اعمال فضیلت‌نما / سعید انواری

1395/10/19 ۰۹:۱۶

اخلاق فضیلت گرا توصیه می کند که «به نحوی عمل کن که افراد با فضیلت عمل می کنند» (گرت، ص18). اما افراد بافضیلت چگونه عمل می کنند؟ آیا می توان ظاهر عمل ایشان را ملاک قرار داد؟ به عنوان مثال چگونه می توان اعتماد به نفس را از غرور تشخیص داد؟ در نتیجه آیا راه معقولی برای تشخیص فضائل اخلاقی از غیراخلاقی وجود دارد؟

آیا رذیلت می‌تواند با فضیلت اشتباه گرفته شود؟

اخلاق فضیلت گرا توصیه می کند که «به نحوی عمل کن که افراد با فضیلت عمل می کنند» (گرت، ص18). اما افراد بافضیلت چگونه عمل می کنند؟ آیا می توان ظاهر عمل ایشان را ملاک قرار داد؟ به عنوان مثال چگونه می توان اعتماد به نفس را از غرور تشخیص داد؟ در نتیجه آیا راه معقولی برای تشخیص فضائل اخلاقی از غیراخلاقی وجود دارد؟ (نک: لاودن، اخلاق فضیلت، ص393).

این مقاله کوشیده است تا با بررسی اعمال فضیلت نما نشان دهد که همواره عملی که در ظاهر از فضائل به شمار می آید، فضیلت محسوب نمی شود. بر این اساس، رفتارهایی مورد بررسی قرارگرفته اند که در ظاهر شبیه فضایل اخلاقی هستند و معمولا با آنها اشتباه گرفته می شوند، اما در حقیقت فضیلت نیستند. ملامهدی نراقی در جامع السعادات می نویسد: «در برابر هر یک از انواع فضایل، رذیلتی شبیه فضیلت وجود دارد» (ص62). به عنوان مثال ترک آرزو اگر صرفا به دلیل تنبلی و ناامیدی از دست یابی به آن باشد، فضیلت نیست. و یا اگر عدم تمایل به اشتهار (که یکی از فضائل اخلاقی شمرده شده و از آن به «خمول» تعبیر شده است)، ناشی از خجالت و بی دست و پایی فرد باشد، نه تنها فضیلت به شمار نمی آید، بلکه نقصی روحی است که باید در جهت رفع آن کوشید. خواجه نصیر طوسی به این دسته از افعال اشاره کرده است و می نویسد: «افعالی صادر می شود از مردم شبیه به افعال اهل فضائل»، سپس بیان می کند که باید «میان فضیلت و آنچه نه فضیلت بود به معرفتِ حقیقتِ هر فعلی و ... میان آنچه مبدأ آن فضیلتی بود و آنچه مبدأ آن حالتی دیگر باشد غیر فضیلت» تمایز و تفکیک نماییم (خواجه نصیر، اخلاق ناصری، ص122). دشتکی در این زمینه می نویسد: «قاصر جاهل را رذایل به فضائل مشتبه شود، مثلا سفسطه را حکمت پندارد و تهور را شجاعت و خُمود (سستی و بی حالی) را عفّت» (دشتکی، اخلاق منصوری، ص182؛ نیز نک: ص185و186). در کتاب جامع السعادات ملا مهدی نراقی نیز به برخی از اینگونه اعمال اشاره شده است.1

اعمال فضیلت نما

بیشتر کتاب های اخلاق به بررسی فعل اخلاقی و ضد آن می پردازند و کمتر به بررسی دسته ای از افعال غیر اخلاقی می پردازند که شبیه به فضائل هستند. از این امور در برخی از کتاب های اخلاق به «افعال شبیه به فضائل» تعبیر شده است (به عنوان نمونه نک: جامع السعادات، ج1، ص83). چنان که خواجه نصیر در کتاب اخلاق ناصری عنوان این بحث را «در فرق میان فضائل و آنچه شبیه فضائل بود از احوال» قرار داده است (ص122). اما در این گونه از آثار نیز تنها در فصلی کوتاه به اعمال فضیلت نما اشاره شده است. در کتاب مقالات شمس آمده است (ص168، شماره197):

«روزی مصطفی علیه السلام هر یاری را جداگانه می پرسید از طبع او، و میل او؛ که به جنگ مایل است یا به صلح؟ و آن میل به صلح از بددلی است و جان‌دوستی و سلامت‌طلبی، یا از نیکوخواهی و کرم و صبر و بردباری؟».

چنان که در عبارت فوق آمده است، حتی میل به صلح می تواند ناشی از بددلی و جان دوستی باشد و لزوما فضیلت به شمار نیاید. همچنین غزالی در کیمیای سعادت از پیامبر اکرم (ص) روایت کرده است که:

«چون مسلمانان به مصاف بایستند با کفار، فریشتگان نامها نبشتن گیرند که فلان کس جنگ به تعصب می کند، فلان کس به حمیت آن همی کند که گویند که فلان در راه خدای کشته شد» (ص744).

بنابراین گرچه در ظاهر ممکن است فردی در جنگ کشته شده باشد، اما لزوما نمی توان وی را شهید به شمار آورد. همچنین عمل راهزنان و سارقان، اگرچه به ظاهر شبیه شجاعت است، اما چون ناشی از حرص و طمع است، فضیلت به شمار نمی آید (نراقی، جامع السعادات، ج1، ص84). چنان که بخشش برای به دست آوردن مال بیشتر و یا دفع ضرر و یا رسیدن به مقامی خاص و یا کامرانی دنیایی «سخا» به شمار نمی آید (همان، ص86).

از امام سجاد روایت شده است (طبرسی، الاحتجاج، ج2، ص320-321؛ مجلسی، بحارالانوار، ج71، ص184):

«اگر کسی را دیدید که ظاهری نیکو و بخشنده دارد و در حرکات خود فروتن و متواضع است مبادا که فریفته او شوید! چه بسیار انسان هایی که از به دست آوردن دنیا و ارتکاب گناهان به علت ناتوانی جسمانی و یا ترس و بزدلی وامانده اند ... و اگر به حرام دست می یافتند از ارتکاب آن دریغ نداشتند ... در میان مردم کسانی هستند که به خاطر دنیا از دنیا چشم می پوشند. در نظر ایشان، ریاست دنیوی از نعمت های مباح و حلال آن برتر است و به همین سبب از همه چیز به خاطر آن صرف نظر می کنند».

دسته بندی اعمال فضیلت نما

اعمال فضیلت نما (شبیه به فضائل) را می توان از سه منظر: ظاهر، باطن و آگاهی فرد از انگیزه اصلی عمل، مورد بررسی قرار داد:

یک) بر اساس ظاهر آنها؛ اعمال فضیلت نما به دو طریق ایجابی و سلبی امکان ظهور دارند:

الف) به نحو ایجابی: انجام برخی از اعمال، شبیه به اعمال افراد بافضیلت است. مانند تکبر که می تواند با عزت نفس اشتباه گرفته شود و یا تنبلی که می تواند با توکل اشتباه گرفته شود. چنان که ممکن است که ترک شهوت ناشی از حب مقام باشد. ابن سینا در اشارات می نویسد که گاه به فردی که خواهان ریاست است، اموری چون لذات خوردنی یا جنسی عرضه می شود و وی به واسطه مراعات جاه و مقام خود از آن دست بر می دارد (اشارات، نمط هشتم، وهم و تنبیه، ص414). حتی چنین مقامی می تواند خیالی و پس از مرگ وی باشد! چنان که ابن سینا می نویسد که ممکن است فردی برای لذت ستایش، هرچند که بعد از مرگ وی باشد، به تنهایی بر لشکری حمله کند و خود را به خطر اندازد (همان). خواجه نصیر طوسی نیز می نویسد (خواجه نصیر، اخلاق ناصری، ص126):

«باشد که با اقصی نهایت صبر برسند و به دست و پای بریدن و چشم کندن و انواع عذاب و نکال و مٌثله و صَلب و قتل رضا دهند، تا اسم و ذکر در میان قومی ابنای جنس و شرکای خویش باقی و شایع گردانند».

ب) به نحو سلبی: ترک برخی از اعمال، شبیه به اعمال افراد بافضیلت است. چنان که ترک کردن شهوت جنسی ممکن است ناشی از پیری و ناتوانی بدنی و یا ناتوانی جنسی (عنین بودن) باشد. بنابراین گاه به دلیل عدم وجود زمینه بروز رذائل، ترک کردن رذیلت به فضیلت تفسیر شده است. ابن سینا بیان می کند که چه بسا فردی که لذتی را نچشیده است نسبت به آن بی میل باشد و یا فردی که دردی را تحمل نکرده است، نسبت به آن پرهیز نکند (اشارات، نمط هشتم، وهم و تنبیه، ص422). بنابر این ممکن است فردی که به زهد و پرهیز از گناهی خاص روی آورده است در حقیقت هیچ گاه لذت آن گناه را درک نکرده باشد و از سر جهل، نسبت به آن بی تمایل باشد و یا علت آنکه فردی در جنگ جانبازی می کند آن باشد که از وخامت حال معلولان جنگی بی اطلاع باشد.

دو) بر اساس باطن (نیت) آنها؛ از این منظر اعمال فضیلت نما به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

الف) اعمالی که تعمدا و با نیت تظاهر به فضیلت (ریا و نفاق) انجام می شوند؛ به عنوان مثال خواجه نصیر می نویسد (اخلاق ناصری، ص130):

«و هم چنین عملی شبیه به عدالت صادر شود از کسانی که عدالت در ایشان موجود نبود و اظهار اعمالِ عدول کنند، از جهت ریا و سُمعه تا به وسیلت آن مالی یا جاهی یا چیزی مرغوب جذب کنند، یا به جهت غرضی دیگر».

ب) اعمالی که بدون نیت تظاهر به فضیلت انجام می شوند؛ ملامهدی نراقی می نویسد که ترک لذات دنیایی به دلیل ضعف و ناتوانی قوا و ضعیف شدن آلات بدنی و یا به دلیل نفرت ناشی از کثرت ارتکاب آنها و یا به دلیل ترس از بیماری ها و یا عدم درک لذت آنها، فضیلت به شمار نمی آیند (نراقی، جامع السعادات، ج1، ص83). چنان که ملاحظه می شود این موارد گرچه از روی ریا انجام نشده اند، اما بازهم فضیلت به شمار نمی آیند و تنها ظاهری شبیه فضائل اخلاقی دارند.

سه) براساس آگاهی فرد از انگیزه اصلی؛ در مورد اعمال فضیلت نما دو حالت قابل تصور است:

الف) فرد از انگیزه اصلی عمل فضیلت نمای خویش آگاه است؛ به عنوان مثال ممکن است خود فرد بداند که در حقیقت خجالتی است و نه با تقوا.

ب) فرد از انگیزه اصلی عمل فضیلت نمای خویش آگاه نیست؛ بدین معنا که فرد از انگیزه های ناخودآگاه افعال خویش غافل است. این دسته مخفی ترین نوع رذائل شبیه به فضائلند که می توان نمونه آنها را در میان فرایندهای ناهشیار انسان که در روانشناسی معرفی می شوند، یافت.

در روانشناسی، فرایندهای ناهشیاری معرفی شده اند که با تحریف واقعیت، فرد را در برابر اضطراب محافظت می‌کنند. در این نوع تدابیر دفاعی- روانی انسان، نوعی فریبکاری در کار است (هیلگارد، زمینه روانشناسی، ج2، ص155). فروید در علم روانشناسی فرایند ها و یا به تعبیر بهتر، تدابیر دفاعی را برای انسان در مقابله با اضطراب معرفی کرده است که اساس آنها بر تحریف ناهشیار واقعیت است. یکی از این تدابیر جابجاسازی2 نامیده می شود (هیلگارد، زمینه روانشناسی، ج2، ص162). در این فرایند، ناهشیار فرد، میلی که در جامعه غیرقابل پذیرش است را به مسیری منتقل می کند که از نظر جامعه پذیرفتنی است. این فرایند می تواند به دو نحو ظاهر شود:

1. واکنش وارونه3؛ در این شیوه فرد رفتاری مخالف با تمایلات اصلی خویش بروز می دهد. به عنوان مثال فردی که دارای تمایلات جنسی است، ممکن است آن را وارونه کند و به مبارزی متعصب علیه فحشا مبدل شود (شولتز، نظریه های شخصیت، ص67)؛

2. والایش4؛ در این شیوه فرد در قالب رفتارهایی که از نظر جامعه پذیرفتنی و تحسین برانگیز هستند، واکنش خود را بروز می دهد. به عنوان مثال تمایلات جنسی وی در قالب شعر و هنر نمود پیدا می کنند (شولتز، نظریه های شخصیت، ص68)؛ و یا شخص وسواسی ممکن است رفتار وسواس گونه خود را در قالب ویراستاری متون و یا تصحیح نسخه های خطی و یا عبادت بیش از حد و زاهدانه ظاهر نماید. همچنان که برخی از افرادی که فعال سیاسی یا مبارزی برای آرمانی ارزشمند هستند، در حقیقت به دلایل روانی، ممکن است ناآگاهانه نیازمند دشمنی و کشمکش با دیگران باشند و حتی در صورت پیروزی این امکان وجود دارد که کار ایشان به دشمن تراشی در تشکیلاتشان بینجامد! (تلی، ملکی دیگر، ص185-186)؛ به عنوان مثالی دیگر مامور سانسور مجلات، ممکن است خود فردی شهوانی باشد که از این طریق، نیاز خویش را به نحو والایش شده و یا واکنش وارونه برطرف می نماید.

البته با شناخت انگیزه های حقیقی درونی خویش، می توان برخی از رذائل اخلاقی را مدیریت کرد و از آنها در جهت مثبت استفاده کرد. به عنوان مثال فرد عصبی و پرخاشگر ممکن است در یکی از ورزش های رزمی و یا مثلا بوکس موفق باشد و فرد خیال پرداز ممکن است رمان نویس موفقی شود. اما به هر حال از دیدگاه دیگران، اهتمام وی به ورزش بوکس یا پرداختنش به رمان نویسی، از فضائل اخلاقی به شمار می آیند در حالی که منشاء این امور ارزش های اخلاقی نبوده است. در این صورت گرچه فرد لازم است تا این رذایل اخلاقی را از خود دور کند، اما با مدیریتشان می تواند آنها را موقتا در جهتی مثبتی به کار ببرد. به عنوان مثال، معلمی دقیق و توانا ممکن است فردی باشد که علاقمند به پرحرفی و دوست دار غلبه بر دیگران و یا جذب تحسین آنها باشد و تمایل به برطرف کردن این نیازها است که وی را به این شغل کشانده است و نه انگیزه ای معنوی در جهت تعلیم و تربیت انسان ها.

مثال های بسیار دیگری در این زمینه قابل طرح است که در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می شود. به عنوان مثال مقیدبودن بر انجام فرائض می تواند از سر عادت باشد. اعتقاد به معاد و آخرت می تواند از سر میل به جاودانگی و بر اساس مغالطه آرزواندیشی باشد (در مورد این مغالطه نک: خندان، مغالطات، ص165) و نه بر اساس بنیانی عقلانی و یا ایمانی. باقی ماندن بر عقاید دینی خود در محیطی متفاوت و یا غیردینی می تواند ناشی از خودبزرگ بینی و تعصب قومی و خانوادگی باشد که به دلیل خودخواهی، متعلقات خویش و از جمله اعتقادات خویش را بهترین و برترین می داند. همچنین درست در نقطه مقابل، ممکن است عدم پایبندی فرد به دین آباء و اجدادیش و پذیرش دین جدید، ناشی از خود بزرگ بینی و روحیه اعتراض گری وی باشد و نه ناشی از روحیه حق طلبی. پایبند بودن به شریعت نیز ممکن است از روی تمایل به همرنگی با جماعت باشد. چنین فردی ممکن است با آمدن از شهرستان به تهران نوع پوشش خود را تغییر دهد و یا با رفتن به خارج از کشور، پایبندی به شریعت را رها نماید. بحث از همرنگی با جماعت یکی از مباحث روانشناسی اجتماعی است (نک: ارونسون، روانشناسی اجتماعی، ص47) و می‌تواند انگیزه پنهان ما در بسیاری از رفتارهایمان باشد که دیگران آن را فضیلت به شمار می آورند.

همچنین اعتماد به نفس می تواند ناشی از داشتن جهل مرکب و یا روحیه قطّاع بودن فرد باشد و نه ناشی از تسلط و اشراف فرد بر آن کار. محققی بزرگ بودن، ممکن است به دلیل وسواس و کمال گرایی و حب به شهرت باشد. ارج‌نهادن به مقام علمی استاد، می تواند ناشی از حب به شهرت در خود فرد باشد؛ به عنوان مثال شخصی را در نظر بگیرید که از مریدان دانشمندی بزرگ است، اما تنها به این علت که انتساب به آن بزرگ، باعث بزرگی وی می‌شود در اعزاز و اکرام وی می کوشد تا به نحو بالعرض نام خود را بلند آوازه کند. و یا به این دلیل که آن بزرگ وی را دوست دارد و وی نیازمند دریافت محبت است، در جرگه مریدان آن فرد باقی مانده است و نه بر اساس اعتقاد قلبی به سخنان آن بزرگ.

دشتکی گزارش کرده است که برخی از اندیشمندان، اخلاق انسان را تابع مزاج (وضعیت جسمی) وی دانسته اند (نک: اخلاق منصوری، ص165-174)، گرچه دشتکی این نظر را نمی پذیرد، اما تاثیر مزاج و حالات جسمانی انسان بر خلق و خوی وی قابل تأمل است و می توان آن را از مصادیق اعمالی دانست که گاه خود فرد نیز از انگیزه اصلی بروز آنها غافل است. به عنوان مثال ممکن است فردی به دلیل لاغر بودن، دیرتر گرسنه می شود و تحمل روزه برای وی راحت تر است و یا به دلیل کوتاه قد بودن، ایستادن و نماز خواندنِ بسیار، برای وی سخت نیست؛ و یا وسواس وی از غلبه جسمانی سودا و یا پرخاشگری وی از غلبه دم ناشی شده باشد که با تعدیل جسمانی این امور، این حالات روحی نیز قابل اصلاح هستند.

تشکیکی بودن اعمال فضیلت نما

از آنجا که رذائل اخلاقی تشکیکی و دارای مراتب هستند، شبه فضائلی که برخاسته از رذائل هستند نیز تشکیکی هستند. به عنوان مثال انجام برخی از فضائل اخلاقی به دلیل ترس از ننگ و نام در مراحل اولیه رشد آدمی خوب است. چنان که ارسطو می نویسد: «ترسیدن از بعضی شرور شریف است و حتی وظیفه ماست و نترسیدن از آنها، مثلاً از ننگ، رذیلت است» (ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ص101)؛ اما در مراحل بالاتر، انجام عمل اخلاقی به جهت ترس از نتایج آن فضیلت نیست. چنان که انجام فضائل به دلیل ترس از عذاب اخروی تنها در حالت عادی امری پسندیده است، اما در مقامات بالاتر، صرفا خوبی عمل اخلاقی ملاک است و نه ترس از نتایج دنیوی و یا اخروی آن (امیرالمومنین (ع) فرموده اند: ما عبدتک خوفا من نارک و لا شوقاً إلی جنتک بل وجدتک أهلاً للعباده فعبدتک؛ احسائی، عوالی اللآلی، ج2، ص11). بنابراین فضیلت امری ذومراتب است و به تبع آن اعمال فضیلت نما نیز دارای مراتب هستند. از حضرت عیسی (ع) روایت شده است که: «اگر محبان خود را محبت نمایید، شما را چه فضیلت است؟ زیرا گناهکاران هم محبان خود را محبت می نمایند. و اگر احسان کنید با هر که به شما احسان کند، چه فضیلت دارید؟ چونکه گناهکاران نیز چنین می کنند و اگر قرض دهید به آنانی که امید بازگرفتن از ایشان دارید، شما را چه فضیلت است؟» (انجیل لوقا، بند6، ص1177).

نتیجه گیری

در این مقاله اعمال فضیلت نما بررسی شدند و نشان داده شد که فضائل و رذائلی وجود دارند که ظاهری یکسان دارند و تنها نیت فرد است که آنها را مبدل به فضیلت یا رذیلت می نماید. همچنین نشان داده شد که نیت و انگیزه حقیقی یک عمل گاه برای خود فرد نیز مخفی است. بنابراین به دلیل وجود اعمال فضیلت نما، نمی توان صرفا به عمل فرد نگریست و ظاهر آن را ملاک قرار داد. چنان که ارسطو می نویسد: «ممکن است کسی از راه قیاس غلط به نتیجه ای گرانبها دست یابد و کاری را که باید کرد به جا آورد، ولی نه از راه درست» (ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ص227). بر این اساس در بررسی اخلاق فضیلت گرا، توجه به این دسته از اعمال فضیلت نما حائز اهمیت است.

باید توجه داشت که این مقاله در پی تضعیف و یا مردود دانستن اعمال اخلاقی بزرگان تاریخ نیست، بلکه تنها به مخفی بودن حجاب غفلت از رذایلی اشاره دارد که باید با توجه و دقت در نفس خویش، آنها را بشناسیم و آنها را با فضائل اشتباه نگیریم.

* دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی.

پی نوشت ها

1. ملامهدی نراقی مطالب بسیاری از کتاب جامع السعادات خود را از اخلاق ناصری خواجه نصیر طوسی اقتباس کرده است و خواجه نیز بخش های زیادی از کتابش را از کتاب اخلاق ابن مسکویه برگرفته است. بدین دلیل میان محتوای این آثار مشابهت وجود دارد.

2. displacement. //  3. reaction formation.  //  4. sublimation

منابع

1. ابن سینا، اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، انتشارات سروش، تهران، 1363. //  2. احسائی، ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، انتشارات سید الشهداء، قم، 1405ق. //  3. ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفی، طرح نو، تهران، 1385.  //  4. ارونسون، الیوت، روانشناسی اجتماعی، ترجمه حسین شُکرکن، انتشارات رشد، تهران، 1382.  //  5. انجیل لوقا، کتاب مقدس، انتشارات ایلام، انگلستان، 2002.  //  6. جوست، لاورنس جی، «فضائل و رذائل»، دانشنامه فلسفه اخلاق، ویراسته پل ادواردز، ترجمه و تدوین: انشاء الله رحمتی، نشر سوفیا، تهران، 1392.  //  7. خندان، مغالطات، بوستان کتاب، قم، 1384. //  8. خواجه نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، تصحیح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، انتشارات خوارزمی، تهران، 1356.  //  9. دشتکی، غیاث الدین منصور، اخلاق منصوری، به کوشش: منصور ابراهیمی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1391.  //  10. شمس تبریزی، خمی از شراب ربانی (گزیده مقالات شمس تبریزی)، انتخاب و توضیح: محمدعلی موحد، انتشارات سخن، تهران، 1388.  //  11. شولتز، دوان و سیدنی الن شولتز، نظریه های شخصیت، ترجمه: یحیی سیدمحمدی، نشر ویرایش، تهران، 1381.  //  12. طبرسی، ابومنصور، الاحتجاج، نشر مرتضی، مشهد، 1403ق. //  13. غزالی، کیمیای سعادت، تصحیح: احمد آرام، کتابخانه و چاپخانه مرکزی، تهران، 1345. //  14. گرت، جان، «اخلاق فضیلت محور»، ترجمه: حسین کاظمی یزدی، اطلاعات حکمت و معرفت، سال نهم، شماره 9، پیاپی 104. //  15. لاودن، روبرت، «اخلاق فضیلت»، دانشنامه فلسفه اخلاق، ویراسته پل ادواردز، ترجمه و تدوین: انشاء الله رحمتی، نشر سوفیا، تهران، 1392.  //  16. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، موسسه الوفاء، بیروت، 1404ق.  //  17. نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، انتشارات اسماعیلیان، قم، 1379.  //  18. نراقی، ملا احمد، معراج السعاده، تصحیح: رضا مرندی، انتشارات دهقان، تهران، 1377.  //  19.  هیلگارد، ارنست و همکاران، زمینه روانشناسی، ترجمه: محمدنقی براهنی و همکاران، انتشارات رشد، تهران، 1381.

منبع: اطلاعات حکمت و معرفت