1399/5/22 ۰۴:۳۰
نام عبدالله قوچانی، خط‌شناس و سکه‌شناس برجسته برای من که دانشجوی ادبیات فارسی هستم جلوه خاصی دارد. او گشاینده راه نویی در تحقیقات مربوط به شعر فارسی بود. قوچانی نویسنده مقالات درخشان «سفالگران کاشان و شعر فارسی» و «شعرهای خوب فارسی بر روی کاشیهای ستاره‌ای زرین» و کتاب شامخ «اشعار فارسی کاشیهای تخت سلیمان» است.
به مناسبت درگذشت استاد عبدالله قوچانی
وقتی مقاله «سفالگران کاشان و شعر فارسی» را در سال اول دانشجویی‌ام خواندم، انگار دنیای تازه‌ای پیش چشمم گشوده شد. قوچانی در آن مقاله کوتاه به من فهماند که شعر فارسی را نباید فقط در کتاب‌ها جست؛ باید در پارچه و کاسه و کاشی و کوزه و کتیبه و سکه و سلاح هم به جستجویش بود. فهمیدم که برخی از این شعرهای نبشته بر کاشی و کوزه و کتیبه کهن، در مطالعات متن‌شناسی، مثل کتاب و دستنویس اعتبار دارند. ضمن اینکه عمق و گستره نفوذ شعر فارسی را در زندگی ایرانی آیینگی می‌کنند و نشان می‌دهند در ادوار مختلف چه اشعاری مورد پسند مردم بوده و قرینه‌ای به دست می‌دهند برای ارزیابی جایگاه تاریخی شاعران. ضمن اینکه چشم‌اندازی دیگر از بال‌دربال شدن شعر فارسی با هنرهای دیگر را مستند می‌کنند .
قوچانی در این مقاله برخی کاشیهای تاریخ‌داری که خاندان ابوطاهر کاشانی ساخته بودند معرفی می‌کرد. خاندانی هنرمند که در طی قرون ششم و هفتم و هشتم نسل‌اندرنسل با ساختن سفال‌ها و کاشیهای آراسته به شعر فارسی، خدمت بزرگی به ادبیات و زبان فارسی کردند. نمی‌دانم در کاشان بنا و خیابانی به نام این خاندان جلیل و شریف هست یا نه؛ اگر نیست کاش بشود.
قوچانی نوشته بود تا‌به‌حال (یعنی سال ۱۳۷۳ ) ششصد رباعی و غزل و انواع دیگر شعر از صد شاعر نامدار و گمنام را روی کاشی و سفال قدیمی خوانده است. سفال‌ها و کاشی‌ها را در موزه‌های ایران و خارج و مجموعه‌های شخصی جسته و یافته بود. خارجی‌ها را بیشتر از روی تصویرشان در کتب نقل می‌کرد.خواندن شعرها دشوار بود اما قوچانی ممارست و تبحر در خواندن خطوط قدیمی داشت. در آن مقاله صرفا به اشعار مولانا جلال الدین در کاشی‌ها پرداخته بود. عجب مقاله‌ای بود! خوب یادم هست کتاب سخنواره (جشن‌نامه استاد خانلری) تازه چاپ شده بود و استاد شفیعی در کلاس، مقاله یک محقق فرنگی که حالا اسمش یادم نیست را معرفی کرده بود. مقاله درباره نسخه‌شناسی رباعیات مولانا بود و گیروگورهای انتساب رباعی‌ها به او. می‌خواندم و می‌دیدم قوچانی فارغ از دنگ‌وفنگ نسخه‌ها، با استناد به کاشی و سفال ثابت می‌کند که فلان رباعی به دلیل اینکه در کاشی تاریخ‌دار قبل از تولد مولانا آمده، نمی‌تواند از مولانا باشد.
همان روز مقاله دیگرش را در جلد ششم نامواره محمود افشار خواندم: «شعرهای خوب فارسی بر روی کاشیهای ستاره‌ای زرین». کاشیهای تزئینی زرین انواع گوناگون داشت. قوچانی در این مقاله شانزده کاشی زرین‌فام هشت‌گوش را معرفی کرده. از نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشت. بیشترشان تاریخ‌دار. با شعرهایی از خیام و باباافضل و اشهری و کمال اسماعیل و دیگران. اما شعر فردوسی بیشتر از شعر هر شاعر دیگری کاشیهای زیبای کنانه را آراسته است؛ نمونه‌ای از قدردانی مردم ایران از شاعر بی‌همتای نجیب خود. زمانه نشسته پی داوری است!
و اما کتاب عالی اشعار فارسی کاشیهای تخت سلیمان. در این کتاب شعر فارسی در همه انواع کاشی زرین‌فام بررسی شده است. پایه اصلی کار بررسی و گزارش اشعار فارسی کاشیهای -بیشتر- تاریخ‌داری است که در تخت‌سلیمان تکاب یافت شده. از تکه‌سفال‌هایی که یک کلمه شعر رویش نوشته شده هم نگذشته و حق با اوست. این کتاب اول دیدن دارد و بعد خواندن. پر است از تصویر کاشیهای کهن بسیار زیبا با انواع نقش و نگار. نکات خوبی درباره سفالگری و نام سفالگران و کیفیت ورود شعر به کاشیهای زرین از آن یافت می‌شود؛ همچنین فواید شعری و تاریخ ادبیاتی که جای خود دارد. تتبع قوچانی در یافتن این همه کاشی کهن ستودنی است.
عبدالله قوچانی خموشانه به فرهنگ ایران خدمت‌ها کرد. ادبیاتی نبود اما به ادبیات فارسی خدمت نمایان کرد. این آثار قوچانی کامل نیستند اما از منابع معتبر تحقیق درباره شعر فارسی و به‌ویژه رباعی فارسی و بالاخص رباعیات خیام است. آقای میرافضلی در کتاب مبنایی رباعیات خیام در منابع کهن به این آثار استنادها کرده است.
می‌خواهم یاد کنم از دو مقاله قوچانی درباره امیرمؤمنان علی(ع): «تجلی علی(ع) بر خطوط کوفی بنایی (معقلی)» و« تجلی علی(ع) در سفالینه‌های نیشابور» و همچنین نقل کنم یک رباعی در منقبت امیرالمؤمنین را که قوچانی نقل کرده (اشعار فارسی کاشیهای تخت سلیمان،صصه۱۸-۱۹). رباعی از حاجی عبدالعزیز بن آدم قمی است و بر یک کاشی مورخ ۶۱۲ قمری نوشته شده:
ای شحنه شرع و شوهر پاک بتول
وی بازوی تو رونق بازار رسول
در عالم علوی و جهان سفلی
بی حبّ ولای تو عمل نیست قبول
نامش ماندگار و روانش در آرامش باد!
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید