1393/5/6 ۱۱:۳۷
اسلام دیدگاهی چند لایه‌ای و چند مؤلفه‌ای نسبت به «پدیده عید در جامعه» دارد. پاره‌ای از مؤلفه‌های این دیدگاه با آنچه میان اقوام بشری جاری است، همخوانی دارد و پاره ای نیز مؤلفه‌های اختصاصی دین در باره عید است. این دیدگاه را در دو بخش ارائه می‌کنیم، بخش موضع دین در قبال اعیاد موجود در میان اقوام بشری و بخش ایجاد عید دینی.
موضع دین در قبال اعیاد موجود در اقوام بشری
اسلام به صورت کلی با هر سنت قومی که اساس آن بر معصیت یا امر خرافه‌ای بنا نشده مخالفتی ندارد. طبعاً اگر یک سنت افزون بر مبتنی نبودن بر معصیت، واجد کارکردهای مثبتی (همچون انسجام بخشی به جامعه) نیز باشد، مقبولیت و تأیید اسلام را نیز به خود جلب خواهد نمود. این تأیید در صورت برخوردار بودن سنت از منطق فکری درست و معقول مضاعف خواهد بود. در نامه امام علی(ع) به مالک اشتر می‌خوانیم: «ولا تنقض سنه صالحه عمل بها صدور هذه الأمه واجتمعت بها الألفه وصلحت علیها الرعیه»
سنت صالحی که سینه‌های این امت (مقصود امت مصر است که در آن روزگار جدیدالعهد نسبت به اسلام بودند) بدان عمل کرده است و الفت میان‌شان به وسیله آن تحقق یافته و حال رعیت بر اساس آن سامان گرفته است، نقض نکن.
با توجه به اینکه مردم مصر در آن روزگار جدیدالعهد نسبت به اسلام بودند، به دست می‌آید مقصود امام از سنت صالح، سنت‌های ساخته و ارائه شده توسط اسلام نبوده است؛ بلکه سنت‌هایی بوده که در مردم مصر از قبل وجود داشته است. از اینجا می‌توان فهمید، اولاً: اسلام می‌پذیرد که سنت‌های قومی گاه دارای کارکردهای مهمی در جامعه هستند. در این کلام سه کارکرد را امام برای این سنت‌ها بر می‌شمرد: یکی: ریشه داشتن در درون افراد (صدور) جامعه، دوم: عامل الفت و انسجام اجتماعی و سومی: به سامان در آوردن وضعیتی در جامعه در زمینه‌ای خاص. ثانیاً: اسلام این سنت‌ها را صالح می‌خواند و این قوی‌ترین مهر تأیید زدن به سنت‌های قومی دارای کارکردهای مفید است. ثالثاً: دستور به نقض نکردن این سنت‌ها؛ به این معنا که حکم شرعی در قبال این سنت‌ها نقض نکردن آن‌هاست.
بر این اساس می‌توان موضع دین را نسبت به اعیاد ملی به دست آورد. آن دسته از اعیاد موجود در نزد اقوام بشری که واجد «استانداردهای لازم جلب موافقت دین» می‌باشند، محکوم به صحت و مقبولیت دینی هستند.
برای درک درست تر موضع دین در قبال این دسته از اعیاد باید افزود اسلام دو وضعیت را در قبال آنها در پیش گرفته است: یکی تأیید مؤلفه‌های نهفته در اعیاد ملی و دیگری افزودن عناصری به آنها.
در میان مؤلفه‌های نهفته در اعیاد ملی که مورد تأیید اسلام است، دو مؤلفه برجستگی می‌نماید:
الف. برانگیختگی مثبت عمومی: در هر عید، مجموعه یک یا چند ملت واجد حالت «برانگیختگی مثبت اجتماعی همزمان» می‌گردند. این برانگیختگی به بروز انسجام، همگرایی و رویکرد به آداب مشترک در آنان منتهی می‌گردد و این حالات به نوبه خود، تقویت هویت را در آنان موجب می‌شوند. در ادبیات و آداب دینی وارد شده نسبت به اعیاد مورد پذیرش توسط دین (فی المثل نوروز) می‌توان به وضوح انسجام‌گرایی، جمع‌گرایی، آداب‌گرایی و هویت‌خواهی را مشاهده نمود.
ب. شادمانی عمومی: شادمانی، خصلتی اصیل، طبیعی و ضروری برای انسان است و وجود آن، شاخصه سلامتی و طبیعی بودن فرد و جامعه است. فقدان آن موجب خروج مسیر زندگی از حالت طبیعی است و وجود آن، بستری برای پذیرش و رغبت در آدمی است.
اسلام که حیات معنوی را با سازوکار فطریات آدمی پی می‌گیرد، بر شادمانی انسان و شادمان سازی او تأکید و تمرکز کرده است.
در میان بشر عید به شادمانی گره خورده است. این پیوند چنان عمیق است که از شادمانی، حالتی اجتماعی بر ساخته است. اسلام بر اساس «نگاه فرصت خواهانه خود در جهت شادمان‌سازی انسان» از فرصت عید و خاستگاه بودن طبیعی آن برای شادمانی عمومی و اجتماعی بهره برده است. دستور اسلام در پاره‌ای از اعیاد به پوشیدن لباس نو و دید و بازدید (که رابطه‌ای تنگاتنگ با شادمانی دارد) گواهی است بر این مدعا.
افزودن عناصر جدید
الف. افزودن شعائر دینی به شعائر ملی: اسلام به دنبال دوشادوش ساختن ارتباطات انسجام بخش و فرحبخش ملی، قومی و عمومی در عید با معنویات و ارتباط با خداوند است. از این رو کوششی آشکار را در تثبیت و تحکیم نمادهای دینی در کنار نمادهای خودساخته و خودجوش مردمی در پیش گرفته است.
ب. تزریق معنویت به کالبد عید: اسلام مثلثی را با سه زاویه پی گرفته است که در یک رأس آن عید و ویژگی آن قرار دارد و در رأس دیگر آن انسجام عمومی و هویت اجتماعی جای می‌گیرد و زاویه سوم آن را معنویت و ارتباط با خداوند در بر می‌گیرد. به بیان دیگر، اسلام هدف القای معنویت‌گرایی و دینداری به عید با حفظ همه هویت و شادمانی آن را دنبال می‌کند.
به بیان دیگر، اسلام افزون بر تأیید کارکردهای عمومی عید (که تقویت کننده عاطفه، محبت، شادمانی و انسجام اجتماعی است) کوشیده است تا عیدها نقش دوری گزینی از گناه و پاکی دل و روح را هم برعهده گیرند.
به تعبیر دیگر، اسلام بر اساس قواعد کلی خود، عیدهای ملی را به رسمیت شناخته و کوشش کرده‌است در عین حال جهت‌های ویژه دینی به آنها بدهد.
ایجاد عید دینی
اسلام در کنار تلاش برای تزریق معنویت دینی به پاره‌ای از اعیاد ملی کوشیده تا عیدهای ویژه‌ای را هم تعریف کند. این عیدها طبعاً در ابتدا دینی هستند و سپس رنگی اجتماعی و هویتی مردمی به خود می‌گیرند.
بر این اساس اسلام در زمینه عید، دو فعالیت را به انجام رسانده است: یکی عیدپذیری و دیگری عیدسازی. در اولی معنویت را بر بال کارکردهای اجتماعی عید می‌گذارد و در دومی کارکردهای اجتماعی را بر بال معنویت می‌نهد.
عید فطر و ویژگی‌های آن
ازجمله عیدهای ویژه‌ای که اسلام ارائه کرده، عید فطر است. براساس منطق دینی لازم است در عید فطر همه مؤلفه‌هایی که در عیدهای معمولی و ملی همچون شادمانی و انسجام‌یابی اجتماعی و... جاری است، فراهم آید با رویکردی ویژه و آن ایجاد انسجامی اسلامی و شادمانی بشدت برخاسته از پایگاه دین و با رنگی دینی. افزون بر آن، عید فطر برخوردار از جنبه‌های معنوی و کارکردهای معنویت‌ساز بشدت قوی و غنی برخوردار است. این همه، فلسفه وجودی عید فطر را تشکیل می‌دهد.
برای درک کارکردهای معنویت ساز ماه رمضان توضیحی را ارائه می‌کنیم: از دیدگاه اسلام، رمضان پربرکت‌ترین ماه است. این ماه بهترین شب را در درون خودجای داده و ارتباط ویژه‌ای با قرآن و نزول رحمت بر بندگان دارد. فرصت‌هایی برای بشریت در این ماه تعبیه شده که استثنایی است. طبیعتاً عیدی هم که با این ماه ارتباط پیدا می‌کند، ویژه خواهد بود. انسان در این عید، تمتع و بهره‌گیری خود را از رحمت‌های بی پایان الهی به جشن می‌گذارد و تحولات فکری و روحی که در این ماه پیدا کرده را به صورتی دسته‌جمعی جشن می‌گیرد. بر این اساس عید فطر دقیقاً در جهت برجسته‌سازی و اجتماعی‌سازی کارکردهای ماه رمضان است. گویی اگر عید فطر نباشد، کارکردهای ماه رمضان به صحنه اجتماع به صورت کامل نمی‌آید. به تعبیر دیگر، عید فطر پلی است که از روی آن برکات ماه رمضان عبور کرده و به درون اجتماع ورود و نفوذ می‌یابد و لباس اجتماعی بر تن می‌پوشد.
روزنامه ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید