مناسبات بین اسطوره و باورهای عامیانه

1399/6/29 ۰۴:۳۰

باورهای عامه که یکی از عناصر اساسی و قوام­بخش فرهنگ جامعه به ­شمار می­ روند، با اساطیر پیوندی ناگسستنی دارند. برای ریشه ­یابی این­گونه باورها باید به دوران اساطیری بازگردیم و اندیشه­ های پیشینیان را دربارۀ پدیده­ های جهان هستی مرور کنیم. می ­توان گفت بسیاری از آیین ­هایی که امروزه در زندگی روزمرۀ مردم رواج دارند، همان اعتقادات اسطوره­ ای­ اند که به‌مرور زمان، تغییر کارکرد داده‌اند و با گذر از اسطوره به آیین، با حفظ بن­ مایه های اسطوره­ای خود، با تغییر و تحولاتی کلی یا جزئی به باورهای عامه تبدیل شده ­اند.

زهرا جمشیدی، سید محمد آرتا

چکیده: باورهای عامه که یکی از عناصر اساسی و قوام­بخش فرهنگ جامعه به ­شمار می­ روند، با اساطیر پیوندی ناگسستنی دارند. برای ریشه ­یابی این­گونه باورها باید به دوران اساطیری بازگردیم و اندیشه­ های پیشینیان را دربارۀ پدیده­ های جهان هستی مرور کنیم. می ­توان گفت بسیاری از آیین ­هایی که امروزه در زندگی روزمرۀ مردم رواج دارند، همان اعتقادات اسطوره­ ای­ اند که به‌مرور زمان، تغییر کارکرد داده‌اند و با گذر از اسطوره به آیین، با حفظ بن­ مایه های اسطوره­ای خود، با تغییر و تحولاتی کلی یا جزئی به باورهای عامه تبدیل شده ­اند. ازجمله باورهای عامه­ ای که بن ­مایه ­های اسطوره­ ای پررنگی دارند، می ­توان به سه آیین «ازدواج با چشمه»، «شکستن تخم ­مرغ برای دفع چشم­ زخم» و «عبور بیمار از سوراخ دیوار» اشاره کرد که از دیرباز در میان اقوام مختلف ایرانی رواج فراوانی داشته ­اند. مقالۀ حاضر با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی، سه باور مذکور را ریشه­ یابی و پیوند آن­ها را با اساطیر تبیین کرده ‌است. برایند پژوهش نشان می ­دهد که هر سه آیین یادشده خاستگاهی اسطوره­ای دارند؛ بدین‌معنی که آیین ازدواج با چشمه بازماندۀ باور اسطوره‌ای قربانی ‌کردن برای چشمه به‌منظور خشنود کردن موکل آب­هاست که پس از نقل‌مکان از اسطوره به آیین، به ازدواج با چشمه تبدیل شده ‌است. آیین شکستن تخم‌مرغ نیز با اسطورۀ اعتقاد به تخم کیهانی پیوند دارد و می­توان آن را به مفهوم باززایی آفرینش نخستین تفسیر کرد و سرانجام، عبور دادن بیمار از سوراخ دیوار، تداعی­ کنندۀ بازگشت به زهدان و تکرار عمل زایش و ولادت اولیه است که از دیدگاه اساطیری به ­دلیل ارتباطش با صنع الهی، لحظه­ ای پاک و آرمانی محسوب می‌شود.

دریافت مقاله

منبع: فرهنگ و ادبیات عامه، دوره ۸، شماره ۳۳ - ( ۱۳۹۹ )