زوایای زندگی سرایندۀ لیلی و مجنون

1394/12/19 ۱۱:۲۹

نام و عنوان این کتاب نظامی گنجه ای است و هدف از تحریر آن شناخت شیوۀ سخن و اندیشه نظامی گنجه ای است و هنر شاعری و آثار اوست. این تحقیق براساس سروده های خود شاعر انجام یافته و به شواهد شعری خود او آراسته است و از هیچ یک از نوشته های دیگران درباره نظامی و اثر وی مطلبی ذکر نشده است.

الیاس بن یوسف بن زکی معروف به نظامی مادرش کُرد نژاد که در جوانی از دنیا رفت.نظامی در گنجه به دنیا آمد، گنجه در آن روزگار، با وجود بی سامانی ها و پریشانی های حاصل از کشمکش ها، کانون و مهد بزرگ شعر فارسی بود. گرچه «شروان» به سبب وجود شاعرانی چون خاقانی، فلکی و مجیر پرآوازه بود گنجه نیز از شعر شاعرانی چون ابوالعلاء گنجوی و مهستی گنجوی نامور گشته بود اما آوازۀ نظامی همه را تحت الشعاع خود گرفت. یان ریپکا نظامی شناس بزرگ چک در تاریخ ادبیات ایران می گوید: نظامی درخشان ترین سرایندۀ داستان های عشقی است که آذربایجان به ادبیات و تمام جهان تقدم داشته است؛ سخنوری که گذشت روزگاران تازگی و قدرت تأثیر کلامش را نتوانسته کهنه بگرداند...

نظامی در زمرهٔ گویندگان توانای شعر فارسی است، که نه ‌تنها دارای روش و سبکی جداگانه است، بلکه تأثیر شیوهٔ او بر شعر فارسی نیز در شاعرانِ پس از او کاملاً مشهود است. نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی و زبان عرب) آگاهی وسیع داشته و این خصوصیت از شعر او به ‌روشنی دانسته می‌شود.

نظامی همه عمر خود را در گنجه در زهد و عزلت بسر برد و تنها در ۵۸۱ سفری کوتاه به دعوت سلطان قزل ارسلان (درگذشتهٔ ۵۸۷) به سی فرسنگی گنجه رفت و از آن پادشاه عزت و حرمت دید. نظامی هرچند شاعری مدح‌پیشه نبوده، با تعدادی از فرمانروایان معاصر مربوط بوده‌است، از جمله: فخرالدین بهرامشاه پادشاه ارزنگان از دست‌نشاندگان قلج ارسلان سلطان سلجوقی روم که کتاب مخزن الاسرار را به نام او کرده ‌است، اتابک شمس‌الدین محمد جهان پهلوان که منظومۀ خسرو و شیرین به او تقدیم شده ‌است، طغرل بن ارسلان سلجوقی و قزل ارسلان بن ایلدگز که در همین منظومه از ایشان نام برده‌است، ابوالمظفر اخستان بن منوچهر شروانشاه که لیلی و مجنون را به نام او کرده ‌است.

محمد امین رسول‌زاده، از نامداران سیاسی و فرهنگی است. مردی مطّلع، محکم، و با طمأنینه، حرفی به یاوه بر زبان نمی‌راند و انسانی شریف و درستکار بود.

سید حسن تقی‌زاده دربارۀ او چنین می‌گوید: «یک تن دیگر از مسلمانان قفقازیه، که در تاریخ انقلاب ایران مؤثر و از عوامل بیداری و توجه ایرانیان به مظاهر مشروطیت و حریّت به شمار می‌رود، محمد امین رسول‌زاده است .ولی جدا از کنش‌های سیاسی خود که او را بدل به یکی از چهره‌های مهم پس از انقلاب اکتبر روسیه کرد، فعالیت‌های فرهنگی گسترده‌ای نیز داشت.

کتاب نظامی گنجوی که شاید بهترین تحقیق دربارۀ زندگی این پارسی‌گوی بزرگ اهل گنجه می‌باشد با توجه و البته افزوده‌های غلامرضا طباطبایی مجد به زبان پارسی برگردانده شده که می‌تواند علاوه برآشنایی خواننده با دقایق و زوایای زندگی سراینده لیلی‌ومجنون از روزگار و عمر او اطلاعاتی دست اول در اختیار خواننده نهد.