جایگاه مردم در بازآفرینی مفهوم ایران بر اساس اندیشه فردوسی

1399/4/22 ۰۴:۳۰

ورود اعراب مسلمان و فروپاشی شاهنشاهی ساسانیان باعث گسست در نظام سیاسی و ساختار اجتماعی ایران شد، اما شکل‌گیری قیام‌های مذهبی و به‌قدرت‌رسیدن خاندان‌های محلی، تلاش عملی ایرانیان برای رهایی از این گسست بود. این تکاپو با به‌قدرت‌رسیدن ترکان در ایران وارد حوزه‌ی‌ فرهنگی شد و بزرگانی همچون فردوسی با پرداختن به تاریخ حماسی و ملی ایران، کوشیدند تا مفهوم ایران را بازآفرینی کنند.

علیرضا ملائی توانی، آوات ابراهیمی

چکیده:  ورود اعراب مسلمان و فروپاشی شاهنشاهی ساسانیان باعث گسست در نظام سیاسی و ساختار اجتماعی ایران شد، اما شکل‌گیری قیام‌های مذهبی و به‌قدرت‌رسیدن خاندان‌های محلی، تلاش عملی ایرانیان برای رهایی از این گسست بود. این تکاپو با به‌قدرت‌رسیدن ترکان در ایران وارد حوزه‌ی‌ فرهنگی شد و بزرگانی همچون فردوسی با پرداختن به تاریخ حماسی و ملی ایران، کوشیدند تا مفهوم ایران را بازآفرینی کنند. مردم مهم‌ترین مؤلفه‌ی اندیشه‌ی فردوسی در بازآفرینی مفهوم ایران است؛ از همین‌رو نسبت مردم ایران و اندیشه‌ی‌ ایران مسئله‌ی اصلی این پژوهش است که نگارندگان با روش تحلیل تاریخی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای می‌کوشند آن را واکاوی کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد پژوهشگران این حوزه به‌ویژه فردوسی‌پژوهان در فهم روایت‌های فردوسی درباره‌ی ایران، عمدتاً بر مؤلفه‌های قلمرو سرزمینی، نظام حکومتی، شاخصه‌های فرهنگی مانند زبان و دین و آیین تأکید داشته‌اند و از جایگاه مردم ایران، به‌ندرت سخن به میان آورده‌اند و بدین‌ترتیب یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تفکر فردوسی را نادیده گذاشته‌اند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد در نظام اندیشگانی فردوسی، صاحبان قدرت سیاسی و شاهنشاه ایران، مشروعیت خود را نه از آسمان بلکه از مردم ایران می‌گرفته‌اند؛ مردمی که اگر نبودند هیچ‌کدام از دیگر مؤلفه‌های شکل‌گیری مفهوم ایران، نمود عملی پیدا نمی‌کرد.

دریافت مقاله

منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی، دوره 10، شماره 37، پاییز سال 1397