ریشه‌های اندیشه سیاسی امام(ره)

1395/11/9 ۰۷:۳۰

خوانش تاریخ نهضتی همچون نهضت امام‌خمینی که منجر به وقوع یکی از مهم‌ترین انقلاب‌های قرن بیستم شد، بی‌شک از مهم‌ترین وظیفه تاریخ‌نگاران و به‌طور خاص مورخان حوزه انقلاب اسلامی است. رسول جعفریان، استاد تاریخ دانشگاه تهران که بیشتر در زمینه تاریخ ایران و اسلام فعال بوده، گاهی نیز تعریضی به مسائل تاریخ انقلاب اسلامی دارد. جعفریان در تازه‌ترین واکنش خود به اتفاقات تاریخ انقلاب اسلامی و در کانال تلگرام خود درباره «دومین متن سیاسی به یادگار مانده از امام از سال 1314 ش» مطلبی را نگاشته است. این متن از آن‌رو می‌تواند مهم باشد که فصل تازه‌ای در بررسی دیدگاه‌های سیاسی امام خمینی (ره) می‌گشاید.

درباره نخستین متون سیاسی بنیانگذار جمهوری اسلامی

خوانش تاریخ نهضتی همچون نهضت امام‌خمینی که منجر به وقوع یکی از مهم‌ترین انقلاب‌های قرن بیستم شد، بی‌شک از مهم‌ترین وظیفه تاریخ‌نگاران و به‌طور خاص مورخان حوزه انقلاب اسلامی است. رسول جعفریان، استاد تاریخ دانشگاه تهران که بیشتر در زمینه تاریخ ایران و اسلام فعال بوده، گاهی نیز تعریضی به مسائل تاریخ انقلاب اسلامی دارد. جعفریان در تازه‌ترین واکنش خود به اتفاقات تاریخ انقلاب اسلامی و در کانال تلگرام خود درباره «دومین متن سیاسی به یادگار مانده از امام از سال 1314 ش» مطلبی را نگاشته است. این متن از آن‌رو می‌تواند مهم باشد که فصل تازه‌ای در بررسی دیدگاه‌های سیاسی امام خمینی (ره) می‌گشاید.
جعفریان در ابتدای متن خود چنین می‌نویسد: «سال گذشته، دی ماه بود که یادداشتی با عنوان «اولین یادداشت سیاسی» از امام در وبلاگم گذاشتم. به نظرم متن فوق‌العاده مهمی از سابقه افکار امام با تاریخ سال 1308شمسی بود. در آنجا امام وجه ضدغربی و قوانین موضوعه جدید را به خوبی به تصویر کشیده بودند.»
آنچه این متن را به متنی برجسته تبدیل می‌کند این است که امام خمینی این متن را در 27 سالگی و در آغاز نوسازی‌های پهلوی اول می‌نگارد. این متن از سوی دیگری نیز اهمیت دارد، چراکه به گفته جعفریان تا پیش از آن گمان برده می‌شد که اولین متن سیاسی امام خمینی 11 اردیبهشت 1323 نوشته شده است. متنی به فارسی که امام آن را به درخواست وزیری در دفتری نوشته و درحال حاضر در کتابخانه وزیری یزد نگهداری می‌شود. این متن در جلد اول صحیفه امام نیز آمده است. اما امام در نوشته سال 1308 خود که به زبان عربی بوده درباره شرایط روزگار چنین می‌نویسد: «مجال تنگ و احوال مساعد نیست. مردمان این زمان هم نسبت به [شنیدن و خواندن] حقایق شوقی ندارند. در این روزگار که روزگار طلایی شمرده می‌شود [!]، کسب معارف و خواستاری علوم دینی عار در عار است. مردم دسته‌دسته از این شعار [دین] بیرون رفته، دین‌شان را به خاطر زخارف دنیوی رها کرده و ایمان‌شان را برای جلوه‌های امور طبیعی رها می‌کنند. آنان دین را کوچک شمرده و دینداران را تحقیر می‌کنند و برابر اهل شریعت و علم استکبار جدی می‌ورزند. آنان حرمت اسلام و قرآن را آشکار و پنهان می‌شکنند و قوانین ملعونه‌ای را برخلاف صریح قرآن وضع کرده و در امر قضاوت، از بینات و قسَم‌ها عدول کرده‌اند، آنچنان‌که هر فاسق و نادانی در جای پیامبر صلی‌الله علیه‌وآله [برای قضاوت] نشسته و امر حکومت بر مردم را هر پست و اوباشی برعهده گرفته است [و تولی الحکومه علی الناس کل سافل و أرذل]، آن هم با این قوانین ساختگی و عقل‌های ناقص. روزگار نسبت به عالمان و متدینان تنگ گرفته و آنان در این بلادی که اشبه به بلاد کفر شده، جایگاهی ندارند. لباسِ [روحانی] آنان را لباس شهرت و ذلت تلقی کرده، [گویی] بالاترین از این مذلتی برای افراد فرود نمی‌آید. این همان زمانی است که اهل‌بیت از آن خبر داده‌اند که از اسلام جز اسم و از قرآن جز درس [رسم] آن، چیزی باقی نخواهد ماند.»
اکنون و در شرایطی که بیش از یکسال از انتشار اولین متن سیاسی امام خمینی‌(ره) توسط جعفریان می‌گذرد، او در وبلاگ خود «دومین متن سیاسی به یادگار مانده از امام» را نیز منتشر کرده است.
جعفریان درباره این متن می‌نویسد: «مدتی قبل که خدمت آقای دکتر دینانی بودم، ایشان گفتند من فکر می‌کنم امام بیش از آن که تحت تاثیر مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری بوده، تحت‌تاثیر مرحوم[محمدعلی] شاه‌آبادی بوده است. آقای دینانی گفتند، مرحوم شاه‌آبادی، جنبه‌های ضدغربی داشته و این را در الفطرة السلیمه آورده است. به نظر ایشان، امام شیفته شاه‌آبادی بوده، اما مرحوم حاج شیخ، در حد یک استاد رسمی بوده که امام البته به او هم احترام می‌گذاشته است. سپس آقای دینانی از اجازه عرفانی امام به آقای میرزا جواد همدانی «حجت» یاد کردند که آن را از خود آقای حجت در زمان حیات‌شان گرفتند. داستان از این قرار بوده که آقای دینانی اصل خبر نوشتن این متن را سر درس از خود امام شنیده بودند. سپس با جست‌وجو، آقای حجت (پدر مهندس حجت) را یافته و کپی آن را از ایشان گرفته بودند. بعدها این کپی در اختیار خانم دکتر [فاطمه] طباطبائی قرار گرفت که در مجلد اول صحیفه امام چاپ شد. اما نکته مهم آن بود که در پایان این متن که یک متن کاملا عرفانی است، امام به غرب حمله می‌کند و در اواخر آن دو سه جمله مهم و تند در این باره دارند. تکیه آقای دینانی این بود که این نگاه امام، متأثر از مرحوم شاه‌آبادی بوده است.»
جعفریان با این اوصاف به این نتیجه می‌رسد که «این متن را که مربوط به سال 1314ش است، دومین متن سیاسی از امام بدانیم.» جعفریان در ادامه بخش‌هایی از این متن امام خمینی را نیز می‌آورد که می‌تواند فصل تازه‌ای در بررسی مباحث مربوط به اندیشه سیاسی امام خمینی باشد: «بپرهیز و بر حذر باش- اى برادر روحانى و دوست عقلانى- از این اشباح مدعى تمدن و تجدد که آنان ستورى رمیده و گرگ‌هایى درنده و شیاطینى انسان‌نما هستند که از حیوان‏ گمراه‌تر و از شیطان پست‏ترند و قسم به جان حقیقت که میان آنان و تمدن آن چنان فاصله دورى است که اگر به شرق روند تمدن به غرب گریزد و چون به غرب روى آورند تمدن به شرق برود و همانند تو که از شیر مى‏گریزى تمدن از ایشان در فرار است، که ضرر ایشان بر بنى آدم از آدمخوارگان بیش است.»
 

منبع: فرهیختگان