1393/4/30 ۱۰:۴۵
ماه مبارک رمضان، ماهی است که عبد کلام ربّش را بازگو می‌کند؛ یعنی ماه تلاوت «قرآن» است و ماهی است که عبد با ربّ خود سخن می‌گوید که از آن به «دعا» تعبیر می‌کنیم. دعا هم دو نوع مأثور و غیرمأثور دارد كه دارای آداب و شرایطی است. عواملی هستند که بر روی دعا اثر می‌گذارند؛ یعنی هر چند كه دعا خودش کاربرد دارد، ولی عواملی هستند که در سه رابطه بر روی دعا اثر می‌گذارند؛ اوّل تشدید مقتضی، دوم به فعلیت رساندن مقتضی، سوم تسریع در اجابت. اموری که در این سه رابطه بر روی دعا اثر می‌گذارد، یک بخش از آنها «اعمال» هستند، یك دسته «زمانها» هستند و یك دسته هم «حالات» هستند.
یکی از زمانهایی که در این سه رابطه بر روی دعا اثر می‌گذارد، ماه مبارک رمضان است. در روایات بسیار این معنا را داریم که این زمان بر دعا مؤثّر است؛ مثلاً در روایتی از پیغمبر اکرم(ص) آمده است كه: «ذكرُ الله فی رمضان مغفُورٌ لهُ و سائلُ الله فیه لایخیب: به‌یادآورندة خدا در این ماه آمرزیده است و سؤال كننده در این ماه، محروم نمی‌شود.»
در روایت دیگری آمده است که فرمودند: «خداوند در هر شب از ماه مبارک رمضان سه مرتبه می‌فرماید: هل من سائل فأعطیهُ سُؤله؟ هل من تائب فأتُوب علیه؟ هل من مُستغفر فأغفر له: آیا خواهنده‌ای هست تا خواسته‌اش را عطا کنم؟ آیا کسی هست که توبه کند، تا توبه او را بپذیرم؟ آیا کسی هست که از من آمرزش بطلبد، تا او را بیامرزم؟»
در روایات متعدد داریم که از ناحیه خداوند تمام درهای سماوی باز است و دربانی ندارد: «أتاکُم رمضانُ شهرٌ مُبارک، فرض الله علیکم صیامهُ تُفتحُ فیه أبواب السّماء: ماه رمضان به سوی شما آمده است؛ ماهی پر بركت است كه خداوند روزه آن را بر شما واجب گردانیده و درهای آسمان در آن باز شده است.
شب تقدیر
ماه مبارک رمضان ماهی است که خودش بر روی دعای عبد اثر می‌گذارد و در این ماه هم، شبهای قدر وجود دارد كه در آنها به‌طور خاص و ویژه این تاثیرگذاری تشدید می‌شود؛ به این معنا كه اثر گذاری آنها بر روی دعا خیلی زیاد است؛ به نحوی که هیچ‌یک از زمانهای سال، این اثر را بر روی «اجابت دعا» ندارد. از مجموعه روایات درباره شب قدر به دست می‌آید كه شبهای قدر، شبهایی هستند که در آن ارزاق و عمرها و سایر امور خیر و شرّ سال آینده تقدیر می‌شود. شبی است كه در هر سال، قرآن بر قلب مقدس ولی‌الله‌الأعظم نازل می‌شود. شبی است که عبادت در آن، بهتر از عبادت هزار ماه است. شبی است که فرشتگان نازل شده و پراكنده می‌شوند؛ به مجالس مؤمنان می‌روند و بر آنها سلام می‌کنند؛ یعنی به آنها و دعاهایشان تا طلوع فجر ایمنی می‌بخشند.
شبی است که در آسمانها به روی همه باز است. هر سجده در این شب درختی در بهشت برای سجده کننده غرس می كند. شبی است که هر رکعت نماز در آن، موجب می‌شود خانه‌ای در بهشت برای نمازگزار ایجاد شود. به ازای هر آیه‌ای که تلاوت می‌شود، تاجی از تاجهای بهشتی به قاری داده می‌شود. شبی است که هر تسبیح برای گوینده‌اش پرنده‌ای در بهشت می‌شود. شبی است که هر چه در آن برای سال آینده تقدیر شود، تبدیل نمی‌شود مگر به مشیت حق تعالی. شبی است که دعای احدی در آن شب رد نمی‌شود. ما نگران سال آینده‌مان هستیم و در این لیالی قدر، می‌خواهیم از خدا تقاضا كنیم كه سال آینده‌مان، چه از نظر معنوی چه از نظر مادی، برای ما سال خوبی باشد.
بر اساس روایات، هر سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم، از لیالی قدر است. به حسب روایات، شب نوزدهم شبی است که در آن امور سال آینده تقدیر می‌شود؛ تقدیر یعنی اندازه‌گیری کردن؛ به این معنا كه در این شب برای هر موجودی، تمام امورشان بررسی می‌شود. درباره شب بیست و یکم در روایات دو تعبیر آمده است؛ امام صادق(ع) فرمودند: «در شب نوزدهم، همه امور تقدیر می‌شود. و شب بیست و یکم ترسیم می‌شود.» در بعضی از روایات آمده در این شب تقدیرها ثبت و ضبط می‌شود. فرشتگان و كارگزاران عالم در شب نوزدهم همه امور را بررسی می‌کنند و در شب بیست و یکم ثبت و ضبط می‌کنند و همه تقدیرات ثبت شده، در شب بیست و سوم امضا می‌شود. تعبیر بعضی از روایات نسبت به شب بیست و سوم «الإمضاء» است، یعنی این امور تقدیر شده، توشیح می‌شود و به امضای ولی‌الله‌الأعظم می‌رسد.
دعا، مدعوّ و داعی
دعا صدا زدن است و وقتی كه عبد ربّش را صدا می‌زند، از او درخواست و تقاضایی دارد. لذا در اینجا ما می‌بینیم كه سه چیز وجود دارد: یكی «داعی»؛ یعنی كسی كه دعا می‌كند. دوم «دعا»؛ یعنی همان چیزی كه عبد تقاضا می‌كند. سوم «مدعوّ» كه همان خداست. در هر دعا یی درخواست‌كننده‌ای و درخواستی و درخواست‌شونده‌ای است.
با توجه به روایاتی كه می‌فرمایند شب نوزدهم شب بررسی است، ما هم باید وضعیت خودمان را بررسی كنیم. فرض كنید كسی كه می‌خواهد از دیگری تقاضایی كند، تقاضاشونده در ابتدای كار، پیش از آنكه حاجت او را برآورد، چه می‌كند؟ اول سوابق درخواست‌كننده را بررسی می‌كند و امور او را به خوبی مطالعه می‌كند كه چه سوابقی داشته است. در امور استخدامی، این مطلب خیلی روشن است كه پیش از استخدام، اول به سوابق فرد رسیدگی می‌كنند. لذا آدم پیش از آنكه درخواستی كند، باید بداند كه وضعیت او بررسی می‌شود. سوابق بنده و شما را پیش می‌كشند و همه‌اش را بررسی می‌كنند.
آیا ما خودمان می‌توانیم بررسی كنیم كه سال گذشته چه كار كرده‌ایم؟ هركس پیش خودش، منصفانه بگوید كه سال گذشته چه كار كرده است؟چه كار كرده‌ای كه الان از او چیزی می‌خواهی؟ در گذشته رابطه‌ات با آن كسی كه می‌خواهی از او تقاضا كنی، چگونه بوده است؟ آیا می‌توانید جواب بدهید؟ آیا جوابی دارید؟
این را هم بدان كه طرف مقابلت كه امورت را بررسی می‌كند كیست. او همانی است كه «لا یغادرُ صغیرهً و لا كبیرهً إلاّ أحصاها: هیچ كوچك و بزرگی نیست، مگر آنكه به آن رسیدگی می‌كند و به شمارش می‌آورد.» ما آنقدر خطا كرده‌ایم كه چه بسا فراموش كرده و غفلت كرده باشیم؛ اما خدا غفلت نكرده است. در آنجا غفلت راه ندارد. همه چیز نزد او ثبت و ضبط است. ما با این وضع روبرو هستیم. اول باید خود و وضعمان را بررسی كنیم، بعد دعا كنیم.
حال من چه كنم؟ با سوابقی كه داشته‌ام، رو ندارم چیزی از او بخواهم یا تقاضایی كنم. زبانم بسته می‌شود و هیچ چیزی نمی‌توانم بگویم. باید بنشینیم و فكر كنیم كه چه باید بكنیم.حال كه رو نداریم، پس چرا اینجا آمده‌ایم و جمع شده‌ایم؟ بحث در این است كه چه چیز می‌تواند زبان ما را به دعا باز كند؟ من به دو عامل اشاره می‌كنم: یكی عامل «زمان» است؛ یعنی وقتی می‌نشینم و با خود فكر می‌كنم كه امشب با چه رویی به در خانه خدا بروم، می‌بینم خود او به من گفته است كه اگر در این موقعیت بیایی، تو را رد نمی‌كنم. دلیل را از خودش می‌گیرم. در روایات آمده كه در ماه رمضان و لیالی قدر، خدا كسی را رد نمی‌كند.
عامل دیگر «حالت داعی» است؛ یعنی حالت كسی كه می‌خواهد از خدا درخواست كند. در روایتی از امام صادق(ص) آمده است: «اللّهُمّ إنّی أسألُك مسأله المسكین المُستكین: خدایا من از تو مانند یك فقیر بیچاره درخواست می‌كنم.» خدایا زمین‌گیر شده‌ام، درمانده‌ام، دیگر راه به جایی ندارم، من با این حال آمده‌ام. دیگر هیچ پناه و پناهگاهی جز تو ندارم كه مشكلاتم را حل كند.
در قرآن آمده است: «اُدعُوا ربّكم تضرُّعاً و خُفیه» پروردگارت را بخوان، دعا كن، اما با چه حالتی؟ با حالت تضرّع و زاری؛ بعد هم می گوید «خُفیه» یعنی نهانی. خدا می داند كه در دل تو چه خبر است. رو به پایین است یا نه؟ شرمنده هستی یا نه؟ آن خواری و خاكساری در قلب تو هست یا نه؟ علی(ع) فرمود: «نعم عونُ الدُّعاء الخُشُوع: حالت خشوع برای دعا، نیكو یاوری است.»
در لیالی قدر باید با این حالت به در خانه خدا برویم؛ یعنی باید سربه‌زیر باشیم. خدایا، درمانده‌ایم، سال گذشته به هر وسیله‌ای كه به ذهنمان می‌رسید برای رفع مشكلاتمان متوسل شدیم، اما نتوانستیم، هر چه تدبیر كردیم كاری از پیش نبردیم، حالا جمع شده‌ایم و به سراغ تو آمدیم كه كلید گشایش تمام گرفتاریها به دست قدرت توست. خدا به ما وعده كرده كه بیا، من جوابت را می‌دهم. خدا امشب می‌گوید: «هل من سائل: آیا کسی هست كه از من بخواهد، تا به او بدهم؟» خودش اجازه داده است كه بیاییم و با خواری و خاكساری از او درخواست كنیم. بد كرده‌ای؟ بیا و توبه كن! «هل من تائب فأتوب علیه»؛ من توبه‌ات را قبول می‌كنم. «هل من مُستغفر: آیا كسی هست كه بیاید از من پوزش بطلبد تا من او را بیامرزم؟»
عامل دیگری هم داریم كه در آن شُبهه‌ای نیست و آن این است كه خود خدا گفته حالا كه سابقه‌ات خراب است و رویت نمی‌شود پیش من بیایی، حالا كه شرمنده هستی، بیا كاری بكن «و ابتغُوا إلیه الوسیله»؛ آن كسی را كه پیش من آبرو دارد، همراه خودت بیاور. بهترین وسیله برای پیش خدا رفتن، علی(ع) است.
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید