1399/5/4 ۰۴:۳۰
۹۷ سال پیش در چنین روزی (۲۴ جولای ۱۹۲۳) كه سوم مرداد امروز ماست، معاهده لوزان در شهر لوزان سوییس میان نمایندگان تركیه به ریاست عصمت اینونو از یك طرف و كشورهای انگلستان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، یونان، رومانی، بلغارستان، پرتغال، بلژیك و یوگسلاوی به امضا رسید. این معاهده بندهای زیادی درباره سرنوشت تركیه به عنوان وارث اصلی عثمانی داشت و به جنگ جهانی اول در آن سرزمین پایان داد.
۹۷ سال پیش در چنین روزی (۲۴ جولای ۱۹۲۳) كه سوم مرداد امروز ماست، معاهده لوزان در شهر لوزان سوییس میان نمایندگان تركیه به ریاست عصمت اینونو از یك طرف و كشورهای انگلستان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، یونان، رومانی، بلغارستان، پرتغال، بلژیك و یوگسلاوی به امضا رسید. این معاهده بندهای زیادی درباره سرنوشت تركیه به عنوان وارث اصلی عثمانی داشت و به جنگ جهانی اول در آن سرزمین پایان داد. همچنین مرزهای جدید جمهوری تركیه را در مرده ریگ امپراتوری عثمانی مشخص كرد. با وجود این مهمترین فایده معاهده لوزان برای تركیه این بود كه به رویای تشكیل دولت كردستان در قلمرو عثمانی كه در متن قرارداد سور (۱۹۲۰) پیشبینی شده بود، پایان داد و بخش اصلی جغرافیای آن دولت روی كاغذ را به جغرافیای تركیه اضافه كرد. بخشهای دیگرش هم البته مانند گوشت قربانی بین ارمنستان و دولتهای تازهتاسیس عراق و سوریه كه محصول قرارداد سایكس پیكو بودند، تقسیم شده بود. لوزان سند تاسیس جمهوری تركیه و به رسمیت شناختن آن به عنوان یك كشور مستقل و دارای حاكمیت و مرزهای مشخص با یك ملت، یك زبان و یك مذهب است. آتاتورك این توافقنامه را دفع سوء قصدی خطرناك علیه ملت ترك خواند كه از قرنها پیش برای نابودی آن تدارك دیده شده و با عهدنامه سور كامل شده بود.
با وجود اینكه تمام هویت تركیه كنونی به معاهده لوزان گره خورده است، رجب طیب اردوغان، رییسجمهور تركیه، چندین بار امضاكنندگان معاهده لوزان را به خیانت متهم كرده است. او هر سال در سالگرد انعقاد معاهده لوزان از جوانان تركیه میخواهد آن را مطالعه كنند، چرا كه باید اشتباهات گذشته را بدانند. به اعتقاد او در سال ٢٠٢٠ نباید بر مبنای منطق ١٩٢٣ حركت كرد. اردوغان میگوید: «وقتی همهچیز در جهان عوض شده ما نمیتوانیم در موقعیتی كه آن زمان قرار گرفتیم، باقی بمانیم. مساحت تركیه (عثمانی) از دو میلیون متر مربع در سال ١٩١٤ در عرض ٩ سال تا معاهده لوزان به ٧٨٠ هزار كیلومتر مربع رسیده است. ما از سرزمینهای خود دفاع نكردیم. وضعیتی به اجبار ایجاد شد و آن را پذیرفتیم و در آن گرفتار شدیم. این ناعادلانه است و دیگر حاضر نیستیم به پذیرش آن ادامه دهیم. هدف كسانی كه كشورمان را گرفتار معاهده لوزان كردند، این بود كه تاریخ هزار ساله امپراتوری عثمانی و سلجوقیان به فراموشی سپرده شود.»
به نظر میرسد بزرگترین اقدام اردوغان برای مبارزه با معاهده لوزان و دفن میراث آتاتورك تغییر كاربری كلیسا و موزه ایاصوفیا و تبدیل دوباره آن به مسجد است. سلطان محمد فاتح پس از تصرف استانبول پایتخت امپراتوری بیزانس و مركز مسیحیت شرق (ارتدوكس) در سال ۱۴۵۳م، كلیسای ایاصوفیه را كه نماد پیوستگی دین و دولت مسیحیان شرق بود به مسجد تبدیل و خطبه خلافت را در آنجا قرائت كرد.
آتاتورك یك قرن پیش با تبدیل مسجد ایاصوفیا به موزه به غرب مسیحی اطمینان داد كه دولت جمهوری تركیه راه عثمانی، یعنی همان دشمن بزرگ اروپا را نخواهد رفت، اما اردوغان با تبدیل دوباره آن به مسجد و بیمحلی به اعتراض همگانی در غرب اعم از پاپ و پادشاه و پارلمان به آن دوران خاتمه داد. او امروز با برگزاری نخستین نماز جمعه در ایاصوفیا پس از یك قرن و درست در سالگرد معاهده لوزان به دنیا به صراحت پیام داد كه دوران جمهوری آتاتورك به پایان رسیده و دوران احیای خلافت آل عثمان به رهبری سلطان رجب طیب اردوغان آغاز شده است.
از نظر اردوغان پایان لوزان، به معنای تلاش برای بازگشت به مرزهای عثمانی و فراتر از آن مرزهای سلجوقیان در هزار سال پیش است. در این چند سال افزون بر ایاصوفیا، ملازگرد در شمال شرق تركیه هم به معبد اردوغان تبدیل شده است، همان جایی كه سلطان آلب ارسلان سلجوقی در ۴۶۳ق امپراتور بیزانس را شكست داد. احیای عثمانی برای اردوغان به مثابه توسعه قلمرو در غرب تركیه و احیای سلجوقی به مثابه اعلام حضور در شرق تركیه و پیوند دادن قلمرو فرزندان جوان ترك به میهن پدران آنان در جغرافیای توران كهن است.
سالها پیش كه اردوغان آرزوی تبدیل ایاصوفیا به مسجد را میكرد، بسیاری تحقق این خواسته را با وجود امریكا و روسیه و اروپا محال میدانستند، اما سلطان وعدهاش را عملی كرد و همزمان به اعتراض پاپ و پوتین و ترامپ اهمیتی نداد. حرفهای اردوغان و خطیبان او را باید جدی گرفت. او هرجا كه مجال یافته و قدرت داشته است حرفهایش را عملی كرده و به اعتراضهای مردم كشورش و جهانیان هرگز گوش نداده است. خطبه امروز را بشنوید كه ممكن است فردا بسیار دیر باشد.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید