«اگر» بهترین واژه بی‌بند و بار تاریخ / سیدجواد میرهاشمی

1396/5/28 ۱۰:۲۶

روایت اول: وقتی صحبت از محمد مصدق و ایرج افشار پیش آمد ناصر تکمیل‌همایون تقدیم‌نامه کتاب «خاطرات و تأملات مصدق» را نشانم داد که بر آن افشار نوشته بود: «برای تکمیل‌همایون که مصدق را بهتر بشناسد.»

داغ ننگ 28 مرداد

یادداشت منتشر نشده‌ای از ایرج افشار

روایت اول: وقتی صحبت از محمد مصدق و ایرج افشار پیش آمد ناصر تکمیل‌همایون تقدیم‌نامه کتاب «خاطرات و تأملات مصدق» را نشانم داد که بر آن افشار نوشته بود: «برای تکمیل‌همایون که مصدق را بهتر بشناسد.» کتابی که استاد دو نسخه به عوامل فیلم «فرزانه فروتن ایران مدار ما» مرحمت کردند. و کتاب دیگری به نام «مصدق و مسائل حقوق و سیاست» را به یادگار به شرط خواندن تقدیم کردند که نشان از علاقه‌مندی افشار به نخست‌وزیر فوت شده در حبس‌خانگی  داشت.

روایت دوم: افشار عادت به نوشتن روزنوشت نداشت ولی در مناسبت‌های خاص و مذاکرات ادبی‌اش را گهگاه قلمی یا به قول خودش قلم‌اندازی می‌کرد.

بر سررسید سال 1387 دوشنبه 28 مرداد؛ ایرج افشار بر مناسبت «کودتای امریکا برای بازگرداندن شاه (1332 ه.ش)» خطی کشیده است و بر آن نوشته است: انگلیسی. و متن زیر را تحریر نموده است:  «دوشنبه، ۲۸ مرداد کودتای امریکا برای بازگرداندن شاه (۱۳۳۲ ه.ش) این چه عبارتی است برای این روز نوشته‌اند؟ مگر امریکا و انگلیس دلشان برای شاه سوخته بود؟ کودتا کردند که سرنوشت نفت معلوم شود و نفوذ روس‌ها را مسدود کنند و برای آنکه نظام مملکت در این هنگامه بر هم نخورد به شاه تن در دادند. همان کاری شد که در سوم شهریور هم شد. هرگونه تشنجی پس از مصدق به ضرر غرب بود و ممکن بود از میان آن آشوب‌هایی برخیزد. زاهدی را از دو سه ماه پیش آماده کرده بودند که نظامی وار بیاید و آرامش را برقرار و راه استبداد را هموار کند. پس همه چیز خود به خود به مراد شاه شد. در این میان، مصدق محترم و مظلوم ماند و خوشنامی ابدی اندوخت از نظر حیثیت ملی و البته حالا عده‌ا‌ی می‌گویند که اگر پیشنهاد بانک جهانی را پذیرفته بود ما به این بدبختی نیفتاده بودیم. مگر «اگر» در تاریخ ممکن است مقامی داشته باشد؟ «اگر» برای خیال‌پروری بهترین واژه بی‌بند و بار است.»

انجامه: امیدواریم یادداشت‌های منتشر نشده ایرج افشار «دفتر بی‌معنی» و «یادداشت‌های روزانه» زودتر توسط «گنجینه پژوهشی ایرج افشار» چاپ بشود تا اهل تحقیق بیش از پیش با دیدگاه‌های آن فرزانه فروتن آشنا بشوند. این یادداشت اختصاصاً برای اول بار در روزنامه ایران به لطف آرش افشار چاپ می‌شود.

منبع: روزنامه ایران