1393/1/26 ۰۹:۳۹
استاد دانشگاه تهران با تأکيد بر اين که پيشرفت علمي در گرو ورود به نظام هاي علمي جهاني و تعامل گسترده با جهان است، گفت: پيشرفت علمي امروز ما به صورت تصنعي و کمي با چاپ مقالات به اصطلاح علمي در مجلات مختلف، ممکن است اتفاق بيافتد اما واقعيت اين است که اينها صرفا وقت تلف کردن و از ميان بردن سرمايه است. آن هم به گونه اي که گريزي روشن از عقلانيت را در همه ابعادش نشان مي دهد.
دکتر ناصر فکوهي استاد دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران بااعلام اين مطلب ودرپاسخ به اين پرسش که حيات آکادميک علوم اجتماعي در ايران را چطور تعريف مي کنيد؟افزود:درديدگاهي بدبينانه متأسفانه بايد گفت که سياست هاي کمي گرا در ايجاد «رشد» در علوم به طور عام و در علوم اجتماعي و انساني به طور خاص، ضربات زيادي به اين علوم وارد آورده اند. تعداد بيش از حد زياد کرسي هاي دانشگاهي براي اساتيد و افزايش بي رويه دانشجويان در اين حوزه به خصوص در رده‌هاي بالا، شناخته شده اند و درباره آنها بحث شده است. باقي ماندن سازوکارهاي اکثريت دانشگاه ها و موسسات علمي و پژوهشي ما در موقعيت هايي که به بيش از پنجاه سال پيش تعلق دارند يعني در ساختارهاي ديوان سالارانه و بزرگ و گريز آنها از اولويت دادن به تخصص و هماهنگ شدن با علم جهاني و تلاش آنها براي پرداختن به شکل و ظاهر از طريق روش هاي کمي گرا، به جاي ايجاد اصلاحات عميق و کيفي، نابساماني و کيفيت پايين ترجمه ها (به دليل نبودن قانون کپي رايت و نبود پيوند بين ما و جهان)، پايين بودن سطح علمي اکثر ناشران دولتي و خصوصي در اين زمينه و رشد بي رويه مؤسسات موازي آکادميک با برنامه‌ها و مدرساني که مشخص نيست با کدام اعتبار تدريس مي کنند و اعتبار خود را بيشتر در بي اعتباري نظام دانشگاهي مي گيرند، بي توجهي به لزوم برخورداري از يک سنت محلي در چارچوب سنت جهاني در علوم اجتماعي و انساني و تن دادن يا به خودشيفتگي يا به تحقير ديگران، ... برخي از اين آفت ها هستند که نظام دانشگاهي ما را به سوي يک آنومي بزرگ هدايت مي کند که اگر چاره‌اي براي آن نيانديشيم، اين نظام در کمتر از 10 سال دچار نوعي فروپاشي خواهد شد.
وي درخصوص رفع اين مشکلات گفت:در اين خصوص به هيچ رو نبايد از روش هاي آمرانه استفاده کرد. تنها کاري که به نظرم مفيد است کاهش تصدي گري دولتي و واگذاري کار به انجمن ها و موسسات غيردولتي است که خود بتوانند با رويکرد استاد محوري در اين زمينه ها تحقيقات و کار خود را پيش ببرند. البته ايجاد امکان براي به وجود آمدن نسل جديدي از ناشران غير بازاري نيز بسيار مفيد خواهد بود، يعني ناشراني که صرفا به سود کوتاه مدت خود نيانديشند و متوجه باشند که کار نشر يعني فرهنگ سازي در دراز مدت. بازار تقريباً هيچگاه نه در علوم اجتماعي و نه در ادبيات و ساير حوزه ها، مولفه بسيار خوبي براي ارزش يابي کارهاي علمي و هنري نبوده است. اين در حالي است که ما همه چيز را يا به بازار خصوصي و سلايق آن که از نظام مد پيروي مي‌کنند سپرده‌ايم يا به رانت‌هاي دولتي در حوزه کار ناشران غير خصوصي.
دکتر فکوهي درباره نسبت علوم اجتماعي ايران با نهاد دين گفت:آنچه ما در ايران شاهدش هستيم بيشتر غلبه شيوه هاي صوري دينداري از جمله در دانشگاه است تا شيوه هاي محتوايي. منظورم از شيوه هاي صوري همه مسائلي است که به ظاهر بر مي گردد که البته بسيار اهميت دارند و نمي توان ديني را تصور کرد که فاقد مناسک و شيوه هاي ظاهري و صوري دينداري باشد. اگر اين شيوه ها تبديل به تنها استنادهاي موجود بشوند، مسلماً ما در غلبه صوري بودن هستيم و نمي توانيم ادعا کنيم که دين تأثير عميقي بر نظام علمي ما دارد. صرف نظر از اينکه در اين مورد چه نظري داشته باشيم، ابتدا بايد وضعيت موجود را بسنجيم که به نظر من دينداري صوري است و در کنار آن يک تبعيت کورکورانه و تقريباً بدون فکر از نظريه هاي غربي، اغلب بدون درک آنها و از آن هم بدتر.
وي افزود:گاه شاهد آنيم که با استفاده از نظرات گروهي از نظريه پردازان اروپايي مي خواهيم ثابت کنيم که گروه ديگري از آنها در اشتباه بوده اند. البته اين کارها ربطي به علم و دانشگاه و جهان واقعي دانش در سطح جهاني ندارد و جدي گرفته نمي‌شود. اما اگر واقعا بخواهيم از دين به عنوان يکي از سرچشمه هاي بسيار غني در علوم اجتماعي استفاده کنيم، جاي کار زيادي وجود دارد از جمله تحقيقات اجتماعي بر روي منابع پس از اسلام ايراني و اسلامي در حوزه انديشه اجتماعي. ما هنوز در اين زمينه مهمترين منابع را نيز به صورت انتقادي و با ويرايش علمي نداريم. اسلامي کردن را در علوم اجتماعي و انساني من به اين معنا مي فهمم که ما از منابع غني تاريخي خودمان در حوزه دين براي تقويت نظريه پردازي استفاده کنيم که اين کار نيز تنها در شرايطي ممکن است که دسترسي و توانايي واقعي به منابع مدرن غير اسلامي و اروپايي و آمريکايي و ساير کشورها را نيز داشته باشيم.
وي در پاسخ به اين پرسش که مشکل علوم اجتماعي ايران در کجا بايد حل شود؟گفت:به نظر من حل اين مشکل را بايد از چند نقطه شروع کرد، نخست تغيير نظام کلان دانشگاهي و انطباق دادن آن با جهان؛ اين نظم هنوز بر اساس نظام دانشگاهي ابتداي قرن بيستم عمل مي کند. در حالي که بايد تبديل به واحدهاي کوچک آموزشي و پژوهشي و استاد محور شود. به اين گونه موسسات در برخي از کشورها واحد هاي دانشگاهي و در برخي ديگر انستيتو هاي پژوهشي ـ آموزشي نام مي دهند و زير نظر دانشگاه ها عمل مي کنند اما داراي تاثير بسيار زيادي هستند.
از طرف ديگر با دادن مجوزهاي لازم به موسسات انتشاراتي و آموزشي و پژوهشي و کمک به آنها دولت بايد کار آموزش و پژوهش را از انحصار خود خارج کند. تقويت انجمن هاي علمي و تسهيل به وجود آمدن آنها به ويژه به وسيله استادان و پژوهشگران مي تواند راه حل بسيار مناسبي باشد. به طور کلي و در يک کلام هر اندازه فضاي علمي و آزادي‌هاي دموکراتيک بيشتري وجود داشته باشد، ممکن است در کوتاه مدت تنش زا باشد اما در درازمدت باعث تقويت نظام و ثبات سياسي و اقتصادي و بالا رفتن صلح اجتماعي مي شود که به نوبه خود به ما امکان مي دهد وارد تعاملات بين المللي در زمينه دانش بشويم.
نکته اساسي اين است تا زماني که ما وارد نظام هاي علمي جهاني نشويم و دست به تعامل گسترده با جهان نزنيم انتظار پيشرفت علمي کاري بيهوده است، اين پيشرفت به صورت تصنعي با چاپ مقالات به اصطلاح علمي در مجلات مختلف و به شکلي کاملا صوري و کمي ممکن است اتفاق بيافتد اما همه مي دانند که واقعيت ندارد. اينها صرفا وقت تلف کردن و از ميان بردن سرمايه است. آن هم به گونه اي که گريزي روشن از عقلانيت را در همه ابعادش نشان مي دهد.
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید