فرهنگ خرد در شاهنامه

1393/6/4 ۱۳:۴۴

شاهنامه اثری شگفتی انگیز و دقیق است؛ مجموعه ای است فراهم آمده از داستان های مستقل که در عین حال به پیوندهای موضوعی آراسته شده و در بستری شبه تاریخی شکل گرفته است.

شاهنامه اثری شگفتی انگیز و دقیق است؛ مجموعه ای است فراهم آمده از داستان های مستقل که در عین حال به پیوندهای موضوعی آراسته شده و در بستری شبه تاریخی شکل گرفته است.

فردوسی، حکیم همه آگاه، با ژرف بینی کم مانند خود گوهرهای یگانه را به رشته کشیده و کتابش را جلوه گاه ارجمند هویت ایرانی ساخته است. این جذابیت هاست که ارزشهای آرمانی و ویژگی های معنایی اثر سترگ او را در طول هزارسال از هرگونه گزند و تباهی نگاهبانی کرده است. هنوز هم با نگرش های ژرف در هزارتوی این مجموعۀ ارزشمند می توان لایه های ناشناخته ای از افسانه های آغازین و حماسه های پسین یافت که البته در بادی امر ممکن است به نظر نیاید اما با بررسی های تطبیقی و مقایسه ای قابل دریافت است.

از جملۀ پربسامدترین این اصطلاح ها در شاهنامه «خرد» است که بیانگر گسترده ترین مفهوم ها، معیار نیکی و بدی و بن مایۀ شخصیت انسانی است.

البته عصر فردوسی نیز دورۀ خردگرایی است؛ بدین معنی که دو جامعۀ نامتجانس از جهات فرهنگی و اجتماعی، پس از چند قرن برخوردهای سختگیرانۀ رقابت آمیز احساس می کنند برای تعامل با یکدیگر نیازمند محورهای منطقی و استواری هستند که بتواند آنها را از همۀ ظرفیت های موجود فکری و فیزیکی در جهت سامان بخشیدن به جامعۀ جدید اسلامی بهره مند سازد؛ از این رو گرایش های منطقی بر کانون های قدرت حاکم شده و مفهوم حیات بخشی خرد در شکل دادن به جامعه و نگاهبانی از پایه های آن مورد توجه قرار گیرد.

در پژوهش پیش رو، نگاشتۀ بهروز طالبی و دکتر محمدرضا راشد محصل خرد و برخی مفاهیم آن در شاهنامه با ذکر ابیاتی بیان شده است.

در بخشی از مقدمۀ این کتاب آمده است: «در متون کهن خرد دارای گونه های مختلف و بخشیدۀ اهورامزدا است، اما خویشکاری و وظیفۀ هریک خاص و با آفریدگان مشخص در پیوند است. فردوسی گرچه این همۀ این انواع را زیر عنوان خرد معرفی می کند، اما مفهوم های متعددی که برای این دادۀ خدایی به کار می گیرد، نمایانگر شناخت کامل وی از این گونه های خاص و معرفت بر خویشکاری آنهاست. همین ژرف بینی و دقت است که او را در میان کوشندگان ادب فارسی، پاسداران زبان و شناسندگان قابلیتهای آن ممتاز کرده است.»

فهرست مطالب و مندرجات این کتاب به این شرح است:

پیش گفتار

یادآوریها

کوتاه نشانه ها

فرهنگ خرد در شاهنامه

گزیده منابع و مآخذ

طالبی: بهروز، راشد محصل: محمدرضا، فرهنگ خرد در شاهنامه، مشهد، آهنگ قلم با همکاری ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، 130 صفحه، 1393.

میراث مکتوب