مکتب سلجوقی / مسعود زبانران

1395/6/16 ۰۷:۵۳

ضعفِ خلافتِ عباسی و نفوذ ترکان در سدهٔ سوم هجری ، حکومت عباسیان را در دو سدهٔ پایانی ، با دعاوی استقلال طلبانه و تشکیل حکومت های مستقل از بنی عباس رو به رو ساخت . که از آن جمله میتوان به تشکیل حکومت سلجوقی در سال 429 قمری در خراسان اشاره کرد.

ضعفِ خلافتِ عباسی و نفوذ ترکان در سدهٔ سوم هجری ، حکومت عباسیان را در دو سدهٔ پایانی ، با دعاوی استقلال طلبانه و تشکیل حکومت های مستقل از بنی عباس رو به رو ساخت .

که از آن جمله میتوان به تشکیل حکومت سلجوقی در سال 429 قمری در خراسان اشاره کرد.

سَلجوقیان (سَلاجقه، آل‌سلجوق)، نام دودمانی ایرانی و ترک‌تبار بود که در سده‌های (۵ و ۶ هجری ؛ یازدهم و دوازدهم میلادی)، بر بخش‌های بزرگی از آسیای غربی و ایران فرمانروایی داشتند.

سلجوقیان زبان فارسی را زبان رسمی و درباری قرار دادند و وزیران این دوره به‌ویژه عمیدالملک کندری و خواجه نظام‌الملک خدمات مهمی به ادبیات فارسی و گسترش دانش‌ و هنر نمودند.

از قرن چهارم هجری و در دوران سلجوقیان سبکی در نگارگری ایرانی ظهور می‌یابد که از آن بعدها به سبک سلجوقی یاد کردند . این سبک اولین مکتب ایرانی در زمینه نگارگری است که تاثیرات هنر ایرانی در آن کاملا مشهود است . در این دوره دوباره تصویر سازی کتاب ارژنگ مانی رونق می‌یابد.

کتبی از کتب مصور این دوره ، شاید قدیمیترین آن «اندرزنامه» باشد که تاریخ ۴۸۳ هجری را دارد و کریستین پرایس آن را «کهنترین مینیاتور» می داند که در گرگان به سال ۴۷۵ تا ۴۸۳ نوشته و به تصویر کشیده شده است و اکنون به همراه دیوان مصور دیگری با نام «ورقه و گلشاه» که داستانی تغزلی دارد در موزه توپقاپوی استانبول نگهداری می شود. این نسخه یکی از عالیترین نمونه های تصویرگری در کتب مربوط به شیوه سلجوقی است. بیشتر اهل فن نگاره های این کتاب را اثر هنرمندی ایرانی می دانند. این نسخه ممتاز طبق تحقیقات پژوهندگان در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری نگاشته و مصور شده است. هفتاد و یک تصویر در این کتاب وجود دارد که متن و زمینه بسیاری از آنها به رنگهای آبی و قرمز و سبز است و بخشهای خالی و ساده متن با گل و پرنده و پیچکهای تزئینی پر شده و یادآور شیوه سفالینه های این دوران است. متن کتاب از اشعار فارسی است و تصاویری زیبا بدون استفاده از سایه روشن و قوانین مربوط به مناظر و مرایا دارد.

کتب به جا مانده از مکتب سلجوقی :

ورقه و گلشاه (این کتاب شامل 71 صفحه نگاره است و تنها کتابی است که مشخصا مربوط به مکتب سلجوقی است - قرن پنجم)

سمک عیار

الاغانی (در زمینه موسیقی و تالیف ابوالفرج اصفهانی)

مفید الخاص (ذکریای رازی)

خواص الاشجار (ذکریای رازی)

شاهنامه توپقاپوسرای (اشاره به نام موزه‌ای در ترکیه)

شاهنامه کاما (محفوظ در موسسه شرق‌شناسی کاما در روسیه)

از نگار گری های "ورقه و گلشاه"

از نگار گری های "ورقه و گلشاه"

از نگارگری های کتاب الاغانی (در زمینه موسیقی و تالیف ابوالفرج اصفهانی)

از نگارگری های کتاب  الاغانی (در زمینه موسیقی و تالیف ابوالفرج اصفهانی)

المعجم في معايير اشعار العجم شمس قيس رازي (مندرج در مجموعه 1417 كتابخانه سنا ، مورخ 739 ق) - مکتب سلجوقی

منبع: بساتین