مدرنیزاسیون در ایران؛ راهی درست یا کج‌راهه

1396/4/19 ۰۸:۱۴

رواج تجدد در ایران دو سده اخیر، هم موافقان هم مخالفانی داشته است؛ آنان که مدرنیزاسیون ایران را راهی برای گریز از گرفتاری‌های یک جامعه سنتی دانسته‌اند و کسانی که برآن‌اند تجدد و مدرنیزاسیون، پدیده‌ای غربی بوده، با جامعه ایران همخوانی نداشته است. ادوارد براون، ایران‌شناس پرآوازه انگلیسی که در دوره قاجار به ایران آمده است، هنگام روایت اقامت در یک مهمان‌خانه در راه قزوین به تهران، با تصویری روبه‌رو می‌شود که او را به نقد رواج شیوه زندگی غربی در ایران می‌کشاند.

 
پیامدهای غم‌انگیز رواج آداب غربی در شرق

رواج تجدد در ایران دو سده اخیر، هم موافقان هم مخالفانی داشته است؛ آنان که مدرنیزاسیون ایران را راهی برای گریز از گرفتاری‌های یک جامعه سنتی دانسته‌اند و کسانی که برآن‌اند تجدد و مدرنیزاسیون، پدیده‌ای غربی بوده، با جامعه ایران همخوانی نداشته است. ادوارد براون، ایران‌شناس پرآوازه انگلیسی که در دوره قاجار به ایران آمده است، هنگام روایت اقامت در یک مهمان‌خانه در راه قزوین به تهران، با تصویری روبه‌رو می‌شود که او را به نقد رواج شیوه زندگی غربی در ایران می‌کشاند. او در کتاب «یکسال در میان ایرانیان» در این‌باره می‌نویسد «مهمان‌خانه‌ی مزبور ... اتاق‌هایی با میز و صندلی و تختخواب به سبک اروپایی دارد ... اما این امکانات، به نظر من، به هزینه‌ی فوق‌العاده زیاد آن و بی‌تربیتی خدمتکارانش، به هیچ‌وجه نمی‌ارزید و من شخصا، همان مهمان‌نوازی صادقانه و با تواضع و ملایمت و انتظارات ناچیز و ارزانِ روستاییان را ترجیح می‌دهم که خانه‌های محقر ولی تمیزشان، این امکان را به مسافر می‌دهد که پس از یک روز راه‌پیمایی طولانی و خسته‌کننده دمی بیاساید و کوفتگی راه را از تن بیرون کند. مهمان‌خانه‌ها، به طور خلاصه، تمام جنبه‌های منفی هتل اروپایی را دارا است، بدون رفاه و راحتی آن! ... ما را به اتاقی راهنمایی کردند که اثاثیه کثیف و درب و داغان آن عبارت بود از چند تختخواب، چند صندلی حصیری و یکی دو میز. پنجره‌ی اتاق، با پرده‌های بدرنگ و زننده پوشیده شده بود و آینه‌های زنگارگرفته و تابلوهای بی‌مزه و خنکی هم بر دیوارها آویخته بود. روی دست‌شویی، تکه‌ی شکسته‌ای از یک بُرُس لباس را به جای مسواک گذاشته بودند که ظاهرا کار شانه‌ی سر را هم انجام می‌داد! مشاهده‌ی این‌گونه هرج‌ومرج در امکانات رفاهی باعث شد که به فکر پیامدهای غم‌انگیز و ناراحت‌کننده‌ی تحمیل و گسترش آداب و رسوم غربی در کشورهای شرقی بیفتم». رویارویی سنت مهمان‌نوازی شرقی ایرانی در روستاها با شیوه مهمان‌خانه‌داری غربی، ادوارد براون را برآن می‌دارد به نکته‌ای مهم درباره پیوند میان دگرگونی‌های برآمده از توسعه و ترقی با ویژگی‌های بومی و ملی هر سرزمین اشاره کند. او سپس می‌کوشد نشانه‌هایی دیگر از درستی اندیشه خویش درباره رواج تجدد غربی در ایران بنمایاند «قبل از خواب، شاهد نمونه‌ی دیگری از نفوذ آداب و رسوم غربی در اطراف پایتخت بودیم، بدین‌ترتیب که یک صورت‌حساب (چیزی که از ارزروم تا به این‌جا ندیده بودیم) دریافت کردیم که در آن مبلغ ٢ قران اضافه، برای خدمات (سرویس) منظور شده بود. البته آورنده‌ی صورت‌حساب، این را مانع از آن نمی‌دانست که درخواست انعام نیز بکند. مبلغ کل صورت‌حساب ٨ قران بود که البته زیاد نیست، ولی دو برابر مبلغی است که تا به این‌جا برای یک شب کرایه‌ی اتاق، پرداخته بودیم. از ما خواسته شد که همان شب صورت‌حساب را پرداخت کنیم که این مسئله هم، که حاکی از عدم اعتماد به مردم است، از جمله امکانات رفاهی به سبک اروپایی است که در مهمان‌خانه‌ها ارائه می‌شود».

منبع: شهروند