1395/3/16 ۱۰:۴۳
نقش دکتر امیرخان امیراعلم در پیشرفت بهداشت در ایران دکتر امیرخان امیراعلم (١٣٤٠-١٢٥٥ش) از دانش‌آموختگان مدرسه پزشکی لیون فرانسه، بیش از ٥٥ سال برای پیشرفت بهداشت و آموزش پزشکی نوین در ایران کوشید. او استاد کالبدشناسی (تشریح) در دارالفنون و سپس دانشگاه تهران، عضو مجلس حفظ‌الصحّه و از بنیان‌گذاران سازمان‌های بهداشتی نوین در ایران بود.
نقش دکتر امیرخان امیراعلم در پیشرفت بهداشت در ایران
دکتر امیرخان امیراعلم (١٣٤٠-١٢٥٥ش) از دانش‌آموختگان مدرسه پزشکی لیون فرانسه، بیش از ٥٥ سال برای پیشرفت بهداشت و آموزش پزشکی نوین در ایران کوشید. او استاد کالبدشناسی (تشریح) در دارالفنون و سپس دانشگاه تهران، عضو مجلس حفظ‌الصحّه و از بنیان‌گذاران سازمان‌های بهداشتی نوین در ایران بود. او بنیان‌گذار بیمارستان احمدیه، بنیان‌گذار نخستین درمانگاه ویژه زنان و بنیان‌گذار سازمان شیروخورشید سرخ بود و دارالشفای حضرتی خراسان به کوشش او بازسازی شد. امیراعلم به‌عنوان نماینده مجلس شورای ملی در تصویب قانون آبله‌کوبی رایگان و قانون طبابت نقش داشت. همچنین به درخواست رسمی او، که ریاست مجلس حفظ‌الصّحه را داشت، تولید واکسن آبله در انستیتو پاستور ایران آغاز شد. امیراعلم از نخستین استادان دانشکده پزشکی بود که نخستین دانشکده دانشگاه تهران به شمار می‌آید. او با همکاری چند نفر از استادان دانشکده پزشکی، کتاب کالبدشناسی توصیفی را در ٩ جلد نوشت که نخستین کتاب درسی کالبدشناسی نوین ایران و از نخستین کتاب‌های تألیفی استادان دانشگاه تهران است. دکتر امیراعلم عضو شورای‌عالی فرهنگ بود و سپس به‌عنوان عضو پیوسته فرهنگستان ایران و ریاست کمیسیون پزشکی برگزیده شد. او در پیشنهاد و تصویب برابرنهادهای مناسب برای بسیاری از واژه‌های غیرفارسی پزشکی نقشی چشمگیر داشت. درادامه تاریخچه زندگی امیراعلم را با هم مرور می‌کنیم.
***
امیرخان امیراعلم، فرزند علی‌اکبرخان قزوینی، کارگزار ایران در بغداد و شامات در ١٢٥٥ش (١٨٧٦م) چشم به جهان گشود. در این زمان، با اینکه حدود ٢٥ سال از گشایش دارالفنون می‌گذشت، مردم ایران همچنان گرفتار بیماری‌های واگیر بودند. برای مثال، دکتر فوریه در ١٨ آگوست ١٨٨٩م در گزارشی می‌نویسد: «فقط در تهران، روزی هشت‌صد تن از وبا می‌میرند، اما دست‌های نامرئی از مراجعه بیماران به تشکیلات جدید پزشکی جلوگیری می‌کنند». امیراعلم در مدرسه پزشکی فرانسوی بیروت مشغول بود، اما پیش از پایان دوره، به دلیل مرگ پدرش ناچار شد در ١٩٠٠ به تهران بازگردد. وی با کمک مشیرالدوله به اروپا رفت و در همان سال ١٩٠٠ به مدرسه نظامی پزشکی در شهر لیون راه یافت. در سپتامبر ١٩٠٣ دولت ایران از وی خواست با عنوان نماینده ایران در همایش بین‌المللی بهداشت در پاریس شرکت کند. امیراعلم در آغاز ١٩٠٤ درجه دکتری را دریافت کرد و چند سال در درمانگاه‌های نظامی و غیرنظامی لیون و پاریس به درمان مشغول بود. در ١٩٠٥ دکتر گاله و دکتر ژرژ به پیشنهاد او از مدرسه پزشکی «سانته‌میلیتر» به استادی دارالفنون ایران برگزیده شدند. امیراعلم در ١٩٠٦ به میهن بازگشت. به‌زودی مطب خود را تأسیس کرد و به درمان رایگان نیازمندان پرداخت. وی در همین سال به دعوت دکتر ژرژ و دکتر گاله، به‌عنوان استاد کالبدشناسی (تشریح) در دارالفنون و عضو مجلس حفظ‌الصحّه برگزیده شد. وی در دوره دوم به‌عنوان نماینده مردم تهران، در دوره‌های چهارم و پنجم به‌عنوان نماینده مشهد، در دوره هفتم به‌عنوان نماینده درگز و در دوره‌های هشتم و نهم به‌عنوان نماینده شاهرود برگزیده شد. امیراعلم نیز در ١٢٨٥ش به دعوت دکتر ژرژ و دکتر گاله به‌عنوان استاد کالبدشناسی (تشریح) دارالفنون و عضو مجلس حفظ‌الصحّه برگزیده شد.
پیش از امیراعلم دکتر پولاک، دکتر تولوزان و دکتر گاله استاد کالبدشناس بودند. در سال ١٢٩٧ بخش پزشکی دارالفنون از دیگر بخش‌ها جدا و مدرسه طب و داروسازی نامیده شد. ریاست آن به فرمان احمدشاه به دکتر محمدحسین لقمان‌ادهم سپرده شد. سال ١٣١٨، پروفسور شارل اوبرلین، استاد آسیب‌شناسی دانشکده پزشکی پاریس، برای نوسازی آموزش پزشکی به ایران دعوت شد. او تا مهرماه ١٣٢٦ ریاست دانشکده پزشکی دانشگاه تهران را داشت. او بیمارستان‌های تهران را ضمیمه این دانشکده کرد. با پیگیری او، در ١٣١٩، آموزشگاه عالی بهداری در مشهد و در سال ١٣٢٥ در اصفهان، شیراز و تبریز گشایش یافت. در سال ١٢٨٩ش، اداره حفظ‌الصحّه در وزارت داخله پدید آمد که زیر نظر مجلس حفظ‌الصحّه دولتی فعالیت می‌کرد. در همین سال، نمایندگان دوره دوم مجلس شورای ملی به پیشنهاد امیراعلم تصویب کردند که از مالیات انتقال پیکر مردگان به زیارتگاه‌های عراق، تومانی یک قران در اختیار مجلس حفظ‌الصحّه دولتی قرار گیرد تا برای بهبود بهداشت، به‌ویژه گسترش آبله‌کوبی رایگان، هزینه شود. با آغاز جنگ جهانی اول در سال ١٩١٤م، بسیاری از پزشکان خارجی به کشورشان بازگشتند. ازاین‌رو، در سال ١٢٩٤ش ریاست مجلس حفظ‌الصحّه دولتی به امیراعلم سپرده شد. او به نوسازی درمانگاه‌ها، ازجمله دارالشفای حضرتی مشهد و بهبود قرنطینه‌ها پرداخت. همچنین به راه‌اندازی انستیتو پاستور ایران کمک کرد و از آن سازمان خواست تولید واکسن آبله را در ایران آغاز کند. در سال ١٣٠٠ش وزارت «صحّیه و امور خیریه» پدید آمد. در همین زمان، او تصمیم گرفت سازمانی مانند صلیب‌سرخ جهانی بنیان گذارد. او توانست رضایت احمدشاه را به دست آورد، اما شاه مبلغی برای این کار پرداخت نکرد. با وجود این، امیراعلم از پا ننشست و در اسفند ١٣٠١ش، سازمان شیروخورشید سرخ را با کمک نیکوکاران راه‌اندازی کرد. در سال ١٣٠٣ش، همه تشکیلات صحیه زیر نظر اداره مستقلی به نام صحیه کل مملکتی درآمد و سرپرستی آن به فرمان رضاخان به دکتر امیراعلم سپرده شد.
در سال ١٣٠٥ش، با پیشنهاد امیراعلم و تصویب نمایندگان مجلس، «صحیه کل مملکتی» به وزارت داخله پیوست و دکتر حسین بهرامی به ریاست این اداره برگزیده شد. او برنامه پیکار با مالاریا را آغاز کرد. در ١٣١٥، نام اداره صحیه کل مملکتی به «اداره کل بهداری ایران» تغییر یافت. سپس در هشتم آبان ١٣٢٠، این اداره به وزارت بهداری تبدیل شد. از سال ١٣٢٣ که دکتر سعید مالک به‌عنوان وزیر بهداری برگزیده شد، برنامه‌های بهداشتی ایران شتاب چشمگیری یافت. هنگامی‌که امیراعلم در ١٢٨٩ش به ریاست صحیه نظام (بهداری ارتش) برگزیده شد، کوشید بیمارستانی برای پاسبان‌ها و سربازها بسازد. او هزینه این کار را از درآمد مطبش و کمک‌های مردمی فراهم کرد. او پزشکان آموزش‌دیده در اروپا و دارالفنون ایران را برای این بیمارستان برگزید. این بیمارستان در ١٢٩٣ش، به نام بیمارستان احمدیه گشایش یافت. از دیگر کارهای ارزشمند امیراعلم بنیان‌گذاری نخستین درمانگاه ویژه زنان (مریض‌خانه نسوان) در ١٢٩٦ش بود. در سال ١٢٩٦ش امیراعلم برای بررسی وضعیت بهداشتی خراسان به آن‌جا سفر کرد. او با دیدن وضعیت نامناسب دارالشفای حضرتی در مشهد تصمیم به نوسازی ساختمان آن گرفت. شارل اوبرلن، رئیس دانشکده پزشکی، درباره امیراعلم گفته است: «اگر کشور ایران امروز دارای یک دانشکده پزشکی است که می‌توان آن را از زیباترین دانشکده‌های خاورمیانه دانست و اگر این کشور بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها و آموزشگاه‌های عالی مامایی، پرستاری و سازمان شیروخورشید سرخ دارد، بخش اعظم آن مرهون مساعی مدام جناب استاد امیراعلم است».
منبع: روزنامه شرق
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید