طباطبایی و نظریه اصلاح دینی / داریوش رحمانیان

1393/2/7 ۰۹:۲۵

کی از دغدغه‌ها و پرسش‌های اصلی من از دوران کودکی، بحث انحطاط بود. وقتی به دانشگاه وارد شدم کسی جز طباطبایی به این موضوع نمی‌پرداخت و پس از ادامه تحصیل در دوره دکترا موضوع رساله‌ام را «تاریخ علت‌شناسی انحطاط و عقب‌ماندگی‌های ایرانیان و مسلمین» انتخاب کردم که این یک مطالعه بسیار ناقص بود و احساس کردم سیر انحطاط‌شناسی ما خودش دچار انحطاط و رکود شده است.

یکی از دغدغه‌ها و پرسش‌های اصلی من از دوران کودکی، بحث انحطاط بود. وقتی به دانشگاه وارد شدم کسی جز طباطبایی به این موضوع نمی‌پرداخت و پس از ادامه تحصیل در دوره دکترا موضوع رساله‌ام را «تاریخ علت‌شناسی انحطاط و عقب‌ماندگی‌های ایرانیان و مسلمین» انتخاب کردم که این یک مطالعه بسیار ناقص بود و احساس کردم سیر انحطاط‌شناسی ما خودش دچار انحطاط و رکود شده است. به این معنا که حرف‌هایی که سیدجمال و ملکم‌خان زده‌اند، بسیار مهم‌تر از صحبت‌هایی است که پاره‌ای از اندیشمندان در زمان معاصر زدند و اینکه چرا ایرانیان نتوانستند به مرحله نظریه‌پردازی برسند. با همه انتقاداتی که به اجزای آثار طباطبایی وارد است، به‌گمانم ایشان توانسته‌اند این جریان را به مرحله نظریه برسانند ولو اینکه این نظریه قابل نقد نیز است. من اعتقاد دارم تبدیل انحطاط مسلمانان به مساله کانونی از سیدجمال آغاز شد و از این جهت ظهور سیدجمال یک حادثه بزرگ است. طباطبایی ادبیات ما را از این جهت ترقی داد با وجود ضعف‌ها و کاستی‌هایی که به ایشان وارد است، اما ایشان دست روی بحث اساسی گذاشتند و سه‌دهه مدام به آن پرداختند. از این جهت طباطبایی را مهم‌ترین متفکر امروز ایران می‌دانم اما در پاره‌ای از جزییات، من با دکتر مساله دارم و اگر خداوند مجالی دهد به آثار او در آینده خواهم پرداخت. منتها طباطبایی هنوز تمام نشده و صبر می‌کنم آن شش یا 9 جلد از آثار او منتشر شود تا به موضوع انحطاط بپردازم. یکی از موارد نقد علمی من به طباطبایی، ناظر به بخشی است که ایشان به جریان اصلاح فکر دینی می‌پردازند و متجددان مسلمان را موردحمله قرار می‌دهند. در کتاب «ابن‌خلدون و علوم اجتماعی» درباره پروتستانتیسم اسلامی تعبیر «شیر بی‌یال و دم و اشکم» را به کار می‌برند. در آخرین کتاب طباطبایی، «نظریه حکومت قانون»، فصل نظریه اصلاح دینی بسیار ضعیف بود و خوانش بسیار بدی از این نظریه و از تاریخ است. ایشان مدافعان اصلاح دینی را متهم می‌کند به اینکه آنها انحطاط جامعه خود را صرفا ناشی از عامل بیرونی (استعمار) می‌دانند. این بدترین خوانش از نظریه اصلاح دینی است.

روزنامه شرق