نگاه آنه ماری شيمل به اسلام / سيد محمد باقر آقايي نيارکي

1395/4/6 ۱۳:۲۷

مطالعات اسلامی یا همان نام قدیمی شرق شناسی تاریخی دیرینه دارد. اگر از تاریخ و چرایی آن بگذریم از انگیزه ها و روشهای آن نمی توانیم بگذریم. انگیزه ها و روشهایی که اروپاییان در شناخت شرق به کار برده اند در طول تاریخ به فراخور زمان تغییر کرده است. از دفاع در مقابل پیشرفت اسلام دراروپا گرفته تا مبارزه با آن و تا دوران استعمار و بلاخره انگیزه های امروزین غرب برای شناخت اسلام همگی شرق به ویژه اسلام را موضوعی جذاب برای غرب قرار داده است.

مطالعات اسلامی یا همان نام قدیمی شرق شناسی تاریخی دیرینه دارد. اگر از تاریخ و چرایی آن بگذریم از انگیزه ها و روشهای آن نمی توانیم بگذریم. انگیزه ها و روشهایی که اروپاییان در شناخت شرق به کار برده اند در طول تاریخ به فراخور زمان تغییر کرده است. از دفاع در مقابل پیشرفت اسلام دراروپا گرفته تا مبارزه با آن و تا دوران استعمار و بلاخره انگیزه های امروزین غرب برای شناخت اسلام همگی شرق به ویژه اسلام را موضوعی جذاب برای غرب قرار داده است. یکی از ویژگیهای اسلام شناسی امروزی کمتر شده انگیزه های خصمانه و استعماری وافزایش انگیزه های علمی ، تحقیقی می باشد. در این میان هم دانشمندان که بی طرفانه و غیرمغرضانه به اسلام نگاه می کنند ظهور یافته و با همین دید شاید علی رغم برخی مخالفتها در غرب به نگاه بی طرفانه خود پا می فشارند. خانم آنه ماری شیمل یکی از همین پژوهشگران اسلام شناس است که برخلاف برخی شماتتها و مخالفتها با او با اصرار بر شیوه های غیرمغرضانه به مطالعات خود ادامه داد. خانم شیمل با تحقیقات فراوان و عمیق خود نه تنها توانست نگاه غربیان به اسلام را بهبود بخشد بلکه خدمات بزرگی هم به دنیای اسلام کرد و ما هم می توانیم از نتایج مطالعات او استفاده های فراوان ببریم.

***

شاید بتوان قدمت شرق شناسی را به دوران یونان باستان نسبت داد. جایی که یونانیان در صدد شناخت قدرت رقیب خود ایران بر آمدند و در این راستا سفرهایی انجام داده و به نگاشتن کتابهایی مبادرت ورزیدند. از ایلیاد اثر هومر به عنوان قدیمترین اثری که در آن راجع به شرق مطالبی وجود دارد یاد شده است. سیاحتنامه فیثاغورس هم مستقیم به آداب و آیین ایرانیان می پردازد.( الویری/ 28و29) شرق شناسی در دوره رومیان هم به دنبال دودره یونان ادامه داشت و می توان در آثار افرادی چون پلوتارخوس، استرابون ، سلزیوس(الویری/ 31) و غیره دید.

در دوره امپراتوری روم شرقی به علت روابط خصمانه با مسلمانان اثر چشمگیری را در مورد اسلام شکل نگرفت. اولین آثار شکل گرفته در مورد اسلام آثار یوحنای قدیس است که چهره ای مخدوش از اسلام از خود برجای گذاشت و به دنبال آن تئودوروس هم متاثر از او به ارائه چهره ای نادرست از اسلام پرداخت. (الویری/ 34و35)

شرق شناسی که امروزه بیشتر با عنوان مطالعات اسلامی شناخته می شود، نه تنها از اهمیتش کاسته نشده بلکه به دلایل مختلفی گسترش یانفته است، و دامنه آن به خود کشورهای اسلامی هم کشیده شده است. خانم آنه ماری شمیل یکی از متاخرین اسلام شناسی است که به علت نوع نگاه واقع بینانه اش به اسلام بسیار مورد توجه دنیای اسلام قرار گرفته است. البته اهمیت ایشان تنها در این دیدگاه نبود بلکه او با شیوه ی پدیدارشناسانه ای که در تحقیقات خود به کار برده و نیز سالهای طولانی زندگی بین مسلمانان توانسته به دیدی نزدیک به اسلام برسد.

 زندگی نامه خانم شیمل

آنه ماری شیمل، 7 آوریل 1922 در شهر فورت آلمان متولد شد. او در 16 سالگی و پس از اتمام دوره دبیرستان، در کلاسهای تاریخ هنر اسلامی" ارنست کونل" شرکت کرد و همزمان از " والز بیرکمن" زبان عربی را آموخت. وی در 19 سالگی (1941) رساله اش را با عنوان " خلیه و قاضی در مصر در اواخر قرون وسطی" به راهنمایی " ریچارد هارتمان" به پایان رساند و از دانشگاه برلین فارغ التحصیل شد. (وایدنر/ 20) بخشی از دوران زندگی خانم شیمل همزمان با جنگ جهانی دوم بود. او تا پایان جنگ ، مترجم وزارت خارجه آلمان بود. پس از خاتمه جنگ و اشغال شهر زاکس، خانم شیمل به مدت پنج ماه و نیم در شهر ماربورگ همراه دیگر نازی ها و اسیران آلمانی به زندان افتاد. همچنان که خود می نویسد در سالهای پر خوف و بیم و دهشت بار جنگ و بمبارانهای ویرانگر متفقین به مثنوی مولانا پناه برد و با خواندن مثنوی ، خود را از غم هر روزه می رهانید. (وایدنر/ 21)

او پس  از آزادی و درسن 23 سالگی به بخش شرق شناسی دانشگاه ماربورگ پیوست.  سپس در سال 1949 به دانشگاه اوپسالا رفت و درسال 1951 به دریافت دکترای "تاریخ ادیان" نائل امد. در سال 1952 به ترکیه سفر کرد. پس از مدتی در دانشگاههای ترکیه مشغول به تحصیل شد. انگیزهای درونی و علاقه به اسلام شناسی و عرفان اسلامی دلیلی شد بر اینکه شیمل زبان فارسی را مانند زبانهای اردو، ترکی و عربی فراگیرد. (وایدنر/ 22)

خانم شیمل در سال 1966 عهده دار کرسی فرهنگ اسلامی هند در دانشگاه هاروارد شد. در سالهای 1963- 73 سردبیر نشریه فکر و فن شد و دهها مقاله عالمانه منتشر کرد. در سال 1981 ریاست انجمن جهانی علوم دینی را پذیرفت. از سال 1986 ریاست مرکز بین المللی تاریخ ادیان را برعهده گرفت . در اول فوریه 2003- 12 بهمن 1381 چشم از جهان فروبست. (وایدنر/ 23)

خانم شیمل کتابش "زندگی غربی شرقی من"را عنوان زندگی زنی تنها شروع می کند. این مطلب علاوه بر مجرد بودن ایشان تا آخر عمر از تنهایی اش در میان دانشمندان اروپا حتی کشور خودش حکایت دارد. فون شونبورن در کتاب "بازتاب اسلام" که گفتگویی است با شیمل درباره او می نویسد: "  آنه ماری شمیل زنی است که هم تحسین شده و هم دشنام شنیده است. در مناطقی از جهان اسلام همانند قدیسه ای مورد تکریم قرار گرفته، در سرزمین خودی اما به سبب اظهارات بی مهابایش در مورد سلمان رشدی همانند ساحره ای مطرود ، تحت رنج و فشار قرار گرفته است. " در راهی که شیمل جوان برای مطالعه در حوزه شرق انتخاب کرد نباید از محیط خانوادگی به سادگی گذشت. گرچه خانواده اش دانشگاهی و تحصیلکرده نبودند اما راهی که انتخاب کرده بود همراهی و کمکش کردند. همچنین محیطی مملو از شعر و موسیقی پرورش دهنده روح عرفانی خانم شیمل بود. او در مورد محیط خانوادگی اش می گوید:" به خانه ما فقط موسیقی راه نیافته بود، بلکه فضای خانه آکنده از طنین شعر و ادبیات بود." (شیمل/ زندگی غربی شرقی من/ 47)

حوزه های مطالعاتی و آثار خانم شیمل

مطالعات خانم شمیل متنوع و بسیار است. با آمار بیش از یکصد اثر از کتاب و مقاله درباره اسلام شناسی و نیز ایرانشاسی می توان گستره متنوع مطالعاتی او را حدس زد. شاید بتوان او در بیشتر زمینه های اسلامی از جمله عرفان، شعر، فرهنگ و هنر اسلامی و نیز پدیدارشنای اسلام و موضوعات دیگر وابسته به اسلام مطالعات عمیق داشته است. برخی از مهمترین آثار شمیل را می توان به این صورت برشمرد:

سماع – ارزش و نماد اعداد- تصویر نگاری اسلامی- سالنامه اسلامی- سرزمین های اسلامی – شعر عرفانی در اسلام – خاطرات سفر به هند و پاکستان- تصویر عیسی و مریم در عرفان اسلامی- رمز اعداد- زندگی و افکار مولانا – شکوه شمس- ابعاد عرفانی اسلام- سر عشق – خاطرات ترکیه – ردای خداوند- راه و سفر در اسلام – حکمت اسلامی- گل سرخ محمدی – بسم الله الرحمن الرحیم – راهنمای اسلام- خواب خلیفه – استعاره و حقیقت در اسلام – آیا عرفان جهان شمول است؟ - باغ و گل در فرهنگ اسلامی – عشق به خدای یکتا- مناجات در اسلام- از سنایی تا مولوی و اقبال- آموزش زبان عربی – شعر معاصر عرب- شعر ترکی از قرن سیزدهم تا زمان ما – تاثیر اندیشه مولانا در شرق و غرب- زبان تصاویر مولانا. (وایدنر/ 37) می توان عمده فعالیتهای خانم شیمل را در موضوعات زیر دسته بندی کرد:- شعر و عرفان اسلامی - مولوی شناسی - اقبال شناسی - مطالعه بر روی اسلام - فرهنگ اسلامی در کشورهای مختلف - مطالعات در مورد پیامبر اکرم(ص) اما عمده علاقه خانم شیمل که بیشترین حجم آثار او را هم شامل می گردد به عرفان اسلامی مربوط می گردد. خانم شیمل به شعر دینی و شعر اسلامی نیز دلبستگی داشت و کلیه منابع لفظی، تشبیهات و استعاراتی که درک شعر فارسی را دشوار می کند، معرفی کرده است. (وایدنر/ 30) اما چیزی که در آثار خانم شیمل مشهود است نوع نگاه عارفانه و به خصوص بی غرضانه به اسلام است. شاید بتوان خانم شیمل را هم به نوعی عارف مسلک خواند. او با طبع شعری که دارد ونیز علاقه وافری که به شعر عرفانی اسلام به خصوص شعر فارسی دارد، بیشترین هم خود را مصروف بازشناسی مولوی کرده است. مولوی که در نزد غربیان به خصوص متفکران و عارفان غربی جایگاه ویژه ای دارد ، خانم شیمل را هم همانند هر انسان غربی امروزی که تشنه معرفت و معنویت اند را مجذوب خود کرده است. پس از مولوی ، اقبال نقش عمده ای در مطالعات خانم شیمل را به خود اختصاص می دهد. اقبال و اندیشه های او به خصوص نوع نگاه اقبال به فرهنگ غرب و علاقه ایشان به گوته موجبات توجه خان شمیل به خود را سبب گشت. به طوریکه در میان بیش از صد عنوان اثر خانم  شیمل به ندرت اثری را می توان یافت که در آن به گونه ای از محمد اقبال لاهوری سخنی به میان نیامده باشد. (ناقد/ 245)

ویژگیهای مطالعات اسلامی خانم شیمل

 مستشرقان، اسلام شناسان و ایران شناسان بسیاری در تاریخ غرب ظهور کرده اند که هر کدام به فراخور حال و شرایط خود به اسلام و ایران از دیدگاه خاصی نگریسته اند و شیوه ی خاصی را به کار برده اند. خانم شیمل که یکی از متاخران در این زمینه است، شیوه خاصی را در مطالعات خود به کار بده اند و آثار ایشان دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که کمتر در آثار دیگر مستشرقان اروپایی قابل رویت است. نکته مهمی که در پژوهشهای اسلام شناسی خانم شیمل به چشم می خورد این است که او خود را از پیش فرضهای اسلام شناسان اروپایی و نظریه های نژادی و مفاهیم کلام مسیحیت رهانیده و برای درک مقوله ها و آموزه های اسلام به استفاده از روشهای ایشان تکیه نمی کند. بلکه با کوشش فراوان خود زبان های مهم اسلامی را می آموزد و از متون درجه اول اسلامی به طور مستقیم بهره گرفته و از منظر یک عالم و پژوهشگر بی طرف، با روشی علمی به درک و فهم مفاهیم فرهنگ و تمدن اسلامی مبادرت می ورزد. (وایدنر/ 40) تسلط خانم شیمل بر زبانهای اسلامی از جمله ترکی، عربی، فارسی، اردو وغیره موجب برخوداری ویژه و بی واسطه ایشان از منابع دست اول گشته و همین امر موجبات بدفهمی را نزد ایشان از بین برده است. او با صرحت لهجه ای که تنها از یک محقق بسیار مطلع وبی نیازی به تعریف و تمجید غرب ساخته است، می گوید اسلام دینی است که بسیار در غرب بد فهمیده شده و حتی توسط عده ای از افراد ناوارد به نوعی بدویت و یا توحش متهم شده است. (شیمل/ تبیین آیات خداوند/ 3)

یکی از ویژگیهای مطالعات خانم شیمل این است که این مطالعات متاثر از علاقه وافر ایشان به عرفان اسلام است. خانم شیمل تحت تاثیر اندیشه مولانا و شاعران و عارفان بزرگی چون عطار، حلاج و اقبال قدرت توصیف فوق العاده ای پیدا کرد که می توان آنرا قدرت توصیف جزء جزء نامید. (وایدنر/ 31) وی علیرغم تسلط فوق العاده ای که در مباحث و منابع اسلامی داشت، عرفان اسلامی را به عنوان مهمترین زمینه مطالعاتش انتخاب کرد. (وایدنر/ 41) مطالعه عمیق عرفان و اندیشه های بزرگان ادب فارسی این ژرف اندیشی را به اوداده بود که به درستی می دانست " شدن آدمی" موکول به "نه" گفتن به پاره ای مسائل، موضوعات و کارهاست و این "نه" حاصل اراده ای است که می تواند انسان را " از فردی عامی به "شهیدی" یا "عارفی" بزرگ بدل کند." خانم شیمل فرق بودن و نبودن را در این انکار و پذیرش می دانست و باور داشت که انسان تنها همان انسان برگزیده است که به پستی و حقارت و روزمرگی "نه" می گوید. او همچنین بر این عقیده بود که عظمت انسان از کوچکترین اجزای زندگی اش سربرمی آورد. (وایدنر/ 33)

ویژگی دیگر مطالعات اسلامی خانم شیمل روشی است که ایشان برای مطالعاتش برگزید. او معتقد به روش پدیدار شناسی در مطالعاتش بر روی اسلام است که از مشکلات و تنگناهای  روش نقد تاریخی ندارد. خانم شمیل خود در این باره می گوید" به اعتقاد من نگرش پدیدار شناختی برای درک بهتر از اسلام کاملا مناسب است". (پازوکی/ 13) اما باید توجه داشته باشیم که روش پدیدار شناسی ایشان از عرفان شناسی اش جدا نیست. از دیدگاه او فقط از این منظر است که می توان اسلام را درکمال جامعیت و حقیقت درک کرد و به مقام همدلی با اسلام رسید. و به این جهت است در میان تمام  ابعاد اسلام ، بیشتر به بعد عرفانی آن پرداخته است. (پازوکی/ 17)

خانم شمیل در مورد علت و آغاز این انگیزش را اینگونه بیان می کند : هنگامی که در دهه 1950 میلادی در دانشکده الهیات آنکار به تدریس تاریخ ادیان، مشغول بودم سعی می کردم بهمحصلین خویش تمایزی را که رودلف اوتو بین راز هیبت و جلال و راز زیبایی وجمال قائل می شود توضیح دهم، ناگهان یکی از دانشجویان بپاخاست و با غرور گفت" جناب استاد ، ما مسلمانان این مطلب را قرنهاست که می دانیم. خداوند دو وجه دارد: یکی جلال ، شکوه، قدرت و غضب وی و دیگری جمال، محبت و رحمت خداوندی" از آن زمان به بعد اندیشه نگرش و برخورد به اسلام از یک زاویه پدیدار شناسانه همواره در ذهن من وجود داشته است، بخصوص که می دیدم اسلام در چند کتاب عمده معدودی که در این رشته وجود داشته ، به صورت بسیار بدی عرضه شده یود. (شیمل/ تبیین آیات خداوند/ 31)

خانم شیمل روش هایلر را الگوی کار خود قرار می دهد (پازوکی/ 12) و می گوید: من معتقدم که نگرش پدیدارشناسانه برای شناخت و درک بهتر اسلام کاملا مناسب است. به ویژه الگویی که فردریش هایلر در اثر جامع خویش، صور و ماهیت ادیان به وجود آورده است. چرا که وی می کوشد ابتدا با مطالعه پدیده ها وسپس سطوح عمیقتر و عمیقتر بازتابهای انسانی در مقابل الوهیت (ذات الهی) به کانون یا قلب یک دین وارد شود تا اینکه به درونی ترین امر مقدس هر دین دست یابد، امر مقدس یا خدای انتزاعی آن دین. (شیمل/تبیین آیات خداوند/ 36) ایشان کتاب تبیین آیات خداوند را با همین دید نگاشت. در این کتاب خانم شیمل ابتدا، ساحت و مقامی را برای اسلام قائل می شود و سپس به تجلیات مختلف یا به تعبیر خود وی آیات این ساحت مقدس ، اعم از آیات آفاقی و انفسی، می پردازد. (پازوکی/ 15)

اوهمچنین در مقاله ای در دائره المعارف دین با عنوان "نور محمدی" تاکید می کند: نور محمدی مفهومی مرکزی در عالم اسلام است و به صورتهای مختلف مجال بیان پیدا کرده است." او معتقد است که پیامبر تاریخی دارای ذات جامعی است که تمام اسمای حسنای الهی را دربر دارد و در آن نور الهی، عظمت خویش را باز می تاباند تا جلوه یابد. (وایدنر/ 35) او همچنین کلمه مصباح را رمزی مناسب برای پیامبر می داند که توسط او نور الهی بر عالم ممکنات می تابد و به دست او بشریت به سرچشمه هدایت و نور راه می یابد. وجود فراگیر پیامبر محدود به قوم و نژاد خاص و زمان و مکان مشخصی نیست . او لاشرقیه و لا غربیه است همچنان که نور الهی  است. (وایدنر/ 35)

نگاه شمیل به شرق واسلام

خانم آنه ماری شیمل به شدت تحت تاثیر شرق و اسلام قرار گرفته است. او خود را بیشتر متلق به شرق می داند. او در کتابی به نام زندگی شرقی و غربی من به تاثیر زندگی در شرق بر زندگی اش اشاره کرده است. او در توضیح تصویرآرمانی و به قول خودش به دور از واقعیتهای خشک سیاسی که از اسلام ترسیم کرده ، خود را در مقام یک دانشمند اسلام شناس موظف می داند که باید آرمانی را با آرمانی دیگر تشبیه و مقایسه کند. (شیمل/ تبیین آیات خداوند/ 20) او همچنین در جواب منتقدانش که او را متهم می کنند بر اینکه تصویر آرمانی اش از اسلام در مواجهه با واقعیتهای امروزه دنیا رنگ می بازد، پاسخ می دهد که جوهره یک دین فقط از آرمانهایش و نه از تحریفاتش معنا پیدا می کند. (فون شونبورن / بازتاب اسلام/ 51)

خانم شیمل درباره دیدگاهش نسبت به اسلام اینگونه بیان می کند: " اسلام مورد پسند من است، دینی که با درک باری تعالی واقعا حیات انسان را در احاطه خود می گیرد. اما یک انسان مدرن به زحمت می تواند به درک چنین مراتبی نائل آید". (فون شونبورن / بازتاب اسلام/ 76) اما علیرغم این نظر در پاسخ به عدم تغییر مذهب می گوید که اعتقادی به تغییر آئین ندارد و چیزی در تغییر آیین برایش وجود ندارد. چرا که او به هر حال خود را متعلق به شرق می داند. از دید ایشان ظاهر و تجلی خارجی در ابراز دین کمترین اهمیت را دارد و معتقد است که هم در مسیحیت و هم در اسلام کلام ذات اقدس بر همه آشکار است. (فون شونبورن / بازتاب اسلام/ 159)

زمان دریافت جایزه مطالعات اسلامی در برابر فشارهایی که او را از قبول این جایزه منع می کردند چنین می گوید: " اما من از قبول چنین جایزه ای صرف نظر نکردم ، زیرا در مقابل شرق شناسانی که در خلوت وسکوت زحمت مکالمات و مباحثات متقابل را به جان خریده و به عهده دارند، احساس مسولیت می کردم وهمچنین نسبت به تمام کسانی که در جهان اسلام کارکرده و زحمت کشیده و با نیتهای متعالی خود را در راه تفاهم متقابل شرق و غرب به کار می برده اند، هدفی که من نیز بیش از نیم قرن از زندگی و عمر خود را مصروف آن داشته ام." (شیمل/ تببن آیات خداوند/ 9)

توصیف خانم شیمل از اسلام در جای خود منحصربه فرد و جالب می باشد. او در کتاب تبیین آیات خداوند اسلام رااینگونه تعریف می کند: " اسلام نمودی چون یک خانه و یا به بیان قران دارالسلام دارد. در حقیقت هم اسلام مثل یک خانه به نظر می رسد . خانه شرقی محکمی که از سنگهای محکم و خوش نقش مرکبی ساخته شده و با استحکام فراوان بر پایه محکم شهادتین و چهار اصل محکم(نماز، زکات، روزه و حج) قرار دارد..... ما به تحسین معماری این بنا می پردازیم، هر چند در نگاه اول آنرا بسیار ساده و غیر پیچیده می بینیم. اما هنگامی که به این بنای عظیم وارد می شویم، در داخل آن با باغهای بزرگی روبه رو می شویم که حقیقتا شبیه به باغهای بهشت اند. آبها و چشمه سارهای فراوانی که رهگذران خسته و از راه رسیده را تازه و شاداب می سازند. در آنجا همچنین با "حریم مقدس" رو بهرو می شویم، اقامتگاه مقدس خانمها، جایی که هیچ غریبه ای به آن راه ندارد. زیرا مکان مقدس عشق و اتحاد است." (شیمل/ تبیین آیات خداوند/ 560)

در بخشی دیگر ضمن انتقاد از نظر برخی مورخین در مورد دین اسلام که آنرا دین بیابانگردها می دانند، معتقد است که مورخین ، صدای خداوندی را که در مکه شنیده شده را با خروشیدن یک شیر در بیابان مقایسه کرده اند. غالبا هم اسلام را دین بیابان قلمداد کرده اند. حال آنکه از حقیقت غافل شده اند که اسلام نخستین بار در شهرها تبلیغ شد و گسترش یافت. در ابتدا در شهر تجاری مکه و پس از آن هم در شهرهایی که پایتخت امپراتوری رو به توسعه اسلامی بود. (شیمل/ تبیین آیات خداوند/ 559) او هچنین معتقد است اسلام در ابتدای کا رخود، حرکتی اصلاحی بود که نگرشی تازه به حیات را برای قرون وسطی به ارمغان آورد، اما به تدریج  توسط یک سلسله جزئیات فقهی و شرعی، سنن و آداب گوناگون، انواع و اقسام مکاتب مختلف، شروح و تفاسیر متعدد و شرح و تفسیرهای ثانویه و غیره محاصره شد و به نحوی که کم کم آن تحرک و پویایی نخستین را که ویژگی پیام وحیانی اسلام بود از دست داد. (شیمل/تبیین ایات خداوند/ 535)

در پایان این بخش قبل از بیان برخی خدمات خانم شمیل به مطالعات اسلامی نکته ای را که او در برابر اندیشه پیشرفت اسلام با زور شمشیرمی گوید:" درست است که فتوحات اسلامی در قرون وسطی به ضرب قوای نظامی پیش رفته است ، اما به هند، چین، و یا آفریقا هم بیندیشید در این نواحی گرویدن به اسلام مدیون کار عارفان است." (فون شونبورن /بازتاب اسلام/ 76)

شماری از خدمات خانم شیمل به مطالعات اسلامی

• منابع لازم را برای تحقیقات ایران شناسان و اسلام شنایان مسلمان و غیر مسلمان فراهم آورده است. • ترجمه دقیق و درستی از بسیاری از متون اسلام شناسی و فرهنگ اسلامی و ادبیات فارسی به زبان های اروپایی ارائه کرده است. • نمایاندن درست آموزه های اسلامی به دور از تعصب و پیشداوری و غرض ورزی. • ترجه اشعار شاعران بزرگ ایرانی به زبان های آلمانی و انگلیسی. • تحقیق در جنبه های گوناگون فرهنگ ، تمدن و عرفان اسلامی. • نمایاندن اهمیت زبان های اسلامی فارسی، عربی، ترکی و اردو و در مطالعات اسلام شناسان. • ارائه روش های درست علمی برای مطالعه موضوعات اسلامی. • معرفی منابع مهم اسلامی به غیر مسلمانان.

(وایدنر/ 41و42)

 تاثیر نحوه آشنایی شیمل با اسلام در دیدگاه شیمل به اسلام

 خانم شیمل در مورد آشنای اش با عرفان اسلامی می نویسد : من از نوجوانی تحت تاثیر مولانا بودم و در تمام طول زندگی مثنوی و دیوان کبیر مونس و همدم من بودند. (وایدنر/ 38) او همچنین در مورد درکش از اسلام می گوید: تصویری که من از اسلام دارم نه تنها محصول دهها سال اشتغال مداوم با فرهنگ ، ادبیات و هنر اسلامی است بلکه خود آنرا در تمام جهان اسلام و از همه طبقات مسلمانان برداشت کرده ام.(شیمل/ تبیین آیات خداوند/ 20) می توان گفت آشنایی در اوان جوانی و ابتدای شکل گیری روح انسان می تواند خانم شیمل را به سوی هدف آرمانی و عرفانی سوق دهد. در این مورد نباید همراهی خانواده را نادیده گرفت ، خانواده ای که نه تنها با تعصب بی جا مانع او نشدند بلکه به او در رسید به اهدافش کمک کردند. از دورانی که باعث انس و رقبت بیشتر خانم شیمل به عرفان اسلامی و مولوی شد، طبق اظهارات خودش، دوران اسارات بعد از پایان جنگ دوم بود. هر چند این دوره کوتاه بود اما او در خلوت و سختی زندان به اشعار مولوی پناه می برد.  خانم شیمل واقعا با نفس مولانا زندگی کرده اند و روح مولانا هم در ایشان دمیده شده است. عرفان می تواند پلی باشد بین فرهنگ ها و این پل فرهنگ ها را ایشان از طریق مولانا، یعنی از طریق عرفان مولانا زده است. عرفان به طور عام و عرفان مولانا به طور خاص و روح مولانا در ایشان زندگی می کند. (اعوانی/ 18) او عاشق مولانا بودند و با مولانا زیسته اند. دوستان دوستان هم دوست هستند. مولانا بی شک از اولیا و از دوستان خدا و از نزدیکان و مقربان خداوند بوده ، اگر نه که این همه معارف از کجا آمده و کسی که با دوستان خدا دوستی کند، خودش دوست است. (همان/ 20) علاوه بر مولوی اقبال و فردری هایلر نیز در پرورش اندیشه های شیمل نقش بسزایی داشتند. خانم شیمل معتقد است که جایگاه ممتاز اقبال در تاریخ تفكر جدید اسلامى زمانى بیش از پیش قابل درك خواهد شد كه رابطه خدا- انسان را در كانون اندیشه‏هاى او قرار دهیم. زیرا از این طریق است كه تنش محسوس میان پیام شاعرانه او و درونمایه «پیامبرانه» یا حتى‏ سیاسى پیامش، به‏یكباره از میان برداشته مى‏شود. (شیمل/مجله کیان) او همچنین درباره  ارتباط اقبال ، مولوی و گوته چنین می گوید: تصور اینکه شاعری مسلمان در پیام مشرق صحنه ای را به تصویر می کشد که در آن دو شخصیت مورد علاقه من، یعنی گوته و مولانا در باغ ارم با هم دیدار می کنند و بر نکته توافق نظر دارند که " زیرکی ز ابلیس و عشق از آدم است" مرا چنان به شوق آورد و مجذوب خود ساخت که دانستم در آینده آثار و افکار اقبال یکی از زمینه های کار مرا تشکیل خواد داد. (ناقد/  245)

 تاثیر مسافرتهای شیمل به کشورهای اسلامی در اندیشه هایش

 خانم شمیل مسافرتهای زیادی به کشورهای اسلامی از جمله ترکیه، پاکستان و ایران داشته است. این مسافرتهای و معاشرت با مسلمانان این کشورها تاثیر زیادی بر درک او از اسلام و زندگی و فرهنگ مسلمانان داشته است. به گفته خودش سراغاز بررسی پدیدارشناسنه اش به اسلام در حین تدریس در یکی از دانشگاه های ترکیه به ذهنش رسیده و با دنبال کردن آن توانسته آثار خوبی در این زمینه تولید کند.  در کتاب "زندگی غربی شرقی من" خانم شیمل به شرح مسافرتهای خود به کشورهای شرقی و غربی می پردازد. او علت نگارش این زندگینامه مختصر را اینگونه بیان می دارد: " پیوسته پرسشهای یکسانی از من می شود که تصمیم دارم یکبار برای همیشه به آنها در این کتاب پاسخ دهم. چگونه دخترکی از خانواده ای غیر دانشگاهی تصمیم می گیرد که شرق شناس شود؟" (شیمل/ زندگی غربی شرقی من/ مقدمه) خانم شیمل به کشورهای کویت، بحرین، ترکیه، مصر، سودان ، تونس، مراکش، یمن، عربستان، ایران، افغانستان، آسیای مرکزی، پاکستان، هند و اندونزی سفر کرده است و در این سفرها ضمن بازدید از آثار اسلامی با فرهیختگان و دانشمندان آنها هم به صحبت نشسته است. او درکشورترکیه مدتها تدریس کرده و در پاکستان هم مدتی با مردم عادی زندگی کرده است. او در سفرهایش سعی بر مراوده با مردم و آشنایی مستقیم با آداب و رسوم سنتی و مذهبی آنها داشته است. خانم شمیل دو بار به ایران سفر کرده است، یکبار پیش از انقلاب و در ضمن جشنهای 2500 ساله و با دوم پس از انقلاب و ضمن برگزاری  همایش بزرگداشت ایشان. جالب اینجاست که علی رغم سفرهای کمش به ایران، اطلاعات ذی قیمتی در آثارش نسبت به فرهنگ و تمدن ایران ارائه می دهد.

 ایران شناسی شیمل

جایگاه آنه ماری شیمل در ایران شناسی بی شک در کنار ادوارد براون، تیکلسون، هانری کربن، لویی ماسینیون ، آرتور پوپ، آیلرز و والتر هینتس است. زیرا او در مکتب اساتید نام آوری مانند شیلر، هایلر، پونل، ریتر، اشپیس، زابین و هارتمن تعلیم یافته و از همنشینی و مخالطت با فریتس مایر، آسموس ، پارت ، چودی ، بلوت مان، برخوردار بوده است. که هر کدام از برکت ذوق فرهنگ محتشم ایران، روان هایی پر فروغ و اندیشه هایی زرین فراچنگ آورده اند. (رهبر/  210) عظمت مقام شیمل نزد ما ایرانیان ، گذشته از دانش و بینش و عشقی که در آثار او نسبت به ادب فارسی موج می زند، نه تنها در این است که او اسلام شناس و مولوی شناس و از این قبیل بدانیم- اینها به جای خود، یکی از بزرگترین خدمات پرفسور شیمل به عالم عرفان و ادب فارسی زدودن تصاویر نادرست و ناشایستی است که مترجمان ایران ناشناس و فارسی ندان غربی از حدود دویست سال پیش تا اواسط قرن بیستم از فرهنگ و ادب ما در ذهن خوانندگان غربی نشانده بودند. (لاهوتی/  251)

نتیجه

خانم شیمل بی شک با ارائه نگاه و راه های نو در مطالعات اسلام شناسی سهم بزرگی در ارائه چهره ای به نسبت واقعی و دور از بغضها و نگاه استعمارگرانه از اسلام به دنیای غرب داشته است. او با به کارگیری ورش پدیدارشناسانه که کمتر در بررسی اسلام از آن استفاده شده توانست به دیدی تقریبا نزدیک به اسلام دست یابد. از دیگر عوامل موفقیت خانم شیمل سالها زندگی او در کشورهای اسلامی و در کنار مردم مسلمان می باشد که توانست به دید واقع بینانه آثارش کمک شایان کند. از دیگر نکات برجسته مطالعات شیمل علاقه او به عرفان اسلامی به ویژه مولوی می باشد. توجه به مولوی و میزان علاقه او به این شاعر بزرگ فارسی زبان در تمام آثار او موج می زند و از روی همین علاقه به مولوی بود که با آشنایی با اندیشه های اقبال و نظرات او درباره مولوی و همچنین گوته مجذوب او گشت و با تولید آثاری گرانبها درمورد اقبال میزان علاقه اش به این اندیشمند اسلامی را نشان دهد.

منابع:

1. اعوانی، غلامرضا، 1383، سخنرانی افتتاحیه، عرفان پلی میان فرهنگ ها (بزرگداشت پرفسور آنه ماری شیمل1381)، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران و موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.  //  2. الویری، محسن، 1381، مطالعات اسلامی در غرب، انتشارات سمت، تهران، چاپ اول.  //  3. پازوکی، شهرام، 1382، روش اسلام شناسی آنه ماری شیمل، آشنایی از آنسوی افق (مجموعه مقالات وسخنرانی های سینار بزرگداشت آنه ماری شیمل- شانزدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب) انتشارات مرکز بازشناسی اسلام و ایران، تهران.  //  4. رهبر، علی، 1383، تلاشهای پرفسور شیمل در شناسایی عرفان و فرهنگ ایران، عرفان پلی میان فرهنگ ها (بزرگداشت پرفسور آنه ماری شیمل1381)، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران و موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.  //  5. ساکت، محمد حسین، 1383،شیمل،اقبال و فرهنگ آلمان، عرفان پلی میان فرهنگ ها (بزرگداشت پرفسور آنه ماری شیمل1381)، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران و موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.  //  6. شیمل، آنه ماری،1376، تبیین آیات خداوند، ترجمه عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ اول.  //  7. شیمل، آنه ماری، 1383، زندگی غربی شرقی من-خاطرات آ«ه ماری شیمل، ترجمه سید سعید فیروزآبادی، نشر افکار ، تهران.  //  8. شیمل، آنه ماری، 1383، موسی و شبان در متون عرفانی، ترجمه آوسیا خواجه نوری، عرفان پلی میان فرهنگ ها (بزرگداشت پرفسور آنه ماری شیمل1381)، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران و موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.  //  9. شیمل، آنه ماری،خرداد و تیر 1377، آشنایی من با اقبال لاهوری، ترجمه خسرو ناقد، سال هشتم شماره 42.  //  10. عبدالکریم، خلیفه و همکاران، 1370، ترجمه محمدبقائی، انتشارات حکمت، تهران، چاپ اول.  //  11. فون شونبورن، فلیسیتاس، 1385، بازتاب اسلام، گفتگو با آنه ماری شیمل، ترجمه بهاء الدین بازرگانی گیلانی، نشر شور، تهران.  //  12. لاهوتی، حسن، 1383، خدمات پرفسور شیمل به عرفان و ادب ایران، عرفان پلی میان فرهنگ ها (بزرگداشت پرفسور آنه ماری شیمل1381)، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران و موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.  //  13. ناقد، خسرو، 1383، اقبال شیمل، عرفان پلی میان فرهنگ ها (بزرگداشت پرفسور آنه ماری شیمل1381)، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران و موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.  //  14. وایدنر، اشتفان، 1382، شناختنامه پرفسور آنه ماری شیمل، آشنایی از آنسوی افق (مجموعه مقالات وسخنرانی های سینار بزرگداشت آنه ماری شیمل- شانزدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب) انتشارات مرکز بازشناسی اسلام و ایران، تهران.

* منابع اینترنتی در دفتر مجله موجود است.

منبع: اطلاعات حکمت و معرفت، سال هفتم، شماره 3