آداب مهرنویسی در دوره اسلامی از ایلخانان تا پایان قاجاریه

1395/1/31 ۱۲:۱۹

این کتاب شامل یک مقدمه، سه بحث اصلی، یک مؤخره و یک ضمیمه است. در بخش اول ابتدا گزارشی نسبتاً جامع از اهم تحقیقات مهرشناسی اسلامی ارائه و سپس روش های مواجهه محققان با جوانب مهرشناسی اسلامی و دیدگاه های آناندر طبقه بندی اطلاعات مهرهای اسلامی، به ویژه مهرهای متأخر اسلامی بررسی شده است.

 این کتاب شامل یک مقدمه، سه بحث اصلی، یک مؤخره و یک ضمیمه است. در بخش اول ابتدا گزارشی نسبتاً جامع از اهم تحقیقات مهرشناسی اسلامی ارائه و سپس روش های مواجهه محققان با جوانب مهرشناسی اسلامی و دیدگاه های آناندر طبقه بندی اطلاعات مهرهای اسلامی، به ویژه مهرهای متأخر اسلامی بررسی شده است.

آداب مُهرنویسی در دورۀ اسلامی شامل یک مقدمه، سه بحث اصلی، یک مؤخره و یک ضمیمه است: در بخش اول ابتدا گزارشی نسبتاً جامع از اهم تحقیقات مهرشناسی اسلامی ارائه و سپس روش‌های مواجهۀ محققان با جوانب مهرشناسی اسلامی و دیدگاه‌های آنان در طبقه‌بندی اطلاعات مهرهای اسلامی، به‌ویژه مهرهای متأخر اسلامی، بررسی شده است. «مهرهای متقدم اسلامی» و «مهرهای متأخر اسلامی» مبحث دیگر کتاب حاضر است. در این بخش دوران تاریخی مهرهای متقدم اسلامی از صدر اسلام تا آغاز حکومت ایلخانان مغول و مهرهای متأخر اسلامی با فرض چند پیشامد دیوانی، ازجمله پیدایی مهرهای جوهری، از ایلخانان تا پایان قاجار را در نظر گرفته شده است. در مبحث آخر نیز زیر عناوین «ویژگی‌های فنی»، «ویژگی‌های ظاهری»، «ویژگی‌های ادبی»، و «ویژگی‌های خوشنویسی»، به تحلیل و توصیف ویژگی‌های مهرهای متأخر اسلامی پرداخته شده است.

حاصل این گفتار‌ها نشانگر دو موضوع عمده است: یکی این‌که بخشی از قواعد خوشنویسانۀ مهرهای اسلامی بر چارچوب نظری قوانین دیوانی اسناد و مکاتبات وضع شده و خواه‌ناخواه به سازوکاری در خوشنویسی نیز انجامیده است؛ دیگر این‌که ظاهراً ساختار ترکیب در مهرهای متأخر اسلامی تابعی از متن بوده است و در راستای ارائۀ هرچه بهتر و روشن‌تر آن به‌کار می‌رفته است، اما محدودیات ناشی از قواعد دیوانی همزمان متن را به خدمت ترکیب درآورده است و این رابطۀ دوسویه به‌تدریج ساختار مهرهای اسلامی را تابع الگوهایی ثابت کرده است و نتیجۀ آن ظاهراً شبیه‌‌شدن بیش‌ازپیش مهرها به یکدیگر بوده است. با این حساب جلوۀ زیباشناسانۀ مهرهای متأخر اسلامی از خوشنویسی به مهرنویسی تقلیل یافته است، چون شامل تکرار و تکثیر و تقلید چندین فرم و قاعدۀ مبنا در ترکیب مهرهای متعدد شده است. این مباحث مفصلاً در مؤخرۀ کتاب تشریح شده است.

مطالب این کتاب عمدتا با استناد به اسناد و متون تاریخی، منشآت، و آداب‌نامه‌های دیوانی نوشته شده است. تصویرهای منتخب نیز حتی‌المقدور از روی اسناد و مکتوبات و منابع مرجع ـ خصوصاً مجموعۀ اسناد بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی در بخش اسلامی موزۀ ملی ایران و آرشیو اسناد سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران ـ گرفته شده است.

میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق،  آداب مهرنویسی در دوره اسلامی از ایلخانان تا پایان قاجاریه، تهران، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، 170 صفحه، شمارگان: 500، قطع: وزیری، بها: 120000 ریال، 1394

منبع: میراث مکتوب