نیم نگاهی به روزه در ادیان الهی / زمان رضاخانی

1393/4/23 ۱۱:۱۰

روزه در دین یهود برای ندامت از گناهان و یادبود فاجعه های تاریخی، در دین مسیح برای ندامت و تطهیر، و در دین اسلام برای نیل به پرهیزکاری، در زمان ها و شکل های متفاوت به جا آورده می شود.

 روزه در دین یهود برای ندامت از گناهان و یادبود فاجعه های تاریخی، در دین مسیح برای ندامت و تطهیر، و در دین اسلام برای نیل به پرهیزکاری، در زمان ها و شکل های متفاوت به جا آورده می شود.

1 - روزه در ادیان غیرابراهیمی

گروهی از رفتارها و آیین های موجود در ادیان توحیدی، ریشه در سنت های باستانی دارند و پیامبران الهی، در واقع، با تغییرنیت عمل و انطباق آنها با توحید و معاد، آن سنت های باستانی را اصلاح و سپس تایید کرده اند. سنت روزه داری، یکی از این رفتارهاست. در آیین های چندخدایی یونان باستان، از جمله در فرقه پیروان «اسکلی پیوس»(خدای درمان و پزشکی)، تصور بر این بود که خدایان، آموزش های ربانی و فرابشری را در رویا به انسان ها یاد می دهند، اما این آموزش تنها در صورتی داده می شود که پذیرنده روزه دار باشد.

در کشور پرو، باور بومیان کهن بر این بود که وقتی فردی نزد کاهنان اعتراف به گناه می کند، روزه می تواند ابزاری مناسب برای استغفار باشد. جادوگران در قبیله های تانگوس در سیبری از روزه داری و پرهیز غذایی به عنوان روشی برای کشف و شهود در عالم رویا استفاده می کنند. در هندوستان، روحانیان هندو به خاطر روزه های پی در پی به دلایل مختلف، مورد تحسین مردم هستند.

احتمالا آیین زرتشتی یکی از اندک مذاهب جهان است که در آن نه تنها روزه واجب وجود ندارد، بلکه این دین پیروان خود را از روزه گرفتن برحذر داشته است.

2- روزه در ادیان ابراهیمی

2 - 1 - یهودیان

در آیین یهود، روزه دو کارکرد عمده دارد: الف - ندامت و کفاره گناهان، ب - یادبود فاجعه های تاریخی و مذهبی

در واقع، دو روزه اصلی در سال هم به همین دو مناسبت است. روزه ˈیوم کیپورˈ (Yom Kippur = روز ندامت)، با هدف پشیمانی از گناهان و پرداخت کفاره آن در سال گذشته گرفته می شود. این مناسبت، معمولا با یکی از روزهای اواخر شهریور تا اواخر مهرماه، مصادف است.

دیگر روزه مهم سال نزد یهودیان، روزه «تیشه به آو» (Tisha bˈAv = نهم آو {نام یکی از ماه ها}) است. این روزه، به یاد تخریب پرستشگاه های قوم یهود و اخراج آنان از سرزمین باستانی شان توسط پادشاه بابل گرفته می شود. «تیشه به آو» در تقویم خورشیدی با یکی از روزهای اواخر تیر تا اواخر مردادماه مصادف است.

آیین های این دو روزه، بیش از 24 ساعت طول می کشد. در واقع، روزه دار باید لحظاتی پیش از غروب خورشید روزه اش را آغاز کند و آن را تا لحظاتی پس از غروب خورشید فردا، زمانی که دست کم 3 ستاره در آسمان پیدا شود، ادامه دهد. آیین های روزه نیز پرهیز از خوردن، آشامیدن، مسواک زدن، شانه زدن و حمام کردن را شامل می شود.

بقیه روزه های یهودی، کوتاه ترند و از پگاه آغاز می شوند و تا غروب خورشید ادامه می یابند. همچنین، آیین های روزه داری در روزه های فرعی، تنها شامل پرهیز از خوردن و آشامیدن است. این روزه ها که در برخی منابع 25 روز قید شده اند، چنانکه گفته شد، اکثرا یادبود فاجعه های تاریخی قوم یهود هستند. روز درگذشت حضرت موسی (ع)، روز درگذشت سموئل، روزی که در آن چشمه آبی که یهودیان را در بیابان دنبال می کرد ناپدید شد، روزی که بخت النصر پس از کشتن فرزندان صدقیه (Zedekiah = پادشاه سرزمین یهودیه) او را کور کرد، روزی که اجازه ندادند یهودیان از مصر به فلسطین مهاجرت کنند، و... از جمله این مناسبت ها هستند.

البته یهودیانی که اصولگرا نیستند، مدل های متفاوتی از روزه را می گیرند؛ مثلا پرهیز از غذا، اما جواز نوشیدن آب و حمام کردن، از آن جمله است. یهودیانی که اصولگرا نیستند، همچنین ممکن است برخی روزه ها در تقویم سالانه را اصلا به جا نیاورند.

2 - 2 - مسیحیان

روزه در آیین مسیحی، در اصل، دو کارکرد دارد : ندامت و تطهیر (انجیل متی، 6:16؛ انجیل مرقس، 9:29). با این حال، آیین روزه داری نیز مانند دیگر آیین های مسیحی در مذاهب مختلف دچار تشتت و چندگانگی شده است. در دو قرن نخست میلادی، کلیسا روزه داری را آیینی اختیاری معرفی می کرد که برای آمادگی به منظور دریافت نان عشای ربانی، مراسم غسل تعمید، و انتصاب کشیشان انجام می شد. بعدها همین روزه ها اجباری شدند و موارد دیگری نیز بدان افزوده شد. در قرن ششم، روزه موسوم به Lenten که در اصل 40 ساعت بود، به 40 روز و هر روز یک وعده غذا تغییر یافت. روزه 40 ساعته و بعدها 40 روزه بر اساس این باور کلیسایی به جا آورده می شد که حضرت عیسی پس از کشیده شدن به صلیب، 40 ساعت در قبر ماند و بعد به معراج رفت .

پس از دوره اصلاحات، آیین های روزه داری نیز در مسیحیت دستخوش دگرگونی های فراوان شد. اکنون برخی مذاهب مسیحی، قانون خاصی برای روزه ندارند. بسیاری مذاهب هم پرهیز گزینشی برخی خوراک ها را به جای پرهیز کلی از خوردن و آشامیدن، سفارش می کنند. در مذهب رومن کاتولیک، هم روزه گزینشی وجود دارد (مانند مراسم عشای ربانی) و هم روزه کامل. نخستین روز ماه پرهیز (Ash Wednesday) و جمعه مقدس (Good Friday = جمعه پیش از عید پاک)، روزهای اصلی روزه داری در مذهب کاتولیک است . در ایالات متحده آمریکا، پیروان کلیسای اپیسکوپال و پیروان کلیسای لوتران که پروتستان هستند و نیز مسیحیان ارتودکس روزه می گیرند.

2 - 3 - مسلمانان

در برخی منابع تاریخی آمده است که سنت روزه داری در دوره جاهلی و در میان اقوام بت پرست عرب و سامی، از طلوع تا غروب ماه انجام می شد و هدف از آن، ستایش ˈخدای ماهˈ بود.

اما اسلام روزه داری را نه برای یادبود رخدادهای گذشته توصیه می کند و نه رنجی می داند برای ابراز ندامت و نه آیینی برای انجام مراسم دیگر. بلکه قرآن، درباره هدف روزه داری صراحت دارد و این آیین را روشی برای تمرین پرهیزگاری و رسیدن به تقوا بر می شمرد: «ای کسانی که ایمان آورده‏اید! روزه بر شما نوشته شده، همان‏گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد; تا پرهیزکار شوید» (بقره – 183)

شاید به همین دلیل است که بزرگان دین اسلام، توصیه کرده اند که دست و چشم و گوش و زبان روزه دار هم باید روزه باشد؛ چرا که انسان تنها با گرسنگی و بدون ایجاد تحول در گفتار و رفتار، نمی تواند به پرهیزگاری نزدیک شود.

مسلمانان یک ماه قمری از سال (ماه رمضان) را روزه می گیرند و از پگاه تا شامگاه، از خوردن و آشامیدن می پرهیزند. پیروان دین اسلام، انجام فرایض ماه رمضان را نماد اطاعت از دستور خداوند و همدردی با نیازمندان نیز می دانند.

شب قدر، یعنی شبی که قرآن بر پیامبر نازل شد نیز در ماه رمضان واقع است و همین امر بر کرامت این ماه می افزاید. مسلمانان با گذر زمان، سنت هایی چون مهمانی دادن و جمع شدن بر سر سفره های گسترده ی افطار، انجام بازی های خاص و پختن خوراک های ویژه را به آیین های رمضان افزوده اند. در برخی سرزمین های اسلامی، از جمله در مصر، سنت روشن کردن فانوس های رنگی و آویختن آنها بر سردر خانه ها و فروشگاه ها، رایج است. گفته می شود سنت فانوس، از دوران حکومت فاطمیون که شیعه بودند آغاز شد و به بسیاری از کشورهای دیگر نیز نفوذ کرد.

نکته جالب درباره سنت روزه داری در اسلام این است که اگرچه دین اسلام یکی از اندک ادیان جهان است که قوانین یکسان و مشخصی برای روزه های واجب دارد، اما در قرآن تاکید شده است که خدا برای مومنان سختی نمی خواهد (2:185) و بارها از زبان خداوند تاکید شده است که ˈما هیچ کس را بیش از توانش تکلیف نمی کنیمˈ (لانکلف نفسا الا وسعها). بر همین اساس، کودکان، سالخوردگان، افراد بیمار، زنان باردار و مسافران با شرایط مشخص از انجام فریضه های ماه رمضان مستثنی شده اند.

منابع:

قرآن کریم

Fasting. Microsoft® Student 2009 [DVD]. Redmond, WA: Microsoft Corporation

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/202347/fasting

http://www.howtofast.net/spiritual/judaism.html

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/6033-fasting-and-fast-days

http://www.irna.com/fa/News/81219964/آسیا- و -اقیانوسیه/رمضان- از مالزی - تا کیش.

خبرگزاری ایرنا