رساله نویسی (معرفی یک نوع ادبی در دورۀ قاجاریه) / محمود بشیری

1395/10/25 ۰۹:۵۴

دگرگونی قالب های ادبی و شیوۀ نظم و نثر هر دوره ای با آمال و نیازهای مادی و معنوی و شیوۀ زندگی مردم و نویسندگان و شاعران آن دوره ها مرتبط است. هر چند خوی و خصلت های درباریان هم به ظاهر از عوامل مؤثر بر ادب و شیوه های آنست، لیکن حضور سائقه های مردمی در این تغییر و تنوع سبک و نوع ادبی کاملا شفاف و اشکار است.

دگرگونی قالب های ادبی و شیوۀ نظم و نثر هر دوره ای با آمال و نیازهای مادی و معنوی و شیوۀ زندگی مردم و نویسندگان و شاعران آن دوره ها مرتبط است. هر چند خوی و خصلت های درباریان هم به ظاهر از عوامل مؤثر بر ادب و شیوه های آنست، لیکن حضور سائقه های مردمی در این تغییر و تنوع سبک و نوع ادبی کاملا شفاف و اشکار است. بنابراین، این سخن که ادبیات هر عصر و نسلی به یک شکل و شیوه است، پنداری به دور از واقعیت است، و اینکه در هر دوره ای از حیات ادبی دو شاخه ادب به لحاظ گرایش درباری و مردم وجود دارد، امی مسلم است؛ چنان که در دوره هایی که ادب ما به شعر مقصور و محدود بود و قالب قصیده و نوع مدح نیز جریان ادبی غالب آن دوره ها بود، در کنار آن مثنوی های عارفانه و شعرهای حکیمانه با داشتن مضمون های بلند عارفانه برخاسته از تجربیات و مسائل مربوط به زندگانی مردم فرودست و محروم جامعه خالی نبوده است، رواج داشت. شعرهای حکیم سنائی و عطار نیشابوری و مولانا جلال الدین بلخی مملو از این مضامین است.

در دوره های اخیر که فرهنگ اروپایی به ایران راه یافت و بر افکار و دیدگاهها اثر نهاد، سبب شد اندیشه های گوناگونی طرح شود که طرفدار تغییر شیوۀ حکومت و معیشت مردم مطابق نمونه های ناآشنا و بیگانه از فرهنگ بومی بود؛ به دنبال آن شکل و محتوای ادب فارسی نیز بر اساس آن اندیشه ها متغیر و متنوع گردید و انواع ادبی جدیدی نیز باب شد.

یکی از شیوه هایی که با توجه به نغییر شکل و محتوای ادب فارسی در دورۀ قاجاریه در نویسندگی رایج گردید، رساله نویسی است که اکثر نویسندگان این دوره برای بیان عقاید و افکار اجتماعی – سیاسی و انتقادی خود از آن بهره برده اند....

آشنا سال ششم بهار 1376 شماره 34

دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی