کتاب بحرالفضایل فی منافع الافاضل

1394/11/11 ۱۱:۲۷

کتاب بحرالفضایل فی منافع الافاضل تألیف محمدبن قوام بن رستم بدرخزانه‌ای بکری بلخی( به سال 795 هجری قمری) ، تصحیح میرهاشم محدث، در سی و دو+567 ص. مصور، نمونه، انتشارات دکتر محمود افشار، با شمارگان 500 نسخه، در سال 1394، با قیمت 40000 تومان روانه بازار گردید.

کتاب بحرالفضایل فی منافع الافاضل

بحرالفضایل فی منافع الافاضل، فرهنگی است فارسی به فارسی که در سال 795 هجری قمری نوشته شده است. متأسفانه این فرهنگ با قدمتی که دارد کمتر شناخته شده است و بر فرهنگ‌های بعد از خود چندان تأثیری نداشته و در منابع کتابشناختی معرفی نشده است و تا کنون بیش از شش نسخه خطی از آن شناخته نشده است.

نسخهای بنام بحرالفضایل در کتابخانه موسسه لغتنامه دهخدا هست که در ماه صفر سال 1253 هجری در شهر کرمانشاهان توسط احمدعلی علیآبادی برای حاج میرزا آقا قزوینی نوشته شده است. در پایان کتاب نوشتهاند: «یکصد و ده ورق است» اما نسخه هشتاد و نه ورق بیشتر ندارد و به تقریب در هر صفحه چهل و پنج لغت نوشته شده است بنابراین حدود هفت تا هفت هزار و پانصد لغت در آن ثبت و به اختصار شرح و معنی شده است. ترتیب لغات این فرهنگ بر اساس حرف اول و دوم است. لغات آن اعم است از عربی و فارسی و ترکی. ترکیبات و مصادر و گاه ترکیبات فعلی هم دارد- خاصه کلمات تازی – را گاهگاه ضبط کرده است، یعنی زیر و زبر بر آنها نهاده.

کتاب مقدمه ندارد و در آغاز زیر بسم الله الرحمن الرحیم نوشته شده است: «بحرالفضایل». استاد علی اشرف صادقی راجع به بحرالفضایل گفته است: «از قرن هشتم فرهنگ دیگری به نام بحرالفضایل از محمدبن قوام (تألیف شده در 795 ق» وجود دارد که هنوز چاپ نشده است و جا دارد دوستان جوان ما که به امر لغت توجه دارند نسخههای آن را گرفته و با حواشی و توضیحات تصحیح کنند». بحری در این فرهنگ به دو کتاب اشاره میکند که از آن‌ها در تألیف بحرالفضایل سود جسته که عبارتند از: فرهنگنامه اسدی طوسی و مقامات حریری.

بحر الفضایل در دو بخش تألیف شده : بخش اول در بیست و هشت باب است و هر حرف در یک باب به ترتیب حروف آغاز واژهها، بخش دوم در چهار باب و سی و شش فصل است در ابواب مختلفه از اصطلاحات و واژهها. از بحرالفضایل فهرست‌های نسخه خطی چاپ شده کلاً شش نسخه در دنیا نشان دادهاند که بخش دوم فقط در یک نسخه (موزه ملی، شماره 4322) هست. مولف بیان میدارد برای تصحیح بخش اول از عکس پنج نسخه بهرهمند بوده که عبارتند از:

1- نسخه شماره 5228 کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، از اول و آخر کامل است. خط آن نستعلیق و کاتب آن عبدالقادر عرف ملامیران بن ملا عبدالرحمه است که آن را در سال چهل و یکم جلوس معلی برای بهیه کوبندرای نوشته است. این نسخه قدیمیترین نسخه خطی موجود از این کتاب است. کاتب این نسخه سنی شدیداً متعصبی بوده که شیرینکاریهایش را در پاورقی ها نمایاندهام. رمز این نسخه «ب» است.

2- نسخهای است که به شماره ادبیات 117 د در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران موجود است. این نسخه در 134 برگ 13 سطری در قرن نهم یا دهم کتابت شده و چون از آخر ناقص است تاریخ و نام کاتبت ندارد. خط آن نسخ است و در حرف سنباده تمام میشود. بعد از نسخه 5228 این نسخه قدیمیترین است. رمز این نسخه«الف» است.

3- 3- نسخه شماره 3269 کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران است و در 167 برگ 12 سطری بروی کاغذ فرنگی کتابت شده است. این نسخه هم از اول و هم از آخر ناقص است و در لغت مرشح (ص 477 کتاب حاضر) پایان میپذیرد. رمز این نسخه«ج» است. خطبه را ندارد و بعد از بسم الله الرحمن الرحیم متن شروع میشود.

4- نسخه کتابخانه موسسه لغت نامه دهخدا، خطبه ندارد ولی از اول و آخر کامل میباشد. خط آن نستعلیق است و در صفر 1253 در دارالدوله کرمانشهان برای حاج میرزاآقای قزوینی کتابت شده است. در سراسر کتاب جابه جا افتادگی دارد که همه را مشخص گردیده است. رمز این نسخه «د» است.

5- نسخه شماره 4322 موزه ملی ایران که فیلم آن به شماره 1670 ف در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران موجود است. خط این نسخه نستعلیق و کاتب آن محمد سعید قلیچلی آتائی در 1028 هجری قمری برای سیفالدین ندرمیرزای و لغائی در 313 صفحه کتابت شده است. رمز این نسخه «س» است.

یک به یک مدخلها با لغت نامه دهخدا مقابله شده . اگر مدخلی در ان لغت نامه نیامده و یا اگر یکی از معانی لغت در کتاب نبود در پاورقی اشاره شده است.

منبع: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

نظر دهید