مراکز آکادمیک ما از دستاوردهای هنر معاصر جهان دور مانده اند

1395/2/15 ۰۷:۳۴

بیست و هشتم بهمن که گذشت مؤسسه ماه مهر 10 ساله شد، مؤسسه‌ای که میان جامعه هنری به مدرسه‌ای پیشرو در آموزش هنر شهرت دارد؛ توجه توأمان به مباحث تئوریک و دایر بودن کارگاه‌های خلق آثار هنری سبب شده 10 هزار هنرجوی ماه مهر در این دهه فرصت آموزشی کم نظیر را تجربه کنند، حضور نخبگان هنر ایران مانند پرویز تناولی، آیدین آغداشلو، عباس کیارستمی، علیرضا سمیع آذر و...

مژگان والی‌پور، آریا اقبال و الهه جواهری از 10 سالگی «ماه مهر» گفتند
 

  حمیده پازوکی: بیست و هشتم بهمن که گذشت مؤسسه ماه مهر 10 ساله شد، مؤسسه‌ای که میان جامعه هنری به مدرسه‌ای پیشرو در آموزش هنر شهرت دارد؛ توجه توأمان به مباحث تئوریک و دایر بودن کارگاه‌های خلق آثار هنری سبب شده 10 هزار هنرجوی ماه مهر در این دهه فرصت آموزشی کم نظیر را تجربه کنند، حضور نخبگان هنر ایران مانند پرویز تناولی، آیدین آغداشلو، عباس کیارستمی، علیرضا سمیع آذر و... در مقام استادان کلاس‌های مختلف سبب شده ماه مهر از منظر پرورش هنرمند خلاق آگاه به جریان‌های روز هنر دنیا به جایگاهی تثبیت شده دست یابد؛ امروز قریب به 50 عنوان کلاس تئوری و عملی این مجموعه در زمینه‌های نقاشی، طراحی، مجسمه، عکاسی و نیز کلاس‌های زیر بنایی‌تر مانند تاریخ هنر معاصر، بنیان‌های زیبایی شناسی هنر، نقد هنر و... در ماه مهر دایر است؛ به همین بهانه با سه بانویی که مؤسس و مدیر مؤسسه ماه مهر هستند: الهه جواهری، مژگان والی‌پور و آریا اقبال به گفت‌و‌گو نشستیم.

نخستین جرقه که سبب شد به عنوان سه گالری‌دار، مؤسسه آموزشی هنری تأسیس کنید چه بود؟
مژگان والی‌پور:  ماه مهر سال 84 متولد شد، اما شاید نخستین جرقه‌های شکل‌گیری  جدی آن به هشت سال پیش بازمی گردد، به خاطر دارم شاید سال 1387 خورشیدی بود، نمایشگاهی با عنوان «تجلی احساس» با محوریت زنان هنرمند و آثار هنری‌شان در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد، آن روزها هنوز گالری الهه تأسیس نشده بود و من و خانم آریا با ارائه آثاری از سوی گالری‌های والی و آریا در این نمایشگاه شرکت داشتیم. آن زمان آقای سمیع‌آذر به تازگی مدیر کل هنرهای تجسمی شده بود، یکی از اهداف او توسعه فعالیت‎های بین‎المللی در زمینه هنرهای تجسمی بود و درباره این موضوع با اهالی هنر صحبت می‌کرد. آشنایی جامعه هنری با ایشان و هدف‎هایشان چندان زیاد نبود و خود ما نیز هنوز ایشان را نمی‌شناختیم. روزی در همان نمایشگاه «تجلی احساس» بود که آقای سمیع آذر حضور در اکسپو بین‌المللی سال 2000 نیویورک را به همه گالری‌ها پیشنهاد داد و ما تصمیم گرفتیم در این رویداد حاضر شویم. این نخستین حرکت بخش بین‌الملل موزه هنرهای معاصر تهران بعد از بیست سال سکوت بود. البته این کار، کامل و بی‌عیب نبود اما شاید دلیل نقص‌های احتمالی این بود که هیچ‌کس قبلاً این کار را نکرده بود و ما راهنمایی تجربه شده برای حضور در چنین رویدادی نداشتیم. به هر حال ما در آن اکسپو شرکت کردیم و نتیجه کار نیز برای ما موفقیت‌آمیز بود. در بازگشت به تهران و لمس توسعه‌ای که دنیا در زمینه هنر بدان‌ها دست یافته است، به این موضوع فکر می‎کردیم که چرا اتفاق درخشانی در گالری‌ها نمی‌افتد، رویداد شاخصی نداریم و... ، عمده این ضعف را در فقدان فرصت‌های مطالعاتی و آموزش‌های منطبق با آموزه‌های جهانی یافتیم، دیدیم هنرمندان جوان‌مان مجال تحصیل آموزش‌های نوین هنری ندارند، به همین دلیل به انجام یک کار خوب و تأثیرگذار در هنر معاصر فکر کردیم. به همین دلیل به خانم جواهری پیشنهاد همکاری دادیم، قصد داشتیم یک مجموعه تخصصی در زمینه هنر راه‌اندازی کنیم تا کمبودهای موجود در فضای جامعه را برطرف کند. پس از بحث‌های اولیه به دنبال مجوز رفتیم و مدتی هم دنبال یک ساختمان مناسب اطراف موزه هنرهای معاصر گشتیم، می‏خواستیم یک فضای فرهنگی جدید ایجاد کنیم که البته امکان‎پذیر نشد. ایده ما خیلی بزرگتر از چیزی که ماه مهر امروز هست بود اما روند شرایط اجتماعی، دست ما را محدود کرد. ابتدا می‌خواستیم بخش بین‌الملل را فعال کنیم و با هنرمندان خارجی نیز در برگزاری کلاس‎ها همکاری داشته باشیم اما می‌دانید که شرایط به شکلی شد که امکان این کار فراهم نشد.
آریا اقبال: برای تکمیل صحبت‌های خانم والی پور یادآوری کنم زمانی که ما فعالیت خود را شروع کردیم، تازه دور نخست ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد آغاز شده بود. دورنمای روشنی از اوضاع فرهنگ و هنر پیش رو نبود و با توجه به اتفاقاتی که در جامعه رخ داده بود باید بگویم که در شرایط بدی کار مؤسسه را شروع کردیم.
دانستن اهداف اولیه ماه مهر در دهمین سال تأسیس حتماً جالب است؟
 اقبال: موضوع اصلی ما در ماه مهر آموزش بود؛ فعالیت‌های بین‌المللی و پژوهش و پیوند این سه رویکرد نیز سطوح بعدی برنامه کاری ما را تشکیل می‌دادند. در زمینه فعالیت‌های بین‌المللی جنبه نمایشگاه‌ها و ورک‌شاپ‌های متقابل با کشورها را نیز در نظر داشتیم که البته ارزیابی خودمان این است که در آن موفق نبودیم. این موفق نشدن به این معنی نیست که در این زمینه کار نکردیم بلکه آنچه هدف ما بود شکل نگرفت. شاید فضای کلی حاکم بر کشور از جمله تحریم‌ها، محدودیت‌های مالی و... و شاید چون ما خیلی آدم‎های بلند پروازی هستیم سبب شده انتظارمان از ماه مهر در عرصه بین‌الملل برآورده نشود. با این حال ما در مورد برگزاری دوره‎های آموزش هنر بیش از هر فعالیت دیگری جدیت داشتیم و موفق بودیم.
بالطبع نقص‌هایی در زمینه آموزش هنر احساس کردید که تصمیم گرفتید فعالیتی به این شکل و در این ابعاد در زمینه آموزش انجام دهید؟
اقبال: هنگام راه‌اندازی ماه مهر نیازهایی در فضای هنری و همین‌طور در سیستم آموزش هنر و هنرجویان هنر احساس کردیم که باید به آنها پاسخ داده می‎شد، آموزش اصولی، کاربردی و به روز اولویت اول ما بود که بعدها تأثیرش را در هنرمندان برخاسته از ماه مهر دیدیم و همچنین پژوهش که به دلیل نبود آرشیو در ایران بسیار ضعیف است. متأسفانه در کشور ما کار پژوهشی انجام نمی‎شود، نتایج پژوهش‌های اندک نیز جمع‎آوری نمی‌شوند، ما هیچ‎وقت پایمان را روی پله بعدی نمی‌گذاریم تا بالا برویم، همیشه یا می‌پریم یا از روی مسائل به نرمی عبور می‎کنیم، حتی اگر پژوهشی در کار باشد نیز در نهایت کاری که پنجاه سال پیش انجام شده را تکرار می‎کنیم.
الهه جواهری: آموزش، زیرساختی‌ترین مؤلفه برای توسعه هنر است، سال‌هاست مراکز آکادمیک ما از دستاوردهای پیش روی هنر معاصر دور مانده‌اند، غیر از این بسیار می‌شنیدیم و هنوز می‌شنویم دانشگاه‌ها نتوانسته‌اند هنرمندان به روز و کاربلد به جامعه تحویل دهند، ما می‌خواستیم پیوندی مؤثر بین تئوری و کار هنری ایجاد کنیم تا هنرجو آنچه در مسائل آکادمیک می‌شنود به طور عملی تجربه و اجرا کند و آن خلأ بزرگ هنرمان پر شود.
 والی پور: ما در هنگام انتقال آموزه‌های نوین هنر، برای اعتلای این مهم، گونه‌ها و متدهای متنوعی از آموز‌ش را هم مدنظر قرار دادیم مانند ورک شاپ‌های مشترک آقایان کیارستمی و سمیع آذر با موضوع ویدئو آرت که هم در ایران بدیع بود و هم در استانداردهای بین‌المللی.
نخستین کلاسی که بدو تأسیس مؤسسه ماه مهر برگزار شد، چه بود و کدام‎یک از استادان آن را برگزار کرد؟
جواهری: نخستین کلاس، دوره طراحی علی ندایی بود. آقای ندایی از دوستان خوب ما بودند و از پیشنهاد برگزاری کلاس استقبال کردند و گفتند که تمایل دارند کلاس خود را با شاگردانشان به ماه مهر منتقل کنند. خیلی زود جمعی از برگزیدگان هنر ایران به جمع ما پیوستند که تا امروز حدود 50 گونه کلاس تئوریک و کارگاه تخصصی را شامل می‌شود. آموزش 10 هزار هنرجو در این یک دهه واقعاً در آن روزهای اول برای‌مان قابل تصور نبود.
اقبال: برای اینکه کلاس‌هایمان را برنامه‌ریزی کنیم جلسات طولانی با هنرمندان داشتیم. نیازسنجی، نقشه راه و استراتژی تعیین کردیم، مثلاً برای تدوین سرفصل‌ها و شکل دادن به بخش عکاسی ماه مهر، جلسات فشرده متعدد با آقای دهقان‌پور و دیگر پیشگامان عکاسی برگزار کردیم؛ شاید باورتان نشود استاد دهقان‌پور آن زمان دیسک‌شان را عمل کرده بودند و در حالی که روی تخت دراز‌کشیده بودند در جلسات شرکت داشتند و همین تعهد و علاقه هنرمندان که سراسر این دهه تداوم داشته ما را به ایستادن و ادامه دادن راه امیدوار نگاه داشته است. به نظرم اتفاقاً ماندگاری و جایگاه امروزین ماه مهر به تداوم و استمرار کیفیتی است که تا امروز ارائه داده است، ما با جریان‌های مد روز حرکت نکرده‌ایم و به دنبال مباحث پایه‌ای بودیم. ما هر سال فکر می‏کردیم که چه اندازه می‏توانیم ادامه دهیم اما اکنون که 10 سال از تأسیس ماه مهر می‏گذرد به این نتیجه رسیده‎ایم که اگر 10 سال بعد باشیم، باز هم در همین مسیر حرکت خواهیم کرد به هر حال مهم‎ترین نکته درباره ماه مهر تداوم آن است.
زمانی که شما کار روی ماه مهر را شروع کردید چند گالری در تهران وجود داشت؟
 جواهری: گالری زیاد بود اما چندان فعال نبودند، هرچند الان هم همین‌طور است. کما اینکه زمانی که می‌خواستیم برای تأسیس اتحادیه اقدام کنیم نیاز داشتیم تا حداقل 30 گالری باشیم اما کسی نبود و کار اتحادیه هم انجام نشد، در واقع همیشه برای انجام یک کار نو و تازه آن همیت و اهتمام لازمه دیده نمی‌شود، البته اجرایی کردن هر ایده نویی، سخت است و انرژی بسیاری می‌خواهد. ما همان موقع بشدت احساس می‌کردیم باید برای انتقال دانش روز هنر و به اصطلاح طرحی نو در انداختن باید خودمان پیشقدم شویم، به لطف ارتباطی که بین ما سه تا ایجاد شد این حرکت پدید آمد.
تا به حال چند نمایشگاه در ماه مهر برگزار شده است؟
جواهری:  در 10 سال گذشته حدود 150 نمایشگاه خیلی خوب داشتیم. آنها که جنبه پژوهشی داشتند مثل «بینابینیت»، «آرتیست بوک»، «شخصی عمومی» و... بسیار تأثیرگذار و جریان ساز هم بودند. البته میزبان نمایشگاه‌های انفرادی‌ بسیار خوبی هم بودیم که همچنان از آنها بسیار یاد می‌شود مانند مجسمه‌های استادان تناولی و یحیایی، نقاشی‌های هادی هزاوه‌ای و مش صفر و... و عکس- اینستالیشن رضاکیانیان و بسیاری دیگر که در این مجال فرصت نام بردن‌شان نیست.
آیا برای 10 سال دوم به لحاظ اقتصادی شرایط مهیاتری وجود دارد که روی آن حساب کنید؟
اقبال: نه متأسفانه. این واقعیت دارد که هر چه را در مؤسسه در آمد داشته‌ایم خرج خود ماه مهر کردیم. درست است که مؤسسه گسترش پیدا کرده اما هزینه‌هایش را از خودش در نیاورده و درنمی‌آورد. استادان هنر که با ماه مهر آمد و شد دارند می‌دانند ما هرسال یک بخش از درآمدهای شخصی‌مان را به ماه مهر تزریق کرده ایم و هیچ‌گاه اجازه ندادیم به استانداردهای آموزشی ماه مهر، کلاس‌ها و آتلیه‌ها کوچک‌ترین خدشه‌ای وارد شود.
جواهری: موقعیت اقتصادی مؤسسات فرهنگی در ایران بر کسی پوشیده نیست، درست که ماه مهر اکنون برندی با شهرتی درخور توجه است، اعتماد جامعه هنری را دارد و نخبگان هنر، ماه مهر را موفق‌تر از دانشگاه‌های هنری ارزیابی می‌کنند اما همچنان هزینه‌ها و درآمدش به سختی به موازنه می‌رسد، امیدواریم با گشایش‌هایی که در فضای عمومی کشور پدید آمده از این پس اوضاع مالی بسامان‌تر را شاهد باشیم تا بتوانیم با اتفاقات فرهنگی وزین‌تر پاسخگوی نیازهای تازه‌تر جامعه هنری باشیم.
چقدر برای شما مهم است که پس از آموزش سرنوشت هنرجویان‌تان را پیگیری کنید؟
اقبال: خیلی مهم است. ما غیر از حمایت معنوی و عاطفی کاری نمی‌توانیم بکنیم، ولی برایمان مهم است که آنها را به جاهای خوب معرفی کنیم. این رویکرد برایمان اهمیت دارد. کی معلوم می‌شود ما کار را درست انجام دادیم؟ وقتی بچه‌ها از مؤسسه بیرون می‌روند و آثار خود را عرضه می‌کنند پس آینده آنان برای ما اهمیت بسیار بالایی دارد.  
والی‎پور:  هر یک از ما در خارج از ماه مهر فعالیت‌های متعددی با تمرکز بر هنر داریم. فکر می‌کنم این بخش‌ها در روند کلی ماه مهر تأثیرگذار است. هنرجویان هم با اطلاع از این موضوع، مشورت می‌خواهند، معرف می‌خواهند و... ما هم باید حمایت کنیم و در حد توان‌مان دریغ هم نمی‌کنیم. به هنرجو می‌گوییم اگر می‌خواهی به موفقیت‌های فلان هنرمند دست‌یابی باید صبوری و کار کار کار کنی و حتماً نقشه راه داشته باشی؛ به طور مثال من در حراج‌ها حضور مستمر دارم و بالطبع درباره چگونگی ورود به آنها بسیار مورد پرسش قرار می‌گیرم، به هنرمندان جوان که مشتاق یک شبه رسیدن هستند از خطرات حراج می‌گویم، می‌گویم نخواهید در پله اول در حراج‌ها حضور داشته باشید، چون معتقدم هنرمند باید سلسله مراتب را طی کند.
بزرگان هنری ما در مارکت هنری در جوانی موفق نبودند و در سال‌های اخیر موفق شدند. بخش عمده‌ای از وقت روزانه ما در ماه مهر به چنین گفت‌و‌گوهایی می‌گذرد که اتفاقاً هنرجوها برای شناخت فضای هنری باید بدانند و مسیر صحیح در پیش گیرند.
نکته جالب این است که سه گالری الهه و آریا و والی کارهای متفاوتی ارائه می‏کنند و ماه مهر رویکرد چهارم است.
اقبال: خوبی ماه مهر همین است، ماه مهر حاصل تجربه جمعی ماست و با حوزه‌های شخصی ما تفاوت فراوان دارد.

منبع: ایران