چرا نمی‌اندیشیم؟

1395/9/3 ۰۹:۱۶

احسان شریعتی در این نشست ، آغاز فلسفه را دوستی برای راستی‌پژوهی خواند و گفت: كسانی كه فلسفه می‌ورزند، اولا باید دوست باشند و بحث‌های‌شان باید نزاع عاشقانه‌ای بر سر موضوع باشد. اما فلسفه با خوداندیشی شروع می‌شود و با تكرار جملات بزرگان نمی‌توان اندیشید. وقتی می‌توانیم بیندیشم كه برای مثال با نقل قول از نیچه (مثلا كویر می‌روید)، فقط به نیهیلیسم مدرن و نقد نیچه و هایدگر به سوبژكتیویته بسنده نكنیم، بلكه ریشه شرقی نیهیلیسم را نیز در بیابیم كه نیچه به آن نیز اشاره دارد. بنابراین ما خودمان نوعی كویراندیشی و نیهیلیسم داریم و این به خشكی سرزمین ما نیز ارتباط دارد. این استاد فلسفه تاكید كرد: بنابراین مساله كم آبی و آب جدی است.

 نشست روز فلسفه همزمان با زادروز دكتر علی شریعتی

احسان شریعتی استاد و پژوهشگر فلسفه

احسان شریعتی در این نشست ، آغاز فلسفه را دوستی برای راستی‌پژوهی خواند و گفت: كسانی كه فلسفه می‌ورزند، اولا باید دوست باشند و بحث‌های‌شان باید نزاع عاشقانه‌ای بر سر موضوع باشد. اما فلسفه با خوداندیشی شروع می‌شود و با تكرار جملات بزرگان نمی‌توان اندیشید. وقتی می‌توانیم بیندیشم كه برای مثال با نقل قول از نیچه (مثلا كویر می‌روید)، فقط به نیهیلیسم مدرن و نقد نیچه و هایدگر به سوبژكتیویته بسنده نكنیم، بلكه ریشه شرقی نیهیلیسم را نیز در بیابیم كه نیچه به آن نیز اشاره دارد. بنابراین ما خودمان نوعی كویراندیشی و نیهیلیسم داریم و این به خشكی سرزمین ما نیز ارتباط دارد. این استاد فلسفه تاكید كرد: بنابراین مساله كم آبی و آب جدی است. البته ممكن است در آغاز این موضوع محیط زیستی تلقی شود، اما جنبه‌ای نمادین نیز دارد و كویری كه ما داشتیم، به قول دكتر شریعتی كه امروز زادروزش است، فقط بحثی جغرافیایی نیست، بلكه به تاریخ ما ارتباط دارد و ما باید به این تاریخ بیندیشیم. هنگامی كه این كویراندیشی و نیهیلیسم شرقی را موضوع كار قرار دهیم، فلسفه این جا و اكنون شروع می‌شود، یعنی در جهان زیستی كه ما باید در آن خودمان را نقد كنیم. ما در جهان زیستی هستیم كه به تعبیری قرون وسطایی است، یعنی هنوز وارد تجدد نشده‌ایم و در حال گذار از سنت به تجدد هستیم. اما این گذار با پایه‌ریزی‌های غلطی كه در یك سده گذشته رخ داده، نه فقط از حیث نظری بلكه حتی از حیث عملی توسط نظام‌های حاكم بر ایران رخ داده، صورت گرفته است و وضعیت ما را چنین كرده است. شریعتی در ادامه گفت: بحث ما از حیث فلسفی این است كه شرایط امكان طرح پرسش فلسفی در فرهنگ و تمدن ما چگونه است؟ غربی‌ها مدعی هستند كه فلسفه امری غربی است. هایدگر مدعی است كه فلسفه از یونان آغاز می‌شود و به آلمان می‌رسد. اما سوال ما این است كه فلسفه در شرق و جهان اسلام چگونه ممكن است؟ فلسفه مدرن در ایران كنونی چه وضعیتی دارد؟ وی گفت: فلسفه با حیرت و كنجكاوی آغاز می‌شود و زمانی كه پرسش نباشد، فلسفه هم نیست. اما در مورد ما به تعبیر هایدگر آنچه پرسش‌برانگیز است این است كه چرا ما پرسشی نمی‌پرسیم؟ در این زمینه تنها نادانی دخیل نیست، بلكه ترس و طمع نیز حضور دارند. مافیای جهل و طمع و ترس نمی‌خواهند این پرسش مطرح شود. در حالی كه ما اساتید فلسفه به طور خاص و دانشگاه به طور عام و نیروی آگاه در جامعه ما مسوولیت دارد كه این امید را به عهده گیرد. شریعتی با تاكید بر مساله محلی ایرانیان گفت: ما باید بتوانیم به عنوان فیلسوف و دوستدار دانایی صورت مساله را مطرح كنیم. به قول علما زمانی كه صورت مساله درست مطرح شود، اصل مساله حل می‌شود. اگر ما بتوانیم به مسائل‌مان (مثل خشكسالی، دروغ و دشمن) به طور فلسفی و درست بیندیشیم، در مسیر درستی قرار گرفته‌ایم. وی گفت: البته در سطح جهانی نیز بیم‌های زیادی هست. در شرایطی هستیم كه یك میلیاردر به منبع امید مردم بدل شده و این پارادوكس نشان می‌دهد كه در چه كویری زندگی می‌كنیم. این در حوزه سیاست مشهود است. اما ما در منطقه‌مان مسائل ویژه‌ای نیز داریم كه كمتر راجع به آن اندیشیده‌ایم. مساله مهم‌تر این است كه این مساله محلی با وضعیت جهانی همزمانی دارند و این مساله را پیچیده‌تر می‌كند. بنابراین وضعیت اندیشه در ایران به طور عام و فلسفه به طور خاص ناگوار است. ما متفكر بزرگ نداریم و اینكه چرا فیلسوف بزرگ نداریم، سوال مهمی است. بیم ما این است كه چرا به مسائل خودمان نمی‌اندیشیم؟ شریعتی در پایان گفت: فلسفه و فضیلت ایرانی به تعبیر نیچه این است كه راست بگو. متاسفانه ما در ایران كمتر راست می‌گوییم و كمتر به مسائل اصلی به شكل راستگویانه‌ای می‌اندیشیم. امیدوارم در آینده با شجاعت و خطر بتوانیم راستگویانه و صادقانه به این پرسش‌ها بیندیشیم.

منبع: اعتماد