خودای نامگ در بندهشن (گزارش تاریخ ساسانیان در بندهشن) / شهرام جلیلیان

1400/3/18 ۱۵:۴۳

متن های زردشتی فارسی میانه که پس از واژگونی شاهنشاهی ساسانیان و در سدۀ سوم هجری/ نهم میلادی، بر بنیاد ترجمه ها و تفسیرهای اوستای روزگار ساسانیان تدوین و گردآوری شده اند، برای شناخت دین، فرهنگ و تاریخ ساسانیان اهمیت چشمگیری دارند.

چکیده: متن های زردشتی فارسی میانه که پس از واژگونی شاهنشاهی ساسانیان و در سدۀ سوم هجری/ نهم میلادی، بر بنیاد ترجمه ها و تفسیرهای اوستای روزگار ساسانیان تدوین و گردآوری شده اند، برای شناخت دین، فرهنگ و تاریخ ساسانیان اهمیت چشمگیری دارند. یکی از این متن ها، کتاب بُنْدَهِشنْ (= آفرینش آغازین/ آفرینش بنیادین) است که گنجینه ای از دانش و آگاهیهای زردشتی است و بسیاری از اسطوره ها و افسانه های کهن ایرانی را از نابودی دور نگاه داشته است. احتمالاً گردآوری و تألیف اولیۀ این کتاب در پایان دورۀ ساسانیان انجام شده بود، امّا مدوِّنِ نهایی بندهشن در سدۀ سوم هجری، با بهره گیری از منابع گوناگون دینی و تاریخی آگاهیهای دیگری به این کتاب افزوده است. در فصل 33 بندهشن به نام «دربارۀ گزندی که هزاره هزاره به ایرانشهر آمد،» چکیده ای از تاریخ ایرانیان از آغاز آفرینش تا آمدن تازیان به ایرانشهر و مرگ یزدگرد سوم آمده است و آنگاه بر بنیاد پیشگویی های زردشتیان، سرنوشت آیندۀ ایرانشهر تا پیدایی سوشیانس گزارش شده است. آگاهیهای درست این فصل دربارۀ کوشش اردشیر بابکان برای نابودی کَذَگْ خُوَتایان (= ملوک الطوایف) و آراستن دوبارۀ دین زردشتی؛ جنگ های شاپور دوّم با تازیان؛ خشکسالی هفت سالۀ دورۀ پیروز و تاخت و تازهای هپتالیان؛ پیدایی مزدک در دورۀ قباد و نابودی او با پایمردی خسرو انوشیروان و نبرد او با هون ها، و سپس آمدن تازیان به ایرانشهر در دورۀ یزدگرد سوم تا مرگ او، همگی بر بنیاد خودای نامگ (تاریخ ملّی ایرانیان) نگاشته شده اند، و ازاین رو باید بندهشن را چنان منبعی سودمند برای مطالعۀ تاریخ ساسانیان نگریست.

تاریخ ایران، بهار و تابستان 1398 شماره 1 (پیاپی 26)

دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی