خلقت تكاملی انسان برداشت هایی از ژنتیك و قرآن / دکتر بهمن یزدی صمدی

1395/8/12 ۰۷:۲۷

دانشمندان زیست­‌شناسی و ژنتیك سال­ها دنبال یافتن مولكول‌­هایی بودند كه زندگی را در زمین ممكن ساخته است. در نهایت معلوم شد كه دو مولكول اصلی یعنی دی‌.اِن.اِ DNA )دی‌اكسی ریبونوكلئیك اسید) و آر.اِن.اِ RNA (ریبونوكلئیك اسید) نقش اساسی در این مسأله دارند. پس از انفجار بزرگ كه كره زمین پوشیده از گاز بوده، در اثر تخلیه الكتریكی، اسیدهای آمینه، سیانید هیدروژن و فرمالدئید ایجاد شده‌­اند كه پایه اصلی مولكول‌های زیستی یعنی نوكلئوئیدها هستند. مولكول‌های زیستی در اثر فرآیندهای ژئوشیمیایی،DNA و RNA را تولید كرده‌اند. این فرآیندها در دهانه چشمه‌های آبگرم كه گل و لای و لجن وجود دارد صورت گرفته است

پیدایش حیات

دانشمندان زیست­‌شناسی و ژنتیك سال­ها دنبال یافتن مولكول‌­هایی بودند كه زندگی را در زمین ممكن ساخته است. در نهایت معلوم شد كه دو مولكول اصلی یعنی دی‌.اِن.اِ DNA )دی‌اكسی ریبونوكلئیك اسید) و آر.اِن.اِ RNA  (ریبونوكلئیك اسید) نقش اساسی در این مسأله دارند. پس از انفجار بزرگ كه كره زمین پوشیده از گاز بوده، در اثر تخلیه الكتریكی، اسیدهای آمینه، سیانید هیدروژن و فرمالدئید ایجاد شده‌­اند كه پایه اصلی مولكول‌های زیستی یعنی نوكلئوئیدها هستند. مولكول‌های زیستی در اثر فرآیندهای ژئوشیمیایی،DNA  و RNA  را تولید كرده‌اند. این فرآیندها در دهانه چشمه‌های آبگرم كه گل و لای و لجن وجود دارد صورت گرفته است.

در سال 1980 معلوم شد كه نوعی RNA به نام ریبوزیم (ribozyme) می­تواند اطلاعات موجود در خودش را همانندسازی كند. چنانچه این­گونه RNA محصور شده در یك غشاء چربی را یك سلول ساده در نظر بگیریم كه بتواند همانندسازی کرده و واكنش­های بیوشیمیایی را انجام دهد، در این صورت RNA نوعی ژنوم است. این ژنوم اولیه عاملی در تغییر RNA به DNA شناخته شده است.

تكامل حیات

حیات در زمین با پیدایش RNA به شكل سلول ساده شروع شده و در اثر تغییر RNA به  DNA، سلول‌های حاوی DNA ایجاد شده‌اند كه در اثر تغییرات در DNA آنها طی زمان‌­های طولانی، اشكال جدیدی از موجودات تك­سلولی نظیر باكتری‌ها پیدا شده­‌اند. تغییرات ژنتیكی ایجادشده در باكتری‌ها سبب پیدایش دسته دیگری از باكتری­ها به نام آركئی‌ها شده است كه در محیط­های سخت نظیر چشمه‌های آب گرم و اعماق دریاها زندگی می‌كنند. ایجاد تغییرات ژنتیكی در آركئی‌ها، پیدایش موجودات ساده تك­سلولی نظیر آلگ‌های تك­سلولی را در پی داشته است كه طی مدت‌های طولانی از آنها آلگ­های چندسلولی منشعب شده است. تغییرات و افزایش مواد ژنتیكی در این موجودات به تدریج سبب پیدایش موجودات چندسلولی دیگر یعنی قارچ‌ها و گیاهان، بی‌مهرگان، جانوران، انسان‌نماها و انسان شده است. تكامل زندگی در موجودات زنده در اثر دو عامل تغییرات تدریجی ژن‌ها (جهش) و افزایش تعداد ژن‌ها (مضاعف­شدن ژن­ها و دریافت ژن از سایر گونه­ها) بوده است كه تكامل ژنومی نامیده می‌­شود و در نهایت طی زمان‌های طولانی منجر به پیدایش سه دسته موجودات یعنی باكتری‌ها، آركنی­ها و موجودات عالی شده است.

تبارزایی (فیلوژنی)

مطالعه موجودات زنده مختلف و تعیین خویشاوندی آنها بر اساس صفات مشتركشان، تبارزایی نامیده می‌شود كه در واقع مطالعه تكامل نژادی موجودات و تدوین شجره‌نامه یا درخت زندگی آنهاست. این كار از طریق بررسی صفات ظاهری موجودات زنده انجام می­شده، ولی امروز در سطح مولكولی یعنی از طریق بررسی توالی مولكول‌های دی.اِن.اِ در جانداران مختلف انجام می­شود و تبارزایی مولكولی گفته می‌شود. این روش منجر به تقسیم‌بندی موجودات زنده به سه دودمان باكتری­ها و آركئی‌ها و موجودات عالی كه شرح آن گذشت، شده است.

- خلقت انسان

در مورد خلقت انسان، در آیات 7، 8 و 9 سوره سجده آمده است: آن خدایی كه هر چه آفرید به نیكوترین شیوه بود و آفرینش انسان را از خاك آغاز كرد. در آیات چندی از قرآن كریم به خلقت انسان از گل خشك برآمده از گل سیاه بدبو یعنی لجن اشاره شده است. از جمله در آیات 26 و 28 سوره حجر می‌فرماید: و به راستی ما انسان را از گلی خشك كه از گلی سیاه و بدبو برآمده بود، آفریدیم. این آیات یادآور مطالب قبل در مورد خلقت پلیمرهای زیستی DNA و RNA در دهانه چشمه­های آبگرم و اعماق دریاها جایی كه گل و لای وجود دارد، می‌باشد و می‌توان گفت كه ماده اولیه خلقت انسان خاك و گل و لجن بوده است. تصور عده­‌ای بر این بوده و هست كه خداوند برای خلقت انسان مجسمه­ای از گل ساخته و در آن دمیده است تا جان بگیرد! در حالی كه در آیات 12 و 14 سوره مؤمنون آمده است: همانا ما انسان را از عصاره گل آفریدیم. سپس او را نطفه‌­ای از اجزایی به هم‌آمیخته و مخلوط آفریده و او را از صورتی به صورت دیگر و از مرحله‌ای به مرحله دیگر درآوردیم ...

نكته قابل توجه در اینجا این است كه قرآن در 1400 سال پیش خلقت انسان را از نطفه‌­ای حاصل از اجزاء به هم‌آمیخته و مخلوط ذكر می‌كند، در حالی كه این موضوع یعنی اختلاط سلول­های جنسی نر و ماده كه سبب ایجاد جنین می‌شود تا اوایل قرن بیستم مشخص نشده بود. هِرت‌ویگ (Hertwig) در اوایل قرن بیستم نشان داد كه تركیب اسپرم و تخمك در باروری توتیای دریایی مؤثر است.

- نتیجه‌گیری

در آیه 1 سوره انسان آمده است: قطعاً بر انسان روزگاری گذشته است كه در آن روزگار، او چیزی نبوده كه نام انسان بر او نهاده شود، آیا چنین نبوده است؟ به نظر می‌رسد كه این آیه اشاره­‌ای به وضع تطوّر انسان از خاك و گل تا موجودات پست و سپس موجودات عالی و در نهایت انسان باشد. حكمای بزرگ ما به روشنی حالت تطور انسان را در قالب اشعار پر معنی خود بیان كرده‌اند. سرآمد این افراد حكیم ابوالقاسم فردوسی (399-314 شمسی) است كه بیش از هزار سال پیش خلقت انسان را به صورت زیر شرح می‌دهد: تـرا از دو گیتی برآورده­اند /  به چندین میانجی به‌ پروده‌اند / نخستین فطرت پسین تبار تویی خویشتن را به بازی مدار

فردوسی معتقد است كه در خلقت انسان میانجی­‌هایی وجود داشته و در نهایت به خلقت انسان منجر شده است. او انسان را از لحاظ فطری نخستین موجود و از لحاظ تطوّر وجودی آخرین آنها می‌داند.

بزرگ فیلسوف جهان مولوی نیز حالت تطور انسان را از خاك به گیاه، حیوان و انسان در اشعار زیبا و معنوی خود چنین بیان داشته است: از جمادی مردم و نامی شدم / و از نما مـــردم به حــیوان بـرزدم / مـردم از حیوانی و آدم شدم / پس چه ترسم كی ز مردن كم شدم / حـمله دیـگر بـمیرم از بشر / تـا بــرآرم از مــلائــك پـر و سـر / بـار دیگر از مـلك پران شوم / آنــچـه انــدر وهـم نـاید آن شوم».

منبع:  فرهنگستان علوم