ضدیت با قانون بقا

1394/11/24 ۰۷:۴۷

همواره گفته‌ام که به‌طور مشخص و دقیق نمی‌توان تعریفی از هنر به‌خصوص هنرهای معاصر و امروزین ارائه داد. این عدم توانایی نشانه ضعف و ناتوانی در سخن‌گفتن از هنر معاصر نیست، بلکه نوعی ویژگی است که اجازه نگرش‌های یک‌جانبه و مطلق را از مؤلف متون هنری دریغ می‌کند. البته هستند مؤلفانی که می‌نویسند و خواننده هم چیزی از نوشته‌های آنان سر درنمی‌آورد.

برداشت‌های کوتاه در باب هنر معاصر
 

علیرضا امیرحاجبی :همواره گفته‌ام که به‌طور مشخص و دقیق نمی‌توان تعریفی از هنر به‌خصوص هنرهای معاصر و امروزین ارائه داد. این عدم توانایی نشانه ضعف و ناتوانی در سخن‌گفتن از هنر معاصر نیست، بلکه نوعی ویژگی است که اجازه نگرش‌های یک‌جانبه و مطلق را از مؤلف متون هنری دریغ می‌کند. البته هستند مؤلفانی که می‌نویسند و خواننده هم چیزی از نوشته‌های آنان سر درنمی‌آورد. زمان تکیه بی‌چون‌وچرا به متن پایان یافته است. این پایان، خود سرآغاز بسیاری از تحولات بود. درست است که بخشی از هنر پرفورمنس از محیط و به دستان هنرمندان تجسمی و از گالری‌ها آغاز شد اما نباید نقش هنرمندان نمایشی و فلسفه حضور در برابر مخاطب را که از تئاتر ریشه می‌گیرد، فراموش کرد. بخشی از این اعلام پایان مرکزیت متن به دست همین هنرمندان تئاتری رقم خورد. در جایی نوشته بودم که اجرای بداهه و بدون متن نمایشی «طاعون» اثر آنتونن آرتو، یکی از درخشان‌ترین لحظات حضور یک هنرمند در قامت اجراگر بود؛ رویدادی که دیگر تکرار نخواهد شد.
هنرهای معاصر با شکستن مرزهای مشخص و دقیقی که به شکلی سنتی هنرمندان و ایده‌ها را درون خود حبس کرده بود، سیالیتی را به وجود آورد. این سیالیت هویت‌های ویژه از جمله نقاش/ نقاشی، عکاس/ عکاسی، موسیقی‌دان/ موسیقی را به کناری گذاشت و نسل جدیدی از هنرمندان چندکاره و چندحرفه‌ای را به وجود آورد. اتمسفری از جهان طیف‌ها اثر آنیما احتیاط در فستیوال سی پرفورمنس یکی از همین‌گونه برخوردها با هنرهای معاصر است. این رویداد برای گروه وسیعی از تماشاگران و دست‌اندرکاران موزه هنرهای معاصر تهران طراحی و اجرا شده بود. وی مخاطبان را با يک کتاب به نام «اتمسفری از جهان طيف‌ها» و يک «رويداد صوتی- اجرائي» مواجه کرد. کتاب دربرگيرنده مجموعه‌ای از ايده‌ها برای موزه هنرهای معاصر تهران بود. تنوع محتوايي کتاب شامل يادداشت‌ها، عکس‌ها، نقاشی‌ها، توضيح رويدادهای اجرائي، طرح‌های شماتيک و متون تحليلی می‌شد که با مشارکت ديگر هنرمندان و در قالب ویژه‌ای تدوين شده بود. اين ايده‌ها، ظاهرا تلاش‌هايي است برای برون‌رفت از رکودی که موزه هنرهای معاصر را فراگرفته است. احتياط در اين کتاب، فرم جديدی از نوشتار را معرفی و آن را «ناوار» می‌نامد. اين ابداع برای جامعه هنری می‌تواند حائزاهميت و درخورنقد باشد. «ناوار»، متنی چندمؤلفی، چندرسانه‌ای، چندزبانی و باز است. صحافی‌نشدن کتاب نيز دلالت بر همين بازبودن داشت. يکی از ايده‌های کاربردی پيشنهادشده، چیدمانی است با عنوان «گذرگاهی ميان باغ مجسمه». به روايت خود کتاب، سازه‌ای چوبی (مانند پل) كه از قسمت ورودی پارک لاله شروع می‌شود و با گذشتن از کنار مجسمه‌ها امتداد يافته، در قسمت انتهايي باغ‌ مجسمه، در نزديکی بازارچه خاتمه می‌يابد. اين مسئله که ايده‌ای کاربردی برای يک چيدمان موقت در بستر يک پرفورمنس‌آرت طرح می‌شود، راهکار جذابی است. «گذرگاه» اين امکان را می‌دهد که مخاطبان، درحالی‌که روی پلی چوبی قدم می‌زنند، از سمت ورودی پارک لاله (ورودی همجوار با موزه) وارد باغ مجسمه و از قسمت انتهايي در نزديکی بازارچه خارج شوند و ارتباط بصری و پرسپکتيو متفاوتی را نسبت به مجسمه‌های اين باغ پيدا کنند.
يکی ديگر از ايده‌های طرح‌شده در کتاب، «شکوفه‌های باغ» نام دارد که عبارت است از اينستاليشنی از چهار منشور و منبع نور، مقابل نورگيرهای اصلی موزه تا مکانيسم درهای قديمی با شيشه‌های رنگارنگ را بازسازی کند. ديگر پيشنهاد به موزه، «خيال» نام دارد. در «اينستاليشن- ويدئویِ» خيال، طی دو مرحله، مجسمه ماکس ارنست که پشت به موزه دارد و به صورت کامل و از روبه‌رو برای عابران قابل‌مشاهده نيست، به تصويری قابل‌مشاهده تبديل می‌شود.
اتمسفری از جهان طيف‌ها، شامل ديگر پيشنهادات نيز هست که عملی‌کردن آنها بسيار هزينه‌بر و حتی غيرممکن است. به‌عنوان‌مثال در «راديوی قرمز» در جايي از طرح، يک هليکوپتر بايد هفت‌بار به بام موزه نزديک شود و فاصله بگيرد. در عرصه هنر معاصر، فارغ از مسئله اجرا، ايده‌ها حتی می‌توانند به‌عنوان يک اثر هنری قلمداد شوند. يکی از ويژگی‌های اين نوع ايده‌پردازی‌ها این است که به مديران و سياست‌گذاران موزه يادآوری می‌کند که به پويايي و تعامل موزه با «محيط هنری»، در وسيع‌ترين معنای خود بينديشند و برای آن برنامه‌ريزی کنند.
فعاليتی که با کانون نیو مدیای موزه هنرهای معاصر زير نظر امير راد شروع شده است و با ايجاد و حمايت اين نوع حرکت‌ها نظير آنچه در «اتمسفری از جهان طيف‌ها» شاهد آن بوديم. ديگر رويدادهای درخورتأمل در طول فستيوال سی پرفورمنس، شرايطی فراهم می‌کند که موزه هنرهای معاصر، فعاليت‌هايي پيش‌برنده داشته باشد.  «رويداد صوتی- اجرائي» هفتم بهمن‌ماه، ماهی‌گيری با هاراگوچی نام داشت که طراحی رويدادهای ديداری را آنيما احتياط و طراحی صوتی اين فضا را آنيما احتياط، اميرحسين اسماعيلی و سينا کريمی برعهده داشتند. در کنار موسيقی الکترونيک، سازبندی اين رويداد عبارت بود از «توپ تنيس و دمام»، «توپ پينگ‌پنگ و يک صفحه پلکسی سفيد»، ساکسيفون، گيتارباس، صدای دم و بازدم مخاطبانی که به مشارکت فراخوانده شده بودند و بازگوکردن متنی، حين اجرا، که از زبانی بی‌معنا بهره می‌برد. به موزه پيشنهاد شده است، صدای اين رويداد را در زادروز هاراگوچی، کنار «ماده و فکر» پخش کنند.
منبع: شرق