1399/4/14 ۰۴:۳۰
در دوران 16ساله حكومت رضاخان، رعب و وحشت كم‌نظیری در عرصه سیاسی و اجتماعی كشور سایه افكند و دستاوردهای چند ده‌ساله مردم ایران كه در مشروطیتی هر چند كم‌فروغ، ولی امیدبخش متبلور شده بود، مورد تعدی قرار گرفت. رضاخان از همان آغاز كودتا با اعلامیه معروف «حكم می‌كنم» و اعلامیه‌های تهدیدآمیزش نشان داد دوران جدیدی در عرصه سیاسی و اجتماعی ایران در حال زایش است.
در دوران 16ساله حكومت رضاخان، رعب و وحشت كم‌نظیری در عرصه سیاسی و اجتماعی كشور سایه افكند و دستاوردهای چند ده‌ساله مردم ایران كه در مشروطیتی هر چند كم‌فروغ، ولی امیدبخش متبلور شده بود، مورد تعدی قرار گرفت. رضاخان از همان آغاز كودتا با اعلامیه معروف «حكم می‌كنم» و اعلامیه‌های تهدیدآمیزش نشان داد دوران جدیدی در عرصه سیاسی و اجتماعی ایران در حال زایش است. از زمستان 1300 همه رضاخان را رییس‌‌الوزرای منتظر می‌دانستند كه چشم به مقام سلطنت دارد. رضاخان در این مسیر از ابزارهای مختلفی بهره برد و در مواقعی كه كسی بنای مخالفت یا ایجاد بحران در مسیر قدرت‌گیری وی را داشت، از هر ابزاری برای شكست این مخالفت استفاده می‌كرد.
در این میان، به ویژه آزادیخواهان و شخصیت‌های سیاسی، ادبی و هنری كشور تحت تعقیب قرار گرفتند و به سرعت از عرصه سیاسی و اجتماعی كشور حذف شدند. یكی از این روش‌ها، تهدید و قتل مخالفان بود. از این‌رو، سیاست رضاشاه رعب، قتل و از میان برداشتن تمامی كسانی بود كه بر سر راه او قرار می‌گرفتند. برنامه قتل و نابودی مخالفان و منتقدان در همان سال‌های نخست شكل‌گیری كودتا آغاز شد و تا واپسین سال‌های حیات سیاسی وی ادامه یافت. رضاشاه برای تقویت پایه‌های سلطنت پهلوی و اقتدار خود، بسیاری از آزادیخواهان را كه برای حاكمیت حكومت قانون مبارزه می‌كردند، به شیوه‌های ناجوانمردانه‌ای به قتل می‌رساند. ترور، قتل در زندان، قتل در تبعید و اعدام مخالفان شیوه‌های مختلفی است كه حكومت وحشت و اختناق رضاخان، صدای منتقدان و مخالفان خود را خاموش می‌كرد.
ترور میرزاده عشقی شاعر و روزنامه‌نگار وطن‌پرست و آزادیخواه كه از ذوق و احساسات ادبی بالایی برخوردار بود و بی‌باكی فراوانی نشان داد یكی از مهم‌ترین این ترورها بود كه در ردیف اولین قتل‌های مهم سیاسی پس از كودتای 3 اسفند 1299 قرار داشت. این ترور در دوره نخست‌وزیری رضاخان و در تاریخ 12 تیرماه 1303به دست ماموران شهربانی صورت گرفت. عشقی در دورانی می‌زیست كه شرایط كشور پیوسته در تلاطم بود. در آن برهه زمانی درگیری‌های شدیدی میان رضاخان سردار سپه و نخست‌وزیر وقت و مخالفانش در مجلس شورای ملی بروز كرده بود و بسیاری از مردم پایتخت و شهرهای بزرگ هم كه از روند حاكم شدن قدرت استبدادی رضاخان نگران شده بودند، با مخالفان او همدلی نشان می‌دادند.
عشقی از مخالفان قرارداد ننگین وثوق‌الدوله (1919) با انگلیسی‌ها بود و به همین دلیل، مدتی زندانی شد. وی سپس در تهران، روزنامه «قرن بیستم» را كه حاوی مقالات و اشعار تند ضد هیات حاكمه بود، انتشار داد. عشقی در این روزنامه، كاریكاتورها، اشعار و مقالات تندی را مبنی بر هزل جمهوری و جمهوری‌خواهان اختصاص داد كه بلافاصله از طرف شهربانی، شماره‌های آن، جمع‌آوری و سانسور شد.
مهم‌ترین علت ترور عشقی به مخالفت وی با رضاخان به‌ویژه اعمال خودسرانه او در توقیف روزنامه‌ها باز می‌گشت. عشقی با بهره‌گیری از قدرت بیان، قلم و استعداد شاعری خود به مخالفت جدی با جمهوری‌خواهی رضاخانی برخاست. او اوضاع و شرایط كشور را مساعد پذیرش جمهوری نمی‌دانست و آن را غیرواقعی و خواسته بیگانگان (انگلستان) ذكر می‌كرد. عشقی تنها كسی بود كه در میان روشنفكران، با لحنی تند مخالفت خود را با رضاخان و جاه‌طلبی‌های وی ابراز می‌كرد. عشقی در شعری مبسوط، رضاخان را نوكر انگلستان خواند كه درصدد است با عنوان جمهوری‌خواهی و نظایر آن، در پس پرده، طرح‌های انگلستان را در ایران به مرحله اجرا درآورد. مهم‌ترین حمله و انتقاد او به رضاخان و متهم كردن او به وابستگی به انگلیس و آلت فعل آن كشور بودن در شعری با عنوان «جمهوری سوار» متبلور شد كه در جریان جمهوری‌خواهی رضاخان به صورت شعری نمادین در روزنامه قرن بیستم به چاپ رسید.
او با چاپ كاریكاتوری در روزنامه قرن بیستم، با هدف نكوهش رضاخان و برنامه‌هایش، جنجال بزرگی به پا كرد. این اقدام عشقی آنچنان تاثیری داشت كه رضاخان تاب تحمل از كف داد و در سال 1303 در حالی كه تنها 31 سال داشت، به دست عوامل رضاخان در منزل خود ترور شد. ترور میرزاده عشقی یكی از تراژیك‌ترین مرگ‌ها در یك سده اخیر ایران بوده است.
پس از قتل او، تقریبا همه سكوت كردند و جز چند چهره انگشت‌شمار مثل مدرس، مصدق و بهار، كسی خطری را كه عشقی در انتهای مسیر می‌دید، فریاد نزد. صدای او یكی از بلندترین و موثرترین صداها و زبانش نیز بسیار گزنده و گیرا بود و از این‌رو قربانی احیای استبداد شد.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید