روز جهانی موزه و میراث فرهنگی

1395/2/28 ۰۷:۳۳

امام علی(ع) در اندرز به فرزند گرانقدرش امام حسن مجتبی(ع) می فرماید: «درست است که من به اندازه همه کسانی که پیش از من زیسته‌اند عمر نکرده‌ام، ولی در کردار آنها نظر افکنده‌ام، در اخبارشان تفکر کرده‌ام و در آثارشان به سیر و سیاحت پرداخته‌ام، تا بدانجا که همانند یکی از آنها شده‌ام، بلکه گویی به دلیل آنچه از تاریخشان به من رسیده است، با همه آنها از اول جهان تا امروز بوده‌ام. من قسمت زلال و مصفای زندگی آنها را از بخش کدر و تاریک آن بازشناختم و سود و زیانش را دانستم و از میان تمام آنها، بخشهای مهم و برگزیده را برایت خلاصه کردم»

امام علی(ع) در اندرز به فرزند گرانقدرش امام حسن مجتبی(ع) می فرماید: «درست است که من به اندازه همه کسانی که پیش از من زیسته‌اند عمر نکرده‌ام، ولی در کردار آنها نظر افکنده‌ام، در اخبارشان تفکر کرده‌ام و در آثارشان به سیر و سیاحت پرداخته‌ام، تا بدانجا که همانند یکی از آنها شده‌ام، بلکه گویی به دلیل آنچه از تاریخشان به من رسیده است، با همه آنها از اول جهان تا امروز بوده‌ام. من قسمت زلال و مصفای زندگی آنها را از بخش کدر و تاریک آن بازشناختم و سود و زیانش را دانستم و از میان تمام آنها، بخشهای مهم و برگزیده را برایت خلاصه کردم».(نهج‌البلاغه، نامه 131)

یكی از مهمترین راهها برای عبرت‌آموزی از تاریخ، آشنایی با آثار تاریخی است و این خود مستلزم حفظ و نگاهبانی از آنهاست. «روز جهانی موزه و میراث فرهنگی» یاری‌رسان این امر مهم است. به‌ویژه برای كشور دیرینه‌سالی چون ایران كه از عصر حجر تا امروز آثار فراوانی را به جا نهاده و در معرض بازدید و بازبینی گذاشته است. تنوع بسیار غنی میراث فرهنگی در ایران، مسئولیت خاصی را متوجه ایرانیان می‌كند كه می‌بایست با شناخت درست و عالمانه انجام پذیرد.

«میراث فرهنگی» به کلیه آثار باز‌مانده از گذشتگان گفته می‌شود که دارای ارزش فرهنگی باشد. این آثار می‌تواند دربرگیرندة آثار ملموس (مانند بناهای باستانی) یا آثار ناملموس (مانند آداب و رسوم یک منطقه) باشد که امروزه در حفظ آن برای آیندگان می‌کوشند. میراث فرهنگی منحصربه‌فرد، غیر قابل جایگزینی و در میان نسلها از ارزش و احترام برخوردار است. چیزهای کوچکتر ازجمله آثار هنری و دیگر شاهکارهای فرهنگی در موزه‌ها و گالری‌های هنری گردآوری می‌شوند، در حالی که برخی دیگر همچون بناهای باستانی در مجموع یک میراث فرهنگی شناخته می‌شود.

شاخصه‌های فرهنگی دربرگیرنده میراث فرهنگی ملموس هستند مانند بناها و مکان‌های تاریخی، آثار باستانی، مجسمه‌ها، کتابها، اسناد، آثار هنری، ماشین‌ها و دیگر ساخته‌هایی که گمان می‌رود برای آیندگان ارزشمند باشند. این چیزهایی را دربرمی‌گیرد که برای باستان‌شناسی، معماری، علم و فناوری یا یک دانش ویژه قابل توجه باشد.

میراث مادی نیز شامل میراث منقول و غیر منقول می‌شود. در گذشته و به‌ویژه در قوانین ملی کشورها میان میراث منقول و غیر منقول، تفاوت زیادی وجود داشت و ارزش تاریخی بیشتر به یادمان‌ها، اشیای عتیقه و کارهای هنری معطوف بود. لیکن در سده‌های اخیر، اهل فن بر کم‌رنگ کردن مرز میان میراث منقول و غیر منقول و یکپارچه‌سازی تمام وجوه میراث تمایل بیشتری نشان داده‌اند.

میراث معنوی

میراث فرهنگی ناملموس به جنبه‌های غیر فیزیکی یک فرهنگ گفته می‌شود و اغلب آداب و رسوم جامعه در یک دوره زمانی را در بر می‌گیرد یا راه و روش رفتار در جامعه که معمولاً قوانین رسمی عمومی برای کارکرد در یک فضای فرهنگی خاص هستند. این موارد شامل ارزشهای اجتماعی، سنتها، آداب و رسوم و روشها، باورهای زیبایی‌شناسانه و معنوی، بیان هنری، زبان و دیگر جنبه‌های کارکردهای انسانی است. به طور کلی حفظ میراث معنوی دشوارتر از حفظ میراث فرهنگی مادی است.

میراث معنوی بخش اساسی فرهنگ هر جامعه را تشکیل می‌دهد. تمامی آثار به جا مانده از فرهنگ‌های مختلف، معرّف اندیشه و فرهنگ معنوی حاکم بر آن جوامع می‌باشد. در حقیقت معنویات بشر به صورت آثار مادی، فرهنگی و تاریخی تجلی می‌یابد و جنبه ملموس میراث معنوی را ایجاد می‌نماید. میراث فرهنگی، رکن اساسی فرهنگ هر ملت به شمار می‌رود. توجه به این میراث از آن روی حائز اهمیت است که در مقابل یکسان‌سازی فرهنگی در جهان می‌تواند مقاومت نماید. میراث فرهنگی همچنین ممکن است به چشم‌اندازهای فرهنگی گفته شود. میراث‌های طبیعی که دربرگیرندة ویژگی‌های فرهنگی از قبیل بناهای باستانی نیز باشند.

موزه

شورای بین‌المللی موزه که زیر نظر یونسکو فعالیت می‌کند، موزه را این گونه تعریف کرده‌ است: «موزه مؤسسه‌ای ا‌ست دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، تحقیق در آثار و شواهد به‌جای‌ماندة انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به‌ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره معنوی است.»

گونه‌های زیادی از موزه وجود دارد از مجموعه‌های بزرگ در شهرهای بزرگ که انواع مجموعه‌ها را پوشش می‌دهد تا موزه‌های کوچک که یک یا چند دسته خاص را شامل می‌شود. این دسته‌ها شامل هنرهای زیبا، هنر کاربردی، صنایع دستی، باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، قوم‌شناسی، تاریخ، تاریخ فرهنگی، تاریخ نظامی، علم، فناوری، موزه کودکان، نقشه، تاریخ طبیعی، سکه‌شناسی، گیاه‌شناسی، علوم طبیعی و تمبرشناسی، کاخ موزه‌ها می‌باشد. روز جهانی موزه، فرصت خوبی است برای ملاقات فعالان حرفه‌ای در زمینة موزه‌ها با عموم مردم علاقه‌مند به این حوزه.

از مهمترین موزه‌های ایران، می‌توان موزه ایران باستان، موزه آذربایجان، موزه رضا عباسی، موزه آبگینه، موزه فرش، مؤسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد شامل (موزه زمان، موزه پول، موزه کاخ رامسر، موزه خودروهای تاریخی ایران)، موزه هنرهای معاصر و کاخ موزه نیاوران و موزه‌های استانی نام برد.

برای آگاهی از غنای میراث فرهنگی كشور، كافی است نگاهی به فهرست‌های یونسكو كه مرتبط با این امر است، بیندازیم. با توجه به این نكته كه بسیاری از آثار ایرانی هنوز ثبت نشده و برخی از آثار به نام كشورهای همسایه به ثبت رسیده است!

آثار میراث فرهنگی ایران ثبت‌شده در یونسکو

ـ چغازنبیل، شوش (1979)

ـ میدان امام اصفهان (1979)

ـ تخت جمشید، فارس (1979)

ـ تخت سلیمان، تکاب (2003)

ـ بم و چشم‌انداز تاریخی آن، کرمان (2007/ 2004)

ـ پاسارگاد، فارس (2004)

ـ سلطانیه، زنجان (2005)

ـ بیستون، کرمانشاه (2006)

ـ مجموعه قره‌کلیسای آذربایجان (2008)

ـ سازه‌های تاریخی ـ آبی شوشتر (2009)

ـ بازار تبریز (2010)

ـ بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (2011)

ـ 9 باغ ایرانی: اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس‌آباد بهشهر، چهلستون اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز ، پهلوان‌پور یزد (2011)

ـ گنبد قابوس، استان گلستان (2012)

ـ مسجد جامع اصفهان (2012)

ـ کاخ گلستان، تهران (2013)

ـ شهر سوخته، سیستان (2014)

ـ چشم‌انداز فرهنگی میمند (2015)

ـ محوطه باستانی شوش (2015)

آثار میراث معنوی ایران ثبت‌شده در یونسکو

ـ نوروز (1388)

ـ ردیف‌های موسیقی ایرانی (1388)

ـ موسیقی بخشی‌های خراسان (1389)

ـ هنر نمایشی آیین تعزیه (1389)

ـ آیین پهلوانی و زورخانه‌ای (1389)

ـ مهارت فرش‌بافی کاشان (1389)

ـ مهارت فرش‌بافی فارس (1389)

ـ نقالی؛ قصه‌گویی اجرایی ایرانی (1390)

ـ دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس (1390)

ـ قالی‌شویی مشهد اردهال (1391)

آثار مستند ایران ثبت شده در فهرست حافظه جهانی یونسکو

1ـ کلیات سعدی(1394)

2ـ مسالک‌الممالک اصطخری(1394)

3ـ ذخیرة خوارزمشاهی (1392)

4ـ مجموعه برگزیده نقشه‌های دوره قاجار ایران(1392)

5ـ پنج‌­گنج یا خمسة نظامی (1390)

6ـ التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، نوشته ابوریحان بیرونی (1390)

7ـ مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی(1388)

8 ـ شاهنامه بایسنقری(1386)

9ـ وقفنامه ربع رشیدی(1386)

فهرست رویدادها و شخصیت‌‌های ایرانی ثبت‌‌شده در فهرست رویدادها و مشاهیرعلم و ادب یونسکو

1ـ هشتصدمین سال زندگی نجم‌الدین کبری، عارف بزرگ و انسان‌شناس برجسته (2014ـ 2015)

2ـ هشتصدمین سال تولد فخرالدین عراقی، شاعر و ادیب پرآوازه (2014ـ 2015)

3ـ ششصدمین سال زندگی عبدالقادر مراغه‌ای، اولین ردیف‌نویس موسیقی اصیل ایرانی(2014ـ 2015)

4ـ هفتصدمین سال تولد میرسید علی همدانی، عارف و ادیب بزرگ (2014ـ 2015)

5 ـ هزارمین سال گردآوری کتاب قانون ابن سینا در طب (2012ـ2013)

6ـ هزارمین سال دستاوردهای ابوسعید ابوالخیر (2012ـ2013)

7ـ هزاروصدمین سال تألیف کتاب علائق النفیسه ابن‌رستة اصفهانی در حوزه جغرافیا (2012ـ2013)

8ـ پانصدمین سالگرد دستاوردهای عبدالعلی بیرجندی در حوزه علم نجوم (2012ـ2013)

9ـ هزارو دویست و پنجاهمین سال تولد سیبویه د رحوزه انسان‌شناسی (2010ـ2011)

10ـ هفتصمدمین سال وفات علامه قطب‌الدین شیرازی (2010ـ2011)

11ـ هفتصدو پنجاهمین سال زندگی خواجه نصیرالدین طوسی (2010ـ2011)

12ـ هزارمین سال تدوین شاهنامه فردوسی (2010-2011)

13ـ چهارصدمین سال وفات شیخ بهایی، دانشمند، ریاضیدان، منجم و معمار (2008ـ 2009)

14ـ نهصدوپنجاهمین سال تولد امام محمد غزالی (2008ـ 2009)

15ـ هزارمین سال تولد حکیم ناصر خسرو (2003)

16ـ صدمین سال تولد ابوالحسن صبا (2002)

17ـ هشتصدمین سال تولد خواجه نصیر (2001)

18 ـ صدو پنجاهمین سال وفات امیرکبیر (2001)

19ـ هزارمین سال وفات ابوالوفا بوزجانی، ریاضیدان و منجم (1998)

20ـ سیصدمین سال وفات علامه مجلسی، محدث بزرگ (1998)

21ـ تولد نیما یوشیج (1996)

22ـ ششصدمین سال تولد جامی، شاعر و عارف بزرگ (1996)

23ـ نهصدمین سال وفات حکیم خیام (1996)

24ـ چهارصدمین سال تولد صائب تبریزی (1995)

25ـ هزارمین سال گردآوری نسخه برجسته خطی شاهنامه (1990)

26ـ ششصدمین سال وفات حافظ (1989)

27ـ نهصدمین سال وفات خواجه عبدالله انصاری، عارف بزرگ (1989)

28ـ نهصدمین سال بزرگداشت امام محمد غزالی (1985)

29- هشتصدمین سال تولد سعدی (1984)

30ـ هزارمین سال تولد ابن سینا، (1980)

ذخیره‌گاه‌های زیست‌‌کره ایران در شبکه ذخیره‌‌گاه‌‌های زیست‌‌کره یونسکو

ـ ذخیره‌گاه زیست‌کره دنا در محدوده استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان (2010)، ارژن و پریشان (1976)، میانکاله (1976)، حرّا (1976)، گنو (1976)، گلستان (1976)، ارسباران (1976)، ارومیه (1976)، کویر (1976)، توران (1976).1

پی‌نوشت:

1. با استفاده از دانشنامه ویكی‌پدیا و وبسایت نمایندگی ایران در یونسكو