خط و خطاطون في کربلا / علی اکبر صفری

1395/11/2 ۰۹:۱۷

کربلا مرکز تمام شایستگی ها و زیبایی هاست؛ از آن روز که رنگ شهادت گرفت هر که به سویش رفته به شهود رسیده است. این سرزمین در اطلس جغرافیای جهان، جهانی دیگر!نه، بهشتی دیگر! نه، فراتر از بهشت است.

کربلا مرکز تمام شایستگی ها و زیبایی هاست؛ از آن روز که رنگ شهادت گرفت هر که به سویش رفته به شهود رسیده است. این سرزمین در اطلس جغرافیای جهان، جهانی دیگر!نه، بهشتی دیگر! نه، فراتر از بهشت است. شگفتی ندارد که تمام هنرها و آرایه ها آن یک به یک شمرده شده و به تحسین درآید،هرچند این زیبایی ها تا یوم الحساب به حساب در نمی آید چرا که هر سال در عاشورا تاریخی دیگر بر این شهر رقم می خورد و تمام جهان را به شگفتی وا می دارد.

گواه صادق من دانشنامه گسترده و پربرگ و بار« دائرة المعارف الحسینیّة» است که بیش از هشتصد جلد خواهد شد و صد جلد از این دانشنامه تا کنون به چاپ رسیده و هنوز و همچنان در اوّل وصف حماسه کربلا و عاشورا مانده اند.

خطّ و خطّاطین جلو های دیگر از شهر کربلاست که به تازگی به زیور طبع درآمده است. این اثر دربردارنده تاریخ خطوط عربی و مقدمه ای در خوشنویسی در کربلا و زندگی نامه و نمونه خطوط پنجاه خوشنویس کربلایی است.

ارزشمندی این اثر در ارائه نمونه های تاریخی از هنر خوشنویسی مذهبی در عراق است. خطوط سیاهی که جهان را روشن می کند. خطوط کتیبه ای حرم حضرت سیّد الشهداء علیه السلام و حرم حضرت ابالفضل العباس علیه السلام و معرفی خوشنویسان این خطوط تاریخی از پیوندهای این هنر آسمانی را با ولایت رقم زده است.

 در این مجموعه نمونه هایی از قرآن های کتابت شده به قلم کاتبان زبردست کربلایی و خطوط قلمی بر کاشی کربلایی که شهرت جهانی دارد و خطوطی بر پارچه های زربافت و نفیس معرفی شده است.

از از دستاوردهای ستودنی این کتاب معرفی شماری از هنرمندان ایرانی است که در کربلا می زیسته و در خوشنویسی سرآمد بوده اند.

از جمله: احمد شاه نقاش تبریزی زرّین قلم(قرن هشتم)، حسین خان خوئی(قرن سیزدهم)، محمد جعفر بن فضل علی خان نوری (قرن سیزدهم)، شیخ جعفر تهرانی(کتیبه نویس قرن سیزدهم)، شیخ علی اکبر نائینی(قرن چهاردهم)، شیخ محمد یزدی(قرن سیزدهم) و ... از خوشنویسانی هستند که نام و یاد و نمونه خطوط آنها در این کتاب آمده است.

سیر تحوّل خطوط عربی و تاثیر خط و خطاطان ایرانی بر رشد خوشنویسی نستعلیق و ثلث و نسخ در مرقّع ها و کتیبه ها و ترکیب خطوط در این اثر شایان توجه است.

این گنجینه پر بها و ارزشمند با تلاش استاد آل طعمه فراهم آمده و ایشان برای گردآوری برگ برگ خطوط و سطر به سطر آثار قلمی رنج فراوان برده است.

زندگی­نامه مبسوط استاد سید سلمان هادی آل طعمه در نشریه صحیفه اهل بیت علیهم السلام ، سال اول، شماره اوّل، ۱۳۹۴ آمده است و برگزیده آن چنین است:

 استاد سید سلمان آل طعمه از شخصیت های فرهنگی و ادبی معاصر کشور عراق است. نام ایشان با فرهنگ و تاریخ شهر کربلا گره خورده است. از سال ۱۳۷۳ ق که نخستین مجموعۀ شعر او به چاپ رسید تا کنون ایشان بیش از شصت سال است که در حال پژوهش و نگارش دربارۀ کربلاست. دست آورد یک عمر پژوهش او در حقیقت دارة المعارفی است که در آن تاریخ حرم حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و اباالفضل العبّاس (ع)، شخصیت ها، صنایع، ادبیات، هنر، جغرافیای کربلا آمده است.

استاد آل طعمه در سیزدهم ذیقعده ۱۳۵۳/ ۱۹۳۵ م در خانوادۀ سادات مشهور به «آل طعمه» که از شجره سادات «آل فائز» هستند در کربلا به دنیا آمد. این خاندان اصیل از سال سوم هجری در کربلا سکونت داشته اند و به عنوان قدیمی ترین خاندان در کربلا نقابت سادات و تولیت حرم حضرت سید الشهداء(علیه السلام) و حرم حضرت ابالفضل العباس(علیه السلام) و برخی مناصب حکومتی عراق را به عهده داشته اند.

پدر بزرگوارشان سید هادی آل طعمه خود شاعر و ادیب بود و به فارسی و عربی شعر می سرود. مجموعه ای ازدست نویس اشعار ایشان در کتابخانه استاد آل طعمه به یادگار مانده که شامل قصایدی در مدح و مرثیه اهل بیت علیهم السلام بویژه حضرت اباعبد الله الحسین علیه السلام و ابالفضل العباس علیه السلام و مصائب کربلاست. اثر دیگر مرحوم سلمان آل طعمه «منتخب الدعوات» که با تقریظ علامه شیخ آقابزرگ تهرانی در ۱۴۲۶ق در بیروت(انتشارات دارالأولیاء) به چاپ رسیده است.

تبار ایشان بدین شرح است: «السید سلمان بن السید هادی بن السید محمد مهدی بن السید سلیمان بن السید مصطفی بن اسید احمد بن اسید یحیی آل طعمة من ال الفائز الموسوی الحائري».

استاد آل طعمه پس از تحصیلات اولیه در سال ۱۹۵۹ از دارالمعلمین در کربلا، به پایان رساند و به تدریس در مدارس کربلا روی آورد. در سال ۱۹۶۷ در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه بغداد وارد شد و در سال ۱۹۷۰ موفق به دریافت لیسانس در این رشته شد و پس از آن در مقطع متوسطه در مدارس کربلا به تدریس پرداخت.

ایشان در سال ۱۹۸۵پس از سالها تدریس در مدارس کربلا باز نشسته گردید و به ادامه تحصیلات پرداخت. ایشان در سال ۲۰۱۰ ار دانشگاه اسلامی بیروت رشته علوم اسلامی رادریافت کرد. عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد دربارۀ شخصیت ابن عربی و تفسیر وی است. وی اکنون در حال ارائه رساله دکتری خود با عنوان« حوزَ الکربلاء العلمیّة» به دانشگاه علوم اسلامی بیروتاست. یادآوری می شود ایشان موفق به دریافت دکتری افتخاری از دانشگاه اسلامی بیروت برای تالیف تراث کربلاء و تاریخ المرقد الحسین(ع) و العباس(ع) شده است.

این شاعر و ادیب پژوهشگر همزمان به علوم رسمی در حوزه علمیه کربلا پرداخت؛ از جمله اساتید ایشان می توان به شیخ حسن حائری در علم قرائت و شیخ عبدالحسن بیضانی در علم نحو و سید عبدالحسین کلید دار در تاریخ اسلام نام برد.

استاد سید سلمان آل طعمه از شخصیت های بزرگ جهان اسلام مانند آیت الله سید محمد مهدی موسوی خوانساری(صاحب احسن الودیعه)،آیت الله مرعشی نجفی، شیخ فرج آل عمران قطیفی، سید عبدالحسین شرف الدین، شیخ آقابزرگ تهرانی و...اجازه روایت دریافت نموده است، شمار مشایخ ایشان از صد افزون است. ایشان به تعدادی از طلاب و دانش پژوهان علوم حدیث اجازه نقل روایت داده است.

کتابخانه شخصی ایشان شامل ده هزار جلد کتاب که بیشتر آنها ویژه حضرت امام حسین علیه السلام و موضوعات وابسته است، از منابع مهم پژوهشی در این باره است. استاد سالها از عراق ، ایران و لبنان دیگر کشورها فراهم آمده و با بزرگواری در اختیار پژوهشگران و علاقه مندان قرار می دهد . این کتابخانه در منزل ایشان در شهرکربلاست.

ایشان سالهاست به تحقیق و پژوهش درتاریخ کربلا اشتغال دارد واکنون تمام آثار و تالیفات خود را در این موضوع با عنوان« موسوعة کربلا المقدّسة» آماده چاپ می نماید. این دایرة المعارف در بیش از سی جلد فراهم آمده شامل همه موضوعات تحقیق در باره کربلا و تاریخ و فرهنگ آن است.

آثار دیگر استاد آل طعمه در موضوع تاریخ و فرهنگ کربلا عبارتند از:

 ۱-تراث كربلاء ط۱ ( النجف ۱۹۶۴م ) ط۲ ( بيروت ۱۹۸۳م )

۲-شعراء كربلاء – الجزء الأول ( النجف ۱۹۶۷م )، ( الجزء الثاني – النجف ۱۹۶۸م ) ، (الجزء الثالث النجف ۱۹۶۹م )

۳-ومضات من تاريخ كربلاء ( النجف ۱۹۶۷م )

۴-۱۰- مخطوطات كربلاء – الجزء الاول (النجف ۱۹۷۳م )

۵-- دليل كتّـاب كربلاء (ط۱ كربلاء ۱۹۷۵م ، ط۲ كربلاء ۲۰۰۴م )

۶-خزائن كتب كربلاء الحاضرة ( النجف ۱۹۷۷م)

۷-المخطوطات العربية في خزائن كربلاء ( الكويت ۱۹۸۴م )

۸-مخطوطات كربلاء(الجزء الثاني) – خزانة السيد محمد باقر الحجة الطباطبائي – ( الكويت ۱۹۸۵م )

۹-كربلاء في الذاكرة ( بغداد ۱۹۸۸ )

۱۰- تاريخ مرقد الحسين والعباس (ع) ( بيروت ۱۹۹۷ )

۱۱- عشائر كربلاء وأسرها ( بيروت ۱۹۹۷م )

۱۲- معجم خطباء كربلاء ( بيروت ۱۹۹۸م )

۱۳- معجم رجال الفكر والأدب في كربلاء ( بيروت ۱۹۹۹ )

۱۴- كربلاء في ثورة العشرين ( بيروت ۲۰۰۰م)

۱۵- الحسين في الشعر الكربلائي ( بيروت ۲۰۰۱م )

 ۱۶- دليل كربلاء المقدسة (بيروت ۲۰۰۱م)

۱۷- الموروثات والشعائر في كربلاء ( بيروت ۲۰۰۳م)

 ۱۸- صحافة كربلاء (ط۱ دمشق ۲۰۰۵م ، ط۲ كربلاء ۲۰۰۶م )

۱۹- حكايات من كربلاء ( بيروت ۲۰۰۷م )

۲۰- أعلام من بلادي ( دمشق ۲۰۰۵م )

۲۱- الشعراء الشعبيون في كربلاء ( ج۱ ، دمشق ۲۰۰۵م )

۲۲- أعلام النساء في كربلاء ( دمشق ۲۰۰۵م ) ،

۲۳- المزارات المقدسة في كربلاء ( بيروت ۲۰۰۸م )

۲۴- مشاهير المدفونين في كربلاء ( بيروت ۲۰۰۸م )

۲۵- معجم الأكلات والحلويات في كربلاء ( دمشق ۲۰۰۹م)

۲۶- القراء والمقرئون في كربلاء ( النجف ۲۰۱۰)

۲۷- المعالم الأثرية والسياحية في كربلاء (طهران ۲۰۱۱م)

۲۸- تاريخ غرفة تجارة كربلاء ( النجف ۲۰۱۱م)

۲۹- الأسر العلمية في كربلاء – آل الشيرازي (النجف ۲۰۱۲م )

۳۰- الانتفاضة الشعبانية في كربلاء (طهران ۲۰۱۲)

۳۱- مخطوطات كربلاء الجزء الرابع (طهران ۲۰۱۳)

۳۲- تاریخ صحافة کربلاء

۳۳- تاریخ المساجد في الکربلاء

۳۴- التراث الشعبي لمدینة الکربلاء

۳۵- خطط کربلاء

۳۶- رجال من کربلاء (في جزئین)

۳۷- الشعراء الجدد في کربلاء

۳۸- صور إجتماعیه من کربلاء

۳۹- العمارة و الآثار الاسلامیة في کربلاء

۴۰- کربلاء في مراجع العربیة و المعربة

۴۱- کربلاء قدیماً و حدیثاً

۴۲- المخطوط من آثار الکربلائیین

۴۳- المطبوع من آثار الکربلائیین

۴۴- معجم المطبوعات الکربلائیة

۴۵- محاسن المجالس في کربلاء

کتاب خطّ و خطّاطون في کربلا از طرف عتبه عباسیه (ع)؛ مرکز تراث کربلا در سال جاری در ۲۱۷ صفحه به چاپ رسیده است. جلد دوم این اثر نیز در حال نشر است.

منبع: بساتین