حسین‌(ع) پیش از عاشورا

1395/2/21 ۱۰:۰۵

مده کارهایی که در‌باره امام حسین (ع) تولید شده است ناظر به واقعه عاشورا است. درواقع امام حسین (ع) پیش از عاشورا کمتر بررسی شده و اگر هم شده است در حد یک عبور سطحی بوده است. تحلیلگران تاریخی به سرعت از زندگی‌60ساله ایشان گذشته‌اند تا به واقعه عاشورا رسیده و به صورت مفصل به آن پرداخته‌اند. متاسفانه این کوتاهی نوعی جای خالی ایجاد کرده است که ما باید این جای خالی را در پژوهش‌های خود مدنظر قرار دهیم و به آن توجه کنیم.

 مهدی امین فروغی :عمده کارهایی که در‌باره امام حسین (ع) تولید شده است ناظر به واقعه عاشورا است. درواقع امام حسین (ع) پیش از عاشورا کمتر بررسی شده و اگر هم شده است در حد یک عبور سطحی بوده است. تحلیلگران تاریخی به سرعت از زندگی‌60ساله ایشان گذشته‌اند تا به واقعه عاشورا رسیده و به صورت مفصل به آن پرداخته‌اند. متاسفانه این کوتاهی نوعی جای خالی ایجاد کرده است که ما باید این جای خالی را در پژوهش‌های خود مدنظر قرار دهیم و به آن توجه کنیم.

  توجه به حیات جسمانی امام حسین‌(ع)
با توجه به اینکه محققان و پژوهشگران بیشتر به فرجام حیات ظاهری امام حسین(ع) پرداخته‌اند دو نکته را باید مدنظر قرار دهیم؛ یکی اینکه کربلا پایان کار امام حسین (ع) نبوده، بلکه آغاز کار نهضت ایشان بوده است. افرادی که به این نکته از زندگی فرجامی ایشان پرداخته‌اند عمدتا همین نگاه را دنبال کرده‌اند که واقعه عاشورا پایان کار حسین بن علی (ع) نیست؛ بلکه این قیام و این اتفاق آغاز حیات فکری ایشان است. با توجه به این موضوع می‌بینیم به عاشورا و مصائب آن بیش از تحلیل‌های تاریخی و دیگر مسائل پرداخته شده است. اما کسانی که این نوع نگاه را دنبال می‌کنند، بدانند اتفاقی که روز عاشورا رقم خورده پیشینه‌ای داشته است که ما قطعا باید به آن بپردازیم، بنابراین باید ابتدا به بستر فکری و معنوی امام حسین (ع) از بدو حیات یا حتی پیش از حیات‌شان بپردازیم تا متوجه شویم ایشان چطور رشد کرد و تبدیل به حسین بن علی روز عاشورا شد. ما نباید اینها را از نظر دور کنیم. کیفیت ولادت ایشان، خانواده‌ای که ایشان در آن زیستند و ارتباطی که بین ایشان و پیامبر (ص) و پدر و مادر بزرگوار و همچنین برادرشان بود، باید بررسی شوند و در پژوهش‌ها و تحلیل‌ها مدنظر قرار گیرند تا کم کم برسیم به واقعه عاشورا. علاوه‌بر این باید توجه داشته باشیم واقعه عاشورا نیز نقطه آغازینی در حیات فکری امام حسین (ع) است؛ یعنی درست جایی که حیات جسمانی ایشان خاتمه می‌یابد حیات فکری‌شان با آن قیام و نهضت شروع به رویش می‌کند. چنانکه می‌بینید همین قیام سال‌ها بعد منشارویش‌ها، خیزش‌ها، تفکرات و برکات زیادی در تاریخ شده است.

  توجه به حیات فکری امام
حسین‌شناسی یک نکته و عاشورا‌شناسی نکته دیگری است. این دو جدای از هم نیستند؛ بلکه کنار هم هستند. اما پیوسته کسانی که عمیق فکر می‌کنند و به دنبال لایه‌های زیرین یک ماجرا می‌گردند به‌خصوص ماجرای روز عاشورا، درواقع باید سراغ شناسایی شخصیت اصلی این ماجرا بروند؛ آن شخصیت و اخلاق و منشی که زندگی ایشان تا آن روز و اتفاقات روز عاشورا را در تاریخ بشریت رقم زد. کسانی که اهل تحقیق و پژوهش هستند باید سراغ این مسائل بروند و آنها را واکاوی کنند. اما کسانی که پیوسته به جنبه عاطفی موضوع نگاه می‌کنند، در روز عاشورا توقف می‌کنند و به تکرار مصائب می‌پردازند. این پرداخت هم اشتباه نیست، چون ما از جانب اهل‌بیت دستور داریم مصائب امام حسین (ع) را بازگو کرده و بر آن گریه کنیم. شیعیان براساس همین دستور است که به اقامه شعائر حسینی می‌پردازند. اما این همه کار نیست؛ ما باید با گریستن و توجه کردن به این واقعه بستری را فراهم کنیم تا از این طریق بتوانیم به نتیجه‌گیری‌ها و درس‌هایی که از این واقعه می‌گیریم، بپردازیم.

  نگاه‌ها‌ی متفاوت به یک واقعه
نگاه‌های مختلفی به واقعه عاشورا وجود دارد که قابل‌تامل هستند. یکی از کتاب‌های بسیار مهم مقتل که بسیار معتبر است، «لهوف» نام دارد که تالیف سیدبن طاووس است. در مقدمه کتاب لهوف آمده است: «اگر امر سنت و کتاب و امر الهی در‌باره اینکه ما برای حسین بن علی (ع) لباس غم بپوشیم و عزاداری کنیم وجود نداشت- چون اتفاقاتی که به واسطه شهادت ایشان رقم خورد به خاطر توجه به امر خداوند بود- ما به واسطه این نعمت بزرگی که نصیب ما شده، باید لباس شادی و فرح می‌پوشیدیم.» نگاهی که سیدبن طاووس به این جریان دارد به گونه‌ای است که این واقعه را نعمت برمی‌شمارد. اما ما چون دستور داریم لباس ماتم بپوشیم و مجلس عزا برپا کنیم این کار را انجام می‌دهیم وگرنه ما می‌توانستیم به این واقعه به چشم برکت نگاه کنیم.
سایر بزرگان نیز چنین دیدگاهی دارند، مثلا مولانا در مثنوی، در داستان شهر حلب می‌نویسد فردی وارد شهر می‌شود و می‌بیند شهر را سیاه‌پوش کرده‌اند. می‌پرسد چه خبر است، می‌گویند روز عاشورا است. فرد از چیستی روز عاشورا می‌پرسد. مردم هم مفصل درباره این روز به او توضیح می‌دهند و به او می‌گویند شخصیتی چون حسین بن علی وجود داشته است که در این روز به شهادت رسیده است. او با تعجب می‌گوید اگر واقعا چنین فرد با‌عظمت و بزرگی وجود داشته است و بر پشته زمین ظهور کرده که چنین واقعه بزرگی را رقم زده است، شما نباید سوگواری کنید؛ بلکه باید شادمانی کنید که چنین فرد بزرگی در تاریخ ظهور پیدا کرده است:
پس عزا بر خود کنید ای خفتگان
زانک بد مرگی‌ست این خواب گران
روح سلطانی ز زندانی بجست
جامه چه درانیم و چون خاییم دست
چونک ایشان خسرو دین بوده‌اند
وقت شادی شد چو بشکستند بند
این نگاه پیوسته بین بزرگان دیگر دین ما نیز بوده است. اینجا جا دارد این نکته را هم تذکر بدهم که عده‌ای این حرف‌ها را دستاویز قرار داده و گفته‌اند پس ما باید در این روز شادمانی کنیم؛ یعنی امر الهی و سنت ائمه را کنار می‌گذاریم و براساس این برداشت‌ها شادمانی می‌کنیم. حتی عده‌ای پیدا شده و گفته‌اند روز عاشورا باید جشن به پا کرد. آنها نادانسته کاری را انجام داده‌اند که آرزوی بنی امیه بود.

  انسان ماحصل گذشته خودش است
ما باید از دو منظر به مباحث عاشورا بپردازیم. یک از منظر عاطفه  و دو  از منظر حماسه . یعنی پیوسته باید در عاطفه و مهرورزی و اقامه شعائر حسینی و برپایی مجالس عزا بکوشیم؛ چون این مواجهه سنتی بوده است که ائمه (ع) بر برپایی آن دستور داده‌اند. اما در کنار این موارد باید نگاه حماسی نیز داشته باشیم. یعنی شخصیتی که این واقعه را رقم زده است به بزرگی ستایش کنیم، به بررسی زندگی او بپردازیم و به درس‌هایی که می‌توانیم از زندگی او برای زندگی خودمان بگیریم واقف شویم؛ به‌گونه‌ای که به ما حرکت دهد. زندگی حسین بن علی (ع) را باید از پیش از عاشورا مورد بررسی قرار دهیم؛ چون حسین بن علی روز عاشورا ماحصل حسین بن علی پیش از عاشورا است. انسان ماحصل گذشته خودش است. ما همه میوه گذشته خود هستیم. از این رو برای شناخت ایشان باید زندگی ایشان قبل از عاشورا مورد تدقیق و واکاوی قرار گیرد و آن را درک کنیم و از خود بپرسیم:
چه شد که حسین بن علی، حسین بن علی شد؟
‌چه شد که روز عاشورا رقم خورد؟
پرداختن به این دو سوال ما را در این راستا چگونه از این شخصیت درس بگیریم یاری می‌کند.

کتاب‌شناسی امین فروغی   
مهدی امین‌فروغی محقق، عاشوراپژوه و نویسنده است. از او کتاب‌های متنوع و ارزشمندی در حوزه هنر عاشورایی منتشر شده است که به اجمال تعدادی از آنها را در ادامه معرفی می‌کنیم.

 «شعر و موسیقی در نوحه‌های طهران قدیم» عنوان آخرین اثر امین‌فروغی است که در سی‌ودومین دوره جایزه کتاب سال، شایسته تقدیر شد. او در این کتاب قدیمی‌ترین نوحه‌های طهران قدیم را جمع‌آوری و تصحیح کرده است. این کتاب در دو بخش طراحی شده که در بخش اول خاطره‌ها و مطالب موجود را بیان می‌کند و در بخش دوم براساس هفت دستگاه و پنج آوای ایرانی به برگزیده‌گرایی اقدام می‌کند.

 «چهلچراغ» گزیده‌ای از میراث عاشورایی ادبیات عرب است. در این کتاب 40 قطعه از نمونه‌های عاشورایی اشعار عرب برگزیده شده است. در انتخاب اشعار ذائقه اهل منبر مدنظر قرار داشته است و انتخاب‌ها به‌گونه‌ای صورت گرفته که در منبر کاربرد داشته باشد.  مطالعه و شناخت جلوه‌های غنایی و عاطفی حماسه عاشورا در شعر و ادبیات عرب موضوع کتاب حاضر است.

 «کتیبه دوازده‌بند محتشم کاشانی» درواقع یک کتاب صوتی است. مقدمه این اثر را علی معلم‌دامغانی با کاری از سیدعلی موسوی‌گرمارودی آغاز می‌کند. قطعات موسیقی برگرفته شده این اثر از آثار حمید حمیدی، احمد پژمان، پیمان یزدانی، کیهان کلهر، احمد پژمان، ژیوان گاسپاریان و حسین حمیدی است. این اثر که به همت امین‌فروغی تهیه و منتشر شده است به اشعار محتشم، از شعرای اوایل عهد صفوی می‌پردازد.

 کتاب «محتشم‌نامه» گزیده ترکیب‌بندهای عاشورایی در استقبال محتشم کاشانی است. مهدی امین‌فروغی در مقدمه این اثر می‌نویسد: «محتشم کاشانی با ترکیب‌بند ارجمند خود روحی تازه در کالبد مرثیه‌سرایی دمید و جوششی در دل‌ها پدید آورد. او به مرثیه‌سرایی در ادب فارسی اعتبار بخشید و تاثیری شگرف از خود برجای گذاشت.

منبع: فرهیختگان