، محمدحسین بن عبدالله، محمدمهدی بن محمدحسن منجم باشی، محمدهاشم بن محمدعلی، (میرزا) محمود منجم‌باشی، (میرزا) محمود نجم‌الملک، محی‌الدین قدسی، منجم‌الدوله، مهدی منجم‌باشی، یدالله مریخی منجم‌باشی عجب‌شیر.

قدیم‌ترین تقویم‌های موجود در این مجموعه، سال‌های 774 – 776 جلالی/1267-1269ق، استخراج محمدحسین بن عبدالله است و تقویم‌های جدیدتر، سال‌های 1362 و 1363ش، استخراج سیدحسن موسوی نجم‌السادات خراسانی منجم‌باشی است.

درباره این تقویم‌ها لازم به ذکر است که:

در سال 1290ق، ناصرالدین شاه به میرزا عبدالغفار اصفهانی، منجم مشهور و معلم ریاضی مدرسه دارالفنون، لقب نجم‌الملک داد و برای جلوگیری از تشتت و ناهمگونی تقویم‌های متعددی که تقویم‌نویسان استخراج می‌کردند فرمان داد که فقط تقویم میرزا عبدالغفار نجم‌الملک به رسمیت شناخته شود و تقویم‌های دیگر اجازه چاپ نداشته باشند.

عبدالغفار تقویم رسمی 48 سال را از سال 1289 تا 1337هجری قمری استخراج کرد و پس از 13 سال استخراج تقویم ارتباطی میان نوروز سال هجرت پیامبر اکرم(ص) و برج‌ها و روزهای سال شمسی برقرار کرد؛ به این ترتیب که هجرت پیامبر(ص) را مبدأ تقویمی قرار داد که امروزه به «هجری شمسی» معروف است و پیش از آن با ماه‌های برجی «تقویم جلالی» خوانده می‌شد و مبدأ آن سال به تخت نشستن جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی بود. وی نخستین بار در سال 808 جلالی مطابق با سال‌ 1303-1304 هجری قمری در گوشه صفحه تقویمی که استخراج کرده بود، سال 1265 هجری شمسی را ذکر کرد، تا اینکه در سال 814 جلالی برابر با سال 1271ش/1310ق، سال جلالی حذف می‌گردد و به جای آن سال هجری شمسی نوشته می‌شود.

گاه‌شماری هجری شمسی، در حدود ربع قرن پس از آن که در ایران استخراج و چاپ می‌شد، در ۲۱ صفر ۱۳۲۹ق مطابق ۲ اسفند ۱۲۸۹ش، در مجلس شورای ملی، به عنوان مقیاس رسمی زمان محاسبات مالی کشور پذیرفته شد. ۱۵ سال بعد، در 11 فروردین 1304ش، این گاه‌شماری به تصویب مجلس شورای ملی رسید و گاه‌شمار رسمی ایران اعلام شد.

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران

نظر دهید